EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ

Mutlak gerçeğin fiziksel olmaktan
çok ruhsal olduğunu savunan, çevredeki dünyayı yadsımamakla birlikte çevredeki dünyanın mutlak gerçek olmadığını ileri süren ve maddeciliğin (materyalizmin) karşıtı olan felsefi akım ülkücülüktür.

Gerçekçilik görüşüne göre eğitim, bir ölçüde tutucudur, bireysel ilgi ve modaya dayanan geçici beğenilere değil insanlığın kalıcı
nitelikte saydığı bilgi, beceri ve davranış birikimine ağırlık vermektedir.

Yararcılık felsefesini oluşturan ögeler genelde beş noktada toplanabilir. Bunlar şöyle sıralanabilir:

Varoluşculuk, insanın özgürlüğünü temel alan ve insanın öznelliğine önem veren bir felsefe olup 2. Dünya Savaşı’ndan sonra yaygınlaşmıştır. Pascal’ın “Yarın ölecekmiş gibi bugünü yaşa.” sözü, varoluşçuların yaşam felsefesine örnek oluşturur.

Daimicilik: İnsan doğası, ahlaki ilke ve değerler genelde aynı kalır ve değişmez. O nedenle değişmeyen evrensel bir eğitime yer verilmelidir.

Yeniden yapılandırmacılık: Temeli yararcı felsefeye dayandığından ilerlemecilik akımının devamı olarak görülür.

18. ve 19. yüzyıllarda ağırlık İslam bilimlerine (fıkıh, kelâm, belagat, hadis vb. derslere) verilmiştir. Hesap, hendese, astronomi, felsefe, tarih ve
coğrafya gibi dersler ya programlardan çıkarılmış ya da gereği gibi işlenmemiştir.

EĞİTİM BİLİMİ VE FELSEFE Felsefenin pek çok tanımı vardır. Bu nedenle “Felsefe nedir?” sorusuna çeşitli yanıtlar verilebilir. Yanıtların farklılığı, felsefedeki uygulamaların da birbirlerine göre farklı özellikler içerdiğini göstermektedir. 

Felsefe terimini ilk kez Pythagoras’ın kullandığı belirtilmekle birlikte Philosophia terimi kesin anlamını Platon ve Aristoteles felsefesinde kazanmıştır. Yunanca “Philosophia” teriminden kaynaklanan felsefe, “sevgi” (phillia) ve “bilgi, bilgelik” (sophia) sözcüklerinin birleşmesiyle oluşmuştur. Felsefe ve filozof sözcüklerinin önce Arapçaya, oradan da Türkçeye geçtiği söylenebilir. Önceleri, içinde bilgi bulunan tüm alanlarla ilgili araştırmalar, felsefenin bütünselliği içinde görülmüş; ancak zamanla, bilimsel ve dinsel konuların felsefeden ayrıldığına tanık olunmuştur. Zaman içinde felsefe, bilim ve din konularının bütünüyle birbirinden bağımsız olmadığı, birbirinden soyutlanmayacağı görüşü yaygınlık kazanmıştır. Felsefe; genel olarak çeşitli alanlardaki bilimsel bulgulardan yararlanmakta, yeni görüşler ortaya koyarak bilime yeni ufuklar açmakta, bilim adamlarına bilim üretmede yepyeni görüngüler (perspektifler) sağlamaktadır. Bu bakımdan felsefe ile bilimi birbirinden tümüyle ayırmak olanaksızdır ve her ikisi de birbiriyle sıkı bir ilişki içindedir. Öyle ki bugün her bilimin bir felsefesi bulunmaktadır. Nitekim eğitim alanında da eğitim felsefesi önemli bir işlevi gerçekleştirmektedir. 

Felsefe, insanın bir şeyin kaynağını ve temelini bilme, anlama merakından doğmuştur. Bu merakını bilimle doyuramayan insan, zihinsel güçlerini olay ve nesnelerin özüne çevirmiş ve bilimin verilerinden de yararlanarak tüm varlıklarla ilgili “bütüncül” ve “kavramlara dayalı” bir görüş oluşturmaya çaba göstermiştir. Böylece felsefe, bilime dayalı bir düşünme sistemi olarak ortaya çıkmıştır. 

Varlık Öğretisi (Ontology): Bu kavramı ilk kez ortaya atan eski Yunan filozofu Aristotelestir (M.Ö. 384-322). Aristoteles buna “ilk felsefe” adını vermiştir. Bu öğreti, mutlak gerçeğin doğasını inceler ve şu türdeki sorulara yanıt arar: 

• Varlıkların kökeninde bir tek nesne mi yoksa ruh ve madde diye iki ayrı nesne mi vardır? Ruh ve madde diye iki nesne varsa bunların nitelikleri ve birbiriyle ilişkisi nedir? 

• Evrende olup bitenlerin belli bir amacı ve bütünlüğü var mıdır? 

• Doğa yasaları dediğimiz zorunlu ilişkilerin varlık nedeni nedir? 

Varlık öğretisi; madde, yaşam, insan, dünya ve evrenle ilgili bir bütünlük arayışı içindedir. Yaşam ve evren konusunda genel bir görüş, genel bir ilke bulmaya çalışır. Günümüzde bu düşünce biçimi, bilimsel bilgileri temel olarak almakta ve bilime yol gösterici görüşler, denenceler (hipotezler) ortaya koymaktadır. 

Bilgi Öğretisi (Epistemology): Bilgilerimizin köken ve niteliğini inceleyen felsefe dalıdır. Bilgiyi evrensel bir biçimde inceler ve bilme sürecinin niteliğini bulmaya, çözümlemeye çalışır. Şu tür sorulara yanıt arar: 

• Bilginin kaynakları nedir? Bilgi nereden gelir? Nasıl biliriz? 

• Bilginin niteliği (doğası) nedir? Zihnin algıladıkları dışında gerçek bir dünya var mıdır? 

• Bilginin geçerliği ve güvenirliği nedir? Doğruyu yanlıştan nasıl ayırabiliriz? 

• Bilgilerimizin gerçeğe uygunluk derecesi nedir? 

Ayrıca çeşitli etkinliklerimizde, “bilme” olarak adlandırılabilecek ortak bir yön bulunup bulunmadığı, inançla bilgi arasında ne gibi farklar olduğu, duyularla edindiklerimizin ötesinde bir şey bilip bilmediğimiz gibi sorunlar bilgi öğretisinin uğraş alanları içinde yer alır. Bilginin genelde sekiz türünden söz edilmektedir. Bunlar; günlük bilgi, gelenek ve görenek bilgisi, düzmece bilgi, politik bilgi, sanatsal bilgi, dinsel bilgi, felsefi bilgi ve bilimsel bilgidir. 

Mantık (Logic): Yunancadaki “logike” sözcüğünün karşılığıdır. Günümüzde “mantık” kavramı; tutarlı ya da doğru düşünme, akıl yürütme gibi özellikleri içinde bulundurur. Düşünme ise önermeler arasında bağ kurarak bilinenden bilinmeyeni elde etme süreci ve bu sürecin sonunda oluşan üründür. “Mantık” için kısaca “doğru düşünce incelemesi” denebilir. Öğretmenin en önemli görevlerinden biri, öğrencilerinde açık ve düzgün düşünme yeteneğini geliştirmektir. Bu bakımdan öğretmenin kendisi de bu konuda iyi eğitim görmeli, akıl yürütmeyi ve doğru düşünme yeteneğini geliştirmeyi öğrenmiş olmalıdır. 

Ülkücülük (Idealism): Ülkücülük akımı, mutlak gerçeğin fiziksel olmaktan çok ruhsal olduğunu savunur. Çevredeki dünyayı yadsımamakla birlikte çevredeki dünyanın mutlak gerçek olmadığını ileri sürer. Maddeciliğin (materyalizmin) karşıtı olan bir felsefedir. Bu görüşe göre insan, ruhsal bir nesnedir ve insanın yaşamdaki başlıca amacı kendi doğasını anlatmak, göstermektir. Eğitimin amacı ise bunu yapmada ona yardımcı olmaktır. Genelde bu görüşü savunan düşünürler, gerçeğe ulaşmak için gözlem ve deneye dayanan bilimsel yöntemi izlemekten çok, sezgiye ve düşünceye dayalı bir yolu izlemenin daha doğru olacağını ileri sürerler. 

Ülkücülüğü benimseyenler, farklı görüşlere sahip bulunmalarına karşın, eğitimle ilgili bakış açılarında kimi noktalarda uzlaşmaktadır. Bu felsefeye göre eğitim, insanın zihinsel süreçlerinin geliştirilmesidir ve “entellektüel eğitim” büyük önem taşır. Bu felsefe, insanın özgür irade sahibi olduğunu söyler ve kişinin kendi düşüncelerini gözden geçirerek gerçeğe ulaşabileceğini belirtir. Eğitim; bireyi iyi, doğru ve güzele teşvik etmeli; insanın doğuştan getirmiş olduğu kimi yetenekleri ortaya çıkarmaya çaba göstermelidir. 

Yararcılık (Pragmatism): Alanyazında deneyselcilik (experimentalism) ya da işlevselcilik (functionalism) gibi adlarla da anılan geleneksel deneyci (empiric), İngiliz düşünce sistemine bağlı bir Amerikan felsefesidir. 

Bu felsefeye göre akılla ilgili kurallar, doğuştan değil yaşantılar yoluyla sonradan kazanılır. İnsan sorun çözerek yaşantı elde eder, yaşantılardan elde ettiklerini de kural olarak öğrenir. Bu iş, bir süreç içinde oluşur. Bu süreçte önce sorun belirlenecektir. Sorun başka sorunlardan ayıklanıp sınırlandırılacaktır. Ardından çözüme yönelik kimi denenceler kurulur, olası sonuçlar göz önüne getirilir. Denenceler test edildikten sonra işe yarayan ele alınır, işe yaramayan benimsenmez ve terkedilir. Bu görüşe göre bu süreçle sağlanan bilgi, her zaman kesin doğru olmayabilir. Bunun da nedeni, gerçeğin sürekli değişmesidir. 

Yararcılık felsefesini oluşturan ögeler genelde beş noktada toplanabilir. Bunlar şöyle sıralanabilir: 

• Gerçeklik, durağan değil sürekli değişme içindedir. 

• Değerler evrensel değil görecelidir. 

• İnsan biyolojik ve sosyal işlevleri olan bir yaratıktır. 

• Özgürlüğü ve çoğulcu katılımı içeren demokrasi, bir yaşam düzeni olarak önemlidir. 

• Tüm etkinliklerimizde eleştirel düşünme ile sorun çözmeye yönelik zekâ büyük yer tutmalıdır. 

Daimicilik (Perennialism): Bu eğitim felsefesi, gücünü genellikle kökleşik gerçekçilikten (klasik realismden) aldığı için çoğu yerde “kökleşik görüş” olarak nitelendirilir. Ülkücülük (idealism) akımını benimsiyenlerden de büyük ölçüde destek bulmuştur. Daimicilik görüşünün temel ilkeleri şöyle özetlenebilir: 

• İnsan doğası, ahlaki ilke ve değerler genelde aynı kalır ve değişmez. O nedenle değişmeyen evrensel bir eğitime yer verilmelidir. 

• İnsanın sahip olduğu en önemli özellik düşünme yeteneğidir. Bu nedenle insana bu yeteneği geliştirebileceği, aynı zamanda düşünce sorunlarıyla uğraşan entellektüel kişiliğe ulaşabileceği bir eğitim verilmesi gerekir. 

• Eğitim, evrensel ve değişmez gerçeğe uyum için yapılmalıdır. Çünkü insanlar, mutlak gerçeği öğrenip ona uyum sağladıklarında toplumda iyileşmeler olur. 

• Okul, gerçek yaşamın bir kopyası olamaz. Okulun amacı, insan zihnini geliştirerek onu yaşama hazırlamaktır. O nedenle kültürü etkili biçimde yeni kuşaklara aktarmamız gerekir. 

• Yeni kuşaklara her zaman ve her yerde gerekli olan bilgi ve değerler kazandırılmalıdır. Bunlar ise insan bilimleri, matematik, felsefe, mantık ve doğa bilimlerinde bulunmaktadır. 

• Kökleşik yapıtlar (klasik eserler) eğitimine önem verilmelidir. İnsan doğasının evrenselliği ve en güzel örnekleri bu yapıtlarda gizlidir. Öğrenciler bunları okuyup çözümlemelidir. 

İlerlemecilik (Progressivism): İlerlemecilik, yararcılık dediğimiz düşünce sisteminin (pragmatik felsefenin) eğitime uygulanmasıyla oluşmuştur. Bu görüş, geleneksel eğitimin aşırı biçimselciliğine; sıkı, amaçsız alıştırmaların yer aldığı öğretmen odaklı öğretim etkinliklerine ve öğrencilerin edilgin bulunduğu bir eğitim anlayışına karşı çıkmıştır. Bunlara karşılık öğrenci odaklı öğrenmeye, sorun çözmeye ve yaşantılar yoluyla öğrenmeye önem veren; sürekli değişme ve gelişmeyi temel alan ve gelişime dayalı bir toplum yapısını savunan eğitimcilerce geliştirilmiş çağdaş bir düşünce akımı olarak görülür. 

Bu akımın temel özellikleri şöyle sıralanabilir: 

• Eğitim ve öğretim, öğrencilerin yaşantı ve etkinliklerine dayandırılmalı, öğrenci odaklı olmalıdır. 

• İçinde yaşadığımız dünya sürekli değişip gelişmektedir. Buna uyum sağlayabilmek için çocuğa sorun çözme becerisi kazandırılmalıdır. 

• Okul, yaşama hazırlık yeri olmaktan çok gerçek yaşamın kendisi olmalıdır. Eğitimin bir görevi de öğrencinin içinde yaşadığı topluma etkin biçimde katılmasını sağlamaktır. 

• Öğretmenin görevi öğrencilerini yönetmek yerine onlara kılavuzluk etmektir. Öğretmen yalnızca anlatan, açıklayan ve sürekli konuşan bir kimse değil yol gösteren, yardım eden, olanak tanıyan bir görevi üstlenmelidir. 

• Okul, öğrencileri yarışmaya yönlendirmekten çok işbirliğine özendirecek yaklaşımları benimsemelidir. Eğitimde işbirliği yaparak öğrenme, yarışmaya göre daha değerlidir. 

• Eğitim ortamı demokratik olmalıdır. Çünkü demokrasi, düşüncelerin ve insan kişiliklerinin birbirini özgürce etkilemesine olanak verir. Gelişme için de bu gerekli bir koşuldur. 

Osmanlı döneminde çeşitli düzeylerdeki eğitim kurumlarında okutulan dersler incelendiğinde Türk ve Osmanlı eğitim sisteminin genelde Türk gelenekleri ve İslam temeline dayandığı görülmektedir. Öğretim bütünüyle öğretmen odaklıdır. Öğretmenin söyledikleri, kitapların yazdıkları, İslam bilginlerinin ileri sürdükleri kesin olarak doğru kabul edilir. Öğrenciler, bunlar üzerinde tartışamaz ve her şeyi olduğu gibi ezberlemek zorundadır. Öğrenmede kalıcılığı sağlamak için de yineleme çalışmaları yapmak zorunludur. 

"C" seçeneği haricindeki görüşler, felsefenin ne olduğunu ortaya koyan oldukça yaygın bir biçimde kabul edilen görüşlerdir. Dolayısıyla doğru cevap "C"dir.

Diğer seçenekler, felsefenin uğraş alanlarından varlık öğretisinin yanıt aradığı sorular arasında yer almaz iken; "Evrende olup bitenlerin belli bir amacı ve bütünlüğü var mıdır?" sorusu, varlık öğretisinin yanıt aradığı sorulardandır. Doğru cevap B'dir.

Diğer seçenekler, felsefenin uğraş alanlarından bilgi öğretisinin yanıt aradığı sorular arasında yer almaz iken; "Zihnin algıladıkları dışında gerçek bir dünya var mıdır?" sorusu, bilgi öğretisinin yanıt aradığı sorulardandır. Doğru cevap D'dir.

Diğer seçenekler, ülkücülük felsefesinin görüşlerine uygun değilken; "Mutlak gerçek, fiziksel olmaktan çok ruhsaldır." görüşü, ülkücülük felsefesinin görüşlerinden biridir. Doğru cevap E'dir.