EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ

Avrupa’da Rönesans sonrasındaki bilimsel gelişmeler, doğal olarak eğitimi de etkilemiş ve bu dönemde eğitimle ilgili daha çağdaş görüşler ileri sürülmeye baş- lanmıştır. Bu bağlamda 16.yüzyılda Erasmus, eğitimde cezaya karşı çıkan görüşleri; 17. yüzyılda ise Alman eğitimci Ratke, modern öğretim yöntemlerine ilişkin görüşleri ile dikkat çekmiştir. Yine 17. yüzyılda Çekoslovak eğitimci Comenius, eğitimde gözlem ve deneyim ile öğretimde bireysel farklılıkların önemine değinmiş ve günümüzün çağdaş eğitim psikologları tarafından da vurgulanan, öğretim programlarının çocukların gelişim özelliklerine göre düzenlenmesi gerektiğini belirtmiştir. 17. yüzyıl düşünürleri arasında Locke, çocuğun zihnini boş bir levhaya benzeterek çocuğun dıştan gelen her çeşit uyarana açık olduğunu ileri sürmüş, eğitimde ezberciliğe karşı çıkarak çeşitli türden yaşantılar yolu ile çocuklara yaşamlarında yararlı olabilecek bilgilerin kazandırılması gereği üzerinde durmuştur.

Aydınlanma hareketi ile birlikte 18. yüzyılda, bilim ve sanat alanında gözlenen gelişmelerin eğitimdeki yansımaları arasında J. J.Rousseau, Pestalozzi ve Herbart’ın görüşleri dikkat çekicidir. Bu düşünürlerden Rousseau, eğitimin ço- cukların gelişim dönemlerine ve bireysel özelliklerine göre düzenlenmesi gerektiğini, Pestalozzi ise yaparak ve yaşayarak öğrenmeyi savunmuştur. Herbart ise öğretimde etkili yöntemler üzerinde durmuş ve eğitim ile psikolojinin kesişim noktası olarak nitelendirilebilecek olan “eğitim psikolojisi” alanının ortaya çıkmasına yönelik ilk düşünceleri ortaya atmıştır.

Yüzyılı aşkın bir geçmişe uzanan eğitim psikolojisinin bağımsız bir disiplin olarak gelişmesinde birçok bilim adamının önemli katkıları olmuştur. Bunlar arasında kendi laboratuvarında psikoloji bilimiyle ilgili ilk deneysel çalışmaları başlatan Alman psikoloğu Wilhem Wunt, psikolojinin bir bilim olarak gelişmesine öncülük ederken William James, eğitim araştırmalarının doğal ortamlarda gerçekleştirilmesi gereği üzerinde durarak psikolojinin bulgularının eğitime uygulanmasına yönelik çalışmaları ile dikkat çekmiştir. Galton’un 1882 yılında kurmuş olduğu ilk test merkezi ve Amerikalı psikolog Stanley Hall’in öğrencilerin zihinsel, duygusal, fiziksel ve sosyal yönlerinin de incelenmesi gerektiğine ilişkin görüşleri; psikoloji ve eğitimde bireysel farklılıkların ölçülerek eğitimle ilgili sorunların daha nesnel (objektif) yöntemlerle incelenebilmesine yönelik ilk çabalar arasında yer almıştır.

Felsefe ve eğitim alanındaki düşünceleri ile dikkatleri çeken bilim adamlarının öğretme-öğrenme sürecinin niteliğini artırmaya yönelik çabaları bir yana, psi- kolojinin felsefeden ayrılarak bağımsız bir davranış bilimi olmaya yönelmesi ile birlikte eğitim ile psikoloji arasında daha sıkı bir işbirliği gündeme gelmiştir. Bir davranış değiştirme süreci olarak eğitim, daha etkili bir işleve kavuşabilmede psi- koloji, sosyoloji, sosyal psikoloji gibi davranış bilimlerinden yararlanmaya başla- mıştır. Bunlar arasında eğitimi en çok etkileyen bilim dalı ise psikoloji olmuştur. Psikolojinin insan davranışlarının gelişimi ve insanın öğrenmesi ile ilgili bir bilim dalı olması, doğal olarak bir davranış değiştirme süreci olan eğitim ile psikolojiyi aynı noktada buluşturmuştur. Bu iki disiplinin etkileşimi ile de “eğitim psikolojisi” adı altında yeni bir disiplinin gelişmesi kaçınılmaz bir gereklilik olmuştur.

Felsefe ve eğitim alanındaki düşünceleri ile dikkatleri çeken bilim adamlarının öğretme-öğrenme sürecinin niteliğini artırmaya yönelik çabaları bir yana, psi- kolojinin felsefeden ayrılarak bağımsız bir davranış bilimi olmaya yönelmesi ile birlikte eğitim ile psikoloji arasında daha sıkı bir işbirliği gündeme gelmiştir. Bir davranış değiştirme süreci olarak eğitim, daha etkili bir işleve kavuşabilmede psikoloji, sosyoloji, sosyal psikoloji gibi davranış bilimlerinden yararlanmaya başlamıştır. Bunlar arasında eğitimi en çok etkileyen bilim dalı ise psikoloji olmuştur. Psikolojinin insan davranışlarının gelişimi ve insanın öğrenmesi ile ilgili bir bilim dalı olması, doğal olarak bir davranış değiştirme süreci olan eğitim ile psikolojiyi aynı noktada buluşturmuştur. Bu iki disiplinin etkileşimi ile de “eğitim psikolojisi” adı altında yeni bir disiplinin gelişmesi kaçınılmaz bir gereklilik olmuştur. Psikolojinin bulgularını eğitime uygulayarak sınıftaki öğretme-öğrenme sürecinin niteliğini geliştirmeye yönelik arayışlar, günümüzde eğitimin psikolojik temelleri olarak da adlandırılabilecek olan eğitim psikolojisi alanına temel olmuştur. Başka bir deyişle eğitim ve psikoloji bilimlerinin etkileşimiyle eğitim psikolojisi adı altında yeni bir disiplin ortaya çıkmıştır.

Başlangıçta psikolojinin bir uygulama alanı olarak sınırlandırılan eğitim psikolojisi, psikolojinin alt dalları olan “gelişim psikolojisi” ve “öğrenme psikolojisi” ile sıkı ilişkisini sürdürmekle birlikte giderek kendine özgü sorun alanları, araştırma yöntemleri, kuram ve ilkeleri olan ayrı bir bilim olma yönünde ilerlemektedir.

Eğitim psikolojisine temel oluşturmada önemli bir yeri bulunan gelişim psikolojisi, bireyin doğum öncesinden ölümüne kadar geçirmiş olduğu nicel ve nitel değişmeleri ve gelişmeleri inceleyen bir disiplindir. Bireyin yaşamının hangi dönemlerinde hangi türden gelişimsel özelliklere sahip olduğu; hangi dönemlerde nasıl bir bilişsel, sosyal ve psikolojik gelişim düzeyinde bulunduğu gelişim psikolojisinin ilgi alanına girer.

Çocuğun soyut kavramların üstesinden gelebilmesi için soyut zekâ olgunluğuna erişmiş olması gerekir. Çevre ile etkileşerek belli bir zaman içerisinde kazanılabilecek olan bu tür zihinsel olgunluğa ulaşmadan çocuktan soyut konuları kavrayabilme yeteneğini gösterebilmesini beklemek doğru olmaz. Bu durum öğretim programlarının hazırlanmasında, öğrencilerin gelişim özelliklerine dikkat edilmesini zorunlu kılar. Öte yandan öğrencinin hangi gelişim düzeyinde olduğunu bilen bir öğretmen, öğretim etkinliklerinde öğrenciye gelişim düzeyinin üzerindeki davranışları kazandırma gibi gereksiz bir çabaya yönelmekten kendini alıkoyabilir; böylece daha etkili bir öğretim gerçekleştirebilir. Öğrencilerin gelişim özelliklerini bilmek, sınıfta ne türden eğitim yaşantıları düzenleyeceği ve hangi öğretim yöntem ve tekniklerinden yararlanacağı konusunda öğretmene yol gösterir.

Etkili bir öğretim gerçekleştirebilmenin koşullarından biri de sınıfta öğrenmeye uygun bir ortam oluşturmaktır. Öğretmenin sınıfında öğrenmeyi sağlayıcı bir ortam oluşturabilmesi ise etkili sınıf yönetimi becerilerine sahip olmasını gerektirir. Özellikle öğretmenliğin ilk yıllarında bu tür becerilere sahip olmayan öğretmenler, sınıf yönetimi konusunda önemli güçlüklerle karşı karşıya kalmaktadırlar. Sınıf yönetimi; öğrenmeye uygun bir ortam oluşturabilmek, öğrenme için harcanacak zamanı etkili kullanabilmek ve öğretimi engelleyen etmenleri giderebilmek için öğretmenin sınıfında öğretim dışında gerçekleştirmiş olduğu akademik olmayan etkinlikleri olarak tanımlanabilir.

Sınıf yönetimi bilgisinin öğretmene sağladığı yararlar neler olabilir? Öğrencileri öğrenmeye güdülemede, sınıfta sağlıklı öğretmen-öğrenci ilişkileri oluşturabilmede, öğrencilerin sınıf içi iletişim becerilerini geliştirebilmede sınıf yönetimi bilgisinin öğretmene sayısız yararı bulunmaktadır. Sınıf yönetimi konusunda yetkin olan bir öğretmen zamanı daha etkili kullanabilecek, sınıftaki disiplin sorunuyla kolayca başa çıkabilecek ve sınıf ortamını daha iyi düzenleyerek sınıfında öğrenme için elverişli bir ortam oluşturabilecektir.

Öğretmenin sınıfını yönetmede başarılı olabilmesi için öncelikle etkili bir lider olması, sınıfında öğrenmeye uygun bir sınıf atmosferi oluşturması ve sınıftaki davranış sorunlarını çözebilmede çağdaş bir disiplin anlayışı geliştirmiş olması gerekmektedir. Öğretmen, sınıf yönetiminin boyutlarını oluşturan etkili liderlik, sınıf atmosferi ve disiplin konularında ne ölçüde yeterli ise o ölçüde başarılı bir sınıf yöneticisi olabilir. Aşağıdaki örnekte öğretmenlerin sınıflarında yaygın bir biçimde karşı karşıya geldikleri bir disiplin sorununu nasıl çözümleyebilecekleri somutlaştırılmaya çalışılmıştır.

İbn-i Sina ise eğitimin sınıf ve statü farkı gözetmeksizin her çocuğa verilmesini ve meslek eğitimi kazandırmaya yönelik olmasını, çocukların okullarda kendi yaşıtları ile birlikte eğitilmesini, öğretmenlerin çocukların yeteneklerini, ilgi ve isteklerini tanıyarak buna göre eğitim vermesini; öğretim etkinliklerinde deneye, gözleme ve araştırmaya yer verilmesini; öğretimde araç-gereçlerden yararlanılmasını ve baskıya dayalı olmayan bir eğitim gerçekleştirilmesini savunmuştur.

Eğitimin geçmişi, insanlık tarihi kadar eski olmakla birlikte eğitimin bir bilim olarak gelişiminin yeni olduğu söylenebilir. Geçmişten günümüze eğitimin bir bilim olarak gelişmesinde pek çok bilim adamının önemli çabaları ve katkıları olduğu bilinmektedir. Örneğin eski Yunan’da Sokrates’in soru sorma yoluyla insanın kendi kendine bilgiye ulaşabileceğine ilişkin görüşleri ile Platon ve Aristo’nun zihin, duygu ve bedenin birlikte uyumlu bir biçimde geliştirilmesi gerektiğini öne süren görüşlerinin günümüz eğitim anlayışına uygun düştüğü bilinmektedir.

Seçeneklerin hepsi öğrenme psi­kolojisi olarak adlandırılan bir dalın yanıt aradığı sorulardır. Ancak "Bireyin doğum öncesinden ölümüne kadar geçirmiş olduğu değişmeler nelerdir?" gelişim psi­kolojisi olarak adlandırılan bir dalın yanıt aradığı sorudur. Doğru cevap D'dir.

Öğrenci, düşünürler ile özellikle ön plana çıkan görüşlerine ilişkin dört eşleştirmeyi doğru yaparken; “Eğitimde cezaya karşı çıkılmalıdır." görüşünün Pestalozzi ait olduğunu seçerek bir eşleştirmeyi yanlış yapmıştır. “Eğitimde cezaya karşı çıkılmalıdır." görüşünü Pestalozzi değil Erasmus savunmuştur. Doğru cevap C'dir.

Zekâ, motivasyon, ilgi gibi eğitimle yakından ilişkili bulunan konular üzerindeki çalışmalarının yanı sıra özellikle öğrenme ürünlerinin ölçülmesine yönelik çalışmaları ile de eğitim psi­kolojisi alanında saygınlık kazanmış ve eğitim psi­kolojisinin kurucusu olarak kabul edilen bilim insanı, Thorndike'dır. Doğru cevap B'dir.

Seçeneklerin hepsi, özellikle sınıf yönetimi bilgisinin öğretmene sağladığı avantajlardır. Ancak, bir öğretmen, özellikle gelişim psikolojisi bilgisi (öğrencilerinin gelişim özellikleri konusunda bilgili olması), sınıfta ne türden eğitim yaşantıları düzenlenebileceği hususunda öğretmene avantaj sağlamaktadır. Doğru cevap D’dir.

Öğretme-öğrenme süreçleri, öğrenme psikolojisi alanında geliştirilmiş bulunan öğrenme kuramları, modelleri, yöntem ve teknikleri ile ilişkili bir kavramdır. Öğrenme kuramlarının sunduğu olanaklarla öğrenme olayının nasıl gerçekleştiğini bilen bir öğretmen, farklı öğretme durumlarında farklı öğretim modellerini kolayca işe koşabilecektir. Böylece daha etkili bir öğretme-öğrenme süreci oluşturabilmek için gerekli olabilecek öğrenme ilkeleriyle yöntem ve tekniklerden yararlanabilecektir. Dolayısıyla  okulda eğitimin ve öğretimin niteliğini geliştirebilmek için öğretmenlerin sahip olmaları gereken önemli  gerekliliklerden "Öğrenme Psikolojisi" ne yönelik bilgi ve becerilerinden yararlanabilen bir öğretmen, sınıfta daha etkili bir öğretme-öğrenme süreci gerçekleştirebilir. Doğru cevap A'dır.

Seçeneklerin hepsi özellikle gelişim psikolojisi bilgisinin öğretmene sağladığı avantajlardır. Ancak, bir öğretmenin özellikle sınıf yönetimi bilgisi, sınıfta sağlıklı öğretmen-öğrenci iletişimi kurmasında, öğretmene avantaj sağlamaktadır. Doğru cevap B’dir.

Farklı bir görüş dile getirilen seçenek, eğitimin sözel olmaktan öte ahlaki davranışlar kazandırması gerekliliğidir. Bu görüş ve eğitimin kişilik gelişimi ile ilişkisi Farabi tarafından vurgulanmıştır. Diğer tüm görüşler ise İbn-i Sina’ya aittir.

Seçeneklerde görüşler ve sahipleri kronolojik olarak sunulmuştur. İbn-i Sina 11. Yüzyıl, Erasmus 16. Yüzyıl, Locke 17. Yüzyıl, Rousseau ve Herbart ise Aydınlanma Çağı ve 18. Yüzyıl ile birlikte anılan isimlerdir. Günümüze en yakın görüş, eğitim psikolojisi alanının doğuşu ile ilgili etkili yöntemler olup Herbart’a aittir.

Seçeneklerdeki tüm isimler yüz yılı aşkın bir geçmişi olan eğitim psikolojisinin bağımsız bir disiplin olarak gelişmesinde önemli katkılara sahiptir. Öte yandan gerek eğitim biliminin bir bilim olarak gelişmesinde önemli katkıları olan, gerekse eğitim psikolojisinin kurucusu olarak kabul edilen isim Edward L. Thorndike’tır.