Aof Panel

Soru 1

Aşağıdakilerden hangisi toplumsal denetim mekanizmaları arasında yer almaz?

Soru 2

Göçler sonucunda yeni kültürlerle karşılaşılıp ve onlardan etkilenme sonucunda gerçekleşen toplumsal değişmeye neden olan iç kaynak aşağıdakilerden hangisidir?

Soru 3

1960'lı yıllarda ülkemizden Avrupa ülkelerine işçi olarak giden Türk vatandaşlarımızın bu toplumsal hareketliliğini hangi nedene bağlayabiliriz?

Soru 4

Aşağıdakilerden hangisi kültürün toplumdaki işlevlerinden bir değildir?

Soru 5

"Çocuğa yaşamla ilgili bilgiler verilmesi ve okulda edindiği bilgilerin tamamlanarak pekiştirilmesi" ailenin hangi görevi kapsamında değerlendirilir?

Soru 6

Aşağıdakilerden hangisi eğitimin ekonomi açısından yararlarından biridir?

Soru 7

Bir ülkede politik önder yetiştirme, eğitim sisteminin işlevlerinden hangi toplumsal kurumla olan ilişkisinin sonucunda ortaya çıkar?

Soru 8

I. Bilimin gelişmesine katkıda bulunmak II. Üst düzey statü kazandırmak III. Kültürel mirası yeni kuşaklara aktarmak IV. Uygun iş olanakları sağlamak V. Akılcı düşünmenin yollarını öğretmek Yukarıdakilerden hangileri eğitimin gizli işlevleri arasında yer almaktadır?

Çözüm Açıklaması

Kant’a göre eğitim; insanın mükemmelleştirilmesi, Mill’e göre bireyin kendisi ve başkaları için mutluluk aracıdır. Spencer’a göre de iyi yaşama olanakları sağlayan etkinliklerin tümüdür. Durkheim’e göre ise eğitim, fiziksel ve toplumsal çevrenin insan üzerinde meydana getirdiği etkilerdir. Durkheim’in bu tanımı, eğitime toplumsal bir nitelik kazandırmış, bu tanımla eğitimin toplumsal yönlerine dikkat çekilerek eğitim ile sosyoloji arasında ilişki kurulmuştur (Tezcan, 2001, s.76).

Sosyoloji, insanlar arası ilişkileri inceleyen bilim dalı olarak tanımlanmaktadır. Ergün’ün (1994, s.39) belirttiği biçimde sosyolojik görüşe göre eğitim, yetişkinler tarafından gençler ve çocuklar için uygulanması gereken bir eylemdir. Bu eylem, kültürel mirasın aktarılmasını içerir. Yine bu eylem, gençlere ve çocuklara ya- şamlarını daha iyi sürdürebilecekleri ve topluma daha iyi uyum sağlayacakları düşünce, gelenek, görenek ve kuralları kazandırmayı sağlar.

Okulda öğrenilen kimi bilgilerin yaşam boyunca kullanılmadığı ve zamanla unutulduğu, planlı eğitim etkinlikleri ile okulda geliştirilen ve pekiştirilen tutum ve davranışların ise kalıcı duruma geldiği ve böylece bireyin çevresiyle uyum içinde yaşayabilmesinin kolaylaştığı söylenebilir. Bu yönüyle eğitimin bireyin toplumsallaştırılmasında önemli bir rolü bulunmaktadır.

Çağdaş toplumlarda eğitimin açık ve gizli olmak üzere iki tür işlevi vardır. Eğitim kurumunun açık işlevleri şöyle sıralanabilir (Özkalp, 1990, ss.155-156):

Toplumun kültürel mirasını yeni kuşaklara aktarmak.

Mesleki bilgi ve beceriler kazandırarak bireylerin meslek sahibi olmalarını sağlamak.

Bireylere akılcı düşünme alışkanlığı kazandırarak onlara akılcı düşünmenin yollarını öğretmek.

Bireylerin doğal ve toplumsal çevreyi bilimsel ilkeler doğrultusunda değerlendirmelerini olanaklı kılmak.

Bilimin gelişmesine katkıda bulunmak.
Eğitim kurumlarının bireylere yeni ve daha üst düzey statü kazandırma, nüfus artışı ve kötü alışkanlıkların önlenmesinde bireylere yardımcı olma, uygun iş ve eş olanakları sağlama gibi gizli işlevleri de bulunmaktadır. Eğitimin bu açık ve gizli işlevleri incelendiğinde eğitim ile toplumun birlikteliği açıkça görülmektedir.

Soru 9

I. Gelenek II. Görenek III. Toplumsal denetim IV. Değerler V. Norm Yukarıdakilerden hangisi yaptırımı olan kurallar sistemi olarak tanımlanmaktadır?

Çözüm Açıklaması

Toplumlar varlıklarını sürdürebilmek için toplumsal düzeni korumak isterler. Bunun için kültürel değerlerin içinde yer alan davranış kalıplarını belirli ölçütlere göre ve sistemli bir biçimde düzenleyecek kurallara gereksinim duyarlar. Bu kurallar yazılı ya da yazılı olmayan biçimleriyle toplumsal yaşamda varlıklarını sürdürürler (Demir, 2004, s.145). Toplumsal denetim; toplumsal düzeni sağlamak ve toplumsal yaşamdaki ilişkileri yöneten normlardan sapmayı önlemek için toplumsal grup tarafından kullanılan sistemler bütünüdür. Toplumsal denetim mekanizmaları normlar, değerler, gelenekler, görenekler (örf ve adetler), yazılı kurallar ve yasalar olarak sıralanabilir.

Bir kültürdeki bireylere yol gösteren, toplumsal düzeni sağlayan; olumlu ve olumsuzu, doğru ve yanlışı gösteren kurallar, standartlar ve düşünceler norm olarak adlandırılmaktadır. Norm, yaptırımı olan kurallar sistemidir. Normlar, insanların tavır ve davranışlarına sınırlar koyarak bir davranışın nerede başlayıp nerede biteceğini belirlemektedir. Normlar, bireylere toplumsallaşma süreci boyunca aktarıldığından bireyler, normları içselleştirerek davranış olarak benimsemektedirler. Resmî ve yazılı olarak ifade edilen normlar, “yasa” olarak adlandırılabilir. Resmî normlar, sınırları kesin olarak belirtilmiş eylemleri yasaklamaktadır (Tezcan, 1995, s.227). Tek eşle evlilik, yemek yerken çatal-kaşık-bıçak kullanma, erkeklerin pantolon giymesi normlara örnek olarak verilebilir.

Toplum içinde insanların günlük yaşam biçimlerini, davranışlarını düzenle- yen yerleşmiş birtakım kurallar vardır. Sosyal baskılar, insanları bu kurallara uy- maya zorlamaktadır. Gelenek ve görenekler adı verilen bu kurallar, kendiliğinden oluşmakta ve kendiliğinden ortadan kalkmaktadır. Gelenek; bir toplumda ya da bir toplulukta eskiden kalmış olmaları dolayısıyla saygın tutulup kuşaktan kuşağa iletilen, yaptırım gücü olan kültürel kalıntılar, alışkanlıklar, bilgi, töre ve davranış- lar olarak tanımlanmaktadır. Örneğin kına geceleri, doğum sonrası ziyarete gelen kişilere lohusa şerbeti ikram edilmesi gibi. Görenek ise, bir şeyin eskiden beri gö- rüldüğü gibi yapılma alışkanlığı, âdet, alışkanlık biçiminde tanımlanabilir (TDK, 2007). Nezaket ve görgü kuralları, selamlaşma, vedalaşma, belli yer ve zamanlarda yeme ve giyinme biçimleri göreneklere örnek olarak verilebilir. Gelenek ve göre- nekler, toplumsal denetim biçimidir ve toplumsal normlar takımını oluştururlar (Tezcan, 1996, s.85).

Değerler; iyiyi ve kötüyü, güzeli ve çirkini, onurlu ve onursuzu, hoş olanı ve olmayanı tarif eder. Herkes iyi ve kötü olanı hissetmelidir. Sözü edilen değerler, gerekçelendirmeye gerek olmayan mutlak gerçeklerdir. Ancak değerler; toplumdan topluma, hatta aynı toplum içindeki alt gruplara ve sosyal sınıflara göre farklılaşabilir. Değerler, birçok belirli normun temeli olabilir; aynı zamanda bir norm, çeşitli değerlere dayanabilir. Örneğin bir öğretmenin öğrencilere adil davranma- sı eşitlik, erdem gibi değerlere dayanmaktadır (Öztürk, 1983, s.234). Fitcher’ın (2004, s.167) belirttiği gibi değerler, kültür ve topluma anlam veren ölçütlerdir. Adalet, barış, sevgi, saygı, hoşgörü, merhamet değerlere örnek olarak verilebilir. Welton ve Mallan’a (1999) göre de değer; davranışın, iyiliğin, güzelliğin, verimliliğin, kıymetin ölçütlerini belirlemeye hizmet eden düşüncelerdir.

Toplumlarda, toplumsal norm ve değerlerden başka yapılması yasaklanmış ve yaptırım gücü zor kullanılmasına olanak sağlayacak biçimde örgütlenmiş, tüm bireyler için geçerli olan yazılı hukuk kuralları vardır. Çağdaş toplumlarda ilişkilerin azalması ile birlikte gelenek, görenek, değer ve normların yaptırım gücü azalmıştır. Bunun sonucu olarak gelişmiş toplumlarda hukuk, kural ve yasalar toplumsal denetimi sağlamada daha güçlü duruma gelmiştir (Erden, 2000, s.64).

Okulun öğrencileri topluma hazırlama gibi önemli bir sorumluluğu vardır. Okuldaki öğretmen ve yöneticilerin, toplumsal düzenin kurulması için öğrencileri topluma en iyi biçimde hazırlamaları gerekmektedir. Eğitim, toplumsallaşma ile bireylerin toplumsal norm ve kurallara uymasını sağlamaktadır. Yine eğitim, bireyin davranışlarının sınırlarını belirleyerek onların, davranışlarının sonuçlarını düşünerek hareket etmesini sağlar (Bahar, 2005, s.222). Gençler, toplumsal normları ve bu normlara uymamanın sonuçlarını eğitim yoluyla öğrendiklerinden eğitim, toplumsal denetimin güçlü bir aracı konumundadır.

Soru 10

I. Keşif ve icatlar

II. Yayılma

III. İstila

IV. Kültürel temas

V. Nüfus hareketleri

Yukarıdakilerden hangileri toplumsal değişmeye neden olan dış kaynaklar arasında yer almaktadır?

Soru 11

Aşağıdakilerden hangisi toplumsal hareketlilikte üst, orta, alt sınıflara göre doğurganlık oranının farklı olmasını içeren etmendir?

Soru 12

Nüfusun yapısı ile toplumun eğitim düzeyi arasındaki ilişkiler aşağıdakilerden hangisinde doğru ilişkilendirilmiştir?

Soru 13

İnsanların yaşayabilmek için üretme, ürettiklerini bölüşme biçimlerinin ve bu etkinliklerden doğan ilişkilerin düzenlenmesi aşağıdaki hangi toplumsal kurum ile eğitim arasındaki ilişkide yer almaktadır?

Soru 14

Aşağıdakilerden hangisi dinin toplumdaki görevlerinden biridir?

Soru 15

Aşağıdakilerden hangisi toplumda eğitimin ekonomi açısından yararları arasında yer almaktadır?

Soru 16

Aile içinde sevgi, saygı, dayanışma, hoşgörü ortamının gelişmesi aşağıdakilerden hangi aile görevlerinin içinde yer almaktadır?

Soru 17

Bir öğretmenin öğrencilere adil davranması hangi toplumsal kural içerisinde yer almaktadır?

Çözüm Açıklaması

Toplumsal Denetim ve Eğitim

Toplumlar varlıklarını sürdürebilmek için toplumsal düzeni korumak isterler. Bunun için kültürel değerlerin içinde yer alan davranış kalıplarını belirli ölçütlere göre ve sistemli bir biçimde düzenleyecek kurallara gereksinim duyarlar. Bu kurallar yazılı ya da yazılı olmayan biçimleriyle toplumsal yaşamda varlıklarını sürdürürler (Demir, 2004, s.145). Toplumsal denetim; toplumsal düzeni sağlamak ve toplumsal yaşamdaki ilişkileri yöneten normlardan sapmayı önlemek için toplumsal grup tarafından kullanılan sistemler bütünüdür. Toplumsal denetim mekanizmaları normlar, değerler, gelenekler, görenekler (örf ve adetler), yazılı kurallar ve yasalar olarak sıralanabilir.

Bir kültürdeki bireylere yol gösteren, toplumsal düzeni sağlayan; olumlu ve olumsuzu, doğru ve yanlışı gösteren kurallar, standartlar ve düşünceler norm olarak adlandırılmaktadır. Norm, yaptırımı olan kurallar sistemidir. Normlar, insanların tavır ve davranışlarına sınırlar koyarak bir davranışın nerede başlayıp nerede biteceğini belirlemektedir. Normlar, bireylere toplumsallaşma süreci bo- yunca aktarıldığından bireyler, normları içselleştirerek davranış olarak benimsemektedirler. Resmî ve yazılı olarak ifade edilen normlar, “yasa” olarak adlandırılabilir. Resmî normlar, sınırları kesin olarak belirtilmiş eylemleri yasaklamaktadır (Tezcan, 1995, s.227). Tek eşle evlilik, yemek yerken çatal-kaşık-bıçak kullanma, erkeklerin pantolon giymesi normlara örnek olarak verilebilir.

Toplum içinde insanların günlük yaşam biçimlerini, davranışlarını düzenleyen yerleşmiş birtakım kurallar vardır. Sosyal baskılar, insanları bu kurallara uymaya zorlamaktadır. Gelenek ve görenekler adı verilen bu kurallar, kendiliğinden oluşmakta ve kendiliğinden ortadan kalkmaktadır. Gelenek; bir toplumda ya da bir toplulukta eskiden kalmış olmaları dolayısıyla saygın tutulup kuşaktan kuşağa iletilen, yaptırım gücü olan kültürel kalıntılar, alışkanlıklar, bilgi, töre ve davranışlar olarak tanımlanmaktadır. Örneğin kına geceleri, doğum sonrası ziyarete gelen kişilere lohusa şerbeti ikram edilmesi gibi. Görenek ise, bir şeyin eskiden beri görüldüğü gibi yapılma alışkanlığı, âdet, alışkanlık biçiminde tanımlanabilir (TDK, 2007). Nezaket ve görgü kuralları, selamlaşma, vedalaşma, belli yer ve zamanlarda yeme ve giyinme biçimleri göreneklere örnek olarak verilebilir. Gelenek ve görenekler, toplumsal denetim biçimidir ve toplumsal normlar takımını oluştururlar (Tezcan, 1996, s.85).

Değerler; iyiyi ve kötüyü, güzeli ve çirkini, onurlu ve onursuzu, hoş olanı ve olmayanı tarif eder. Herkes iyi ve kötü olanı hissetmelidir. Sözü edilen değerler, gerekçelendirmeye gerek olmayan mutlak gerçeklerdir. Ancak değerler; toplumdan topluma, hatta aynı toplum içindeki alt gruplara ve sosyal sınıflara göre farklılaşabilir. Değerler, birçok belirli normun temeli olabilir; aynı zamanda bir norm, çeşitli değerlere dayanabilir. Örneğin bir öğretmenin öğrencilere adil davranma- sı eşitlik, erdem gibi değerlere dayanmaktadır (Öztürk, 1983, s.234). Fitcher’ın (2004, s.167) belirttiği gibi değerler, kültür ve topluma anlam veren ölçütlerdir. Adalet, barış, sevgi, saygı, hoşgörü, merhamet değerlere örnek olarak verilebilir. Welton ve Mallan’a (1999) göre de değer; davranışın, iyiliğin, güzelliğin, verimlili- ğin, kıymetin ölçütlerini belirlemeye hizmet eden düşüncelerdir.

Toplumlarda, toplumsal norm ve değerlerden başka yapılması yasaklanmış ve yaptırım gücü zor kullanılmasına olanak sağlayacak biçimde örgütlenmiş, tüm bireyler için geçerli olan yazılı hukuk kuralları vardır. Çağdaş toplumlarda iliş- kilerin azalması ile birlikte gelenek, görenek, değer ve normların yaptırım gücü azalmıştır. Bunun sonucu olarak gelişmiş toplumlarda hukuk, kural ve yasalar toplumsal denetimi sağlamada daha güçlü duruma gelmiştir (Erden, 2000, s.64).

Okulun öğrencileri topluma hazırlama gibi önemli bir sorumluluğu vardır. Okuldaki öğretmen ve yöneticilerin, toplumsal düzenin kurulması için öğrencileri topluma en iyi biçimde hazırlamaları gerekmektedir. Eğitim, toplumsallaşma ile bireylerin toplumsal norm ve kurallara uymasını sağlamaktadır. Yine eğitim, bireyin davranışlarının sınırlarını belirleyerek onların, davranışlarının sonuçlarını düşünerek hareket etmesini sağlar (Bahar, 2005, s.222). Gençler, toplumsal normları ve bu normlara uymamanın sonuçlarını eğitim yoluyla öğrendiklerinden eğitim, toplumsal denetimin güçlü bir aracı konumundadır.

Soru 18

Durkheim’in eğitimin toplumsal niteliğini vurgulayan tanımı hangi seçenekte sunulmuştur?

Soru 19

“Yetişkinler tarafından gençler ve çocuklar için uygulanması gereken kültürel mirası aktarma eylemleri ve bireyin topluma daha iyi uyum sağlamasını kolaylaştıran kuralların kazandırılması süreci” eğitimin hangi bilim dalı ile ilişkisinin odak noktasında yer alır?

Soru 20

Eğitimin işlevlerine ilişkin aşağıda verilen ifadelerden hangisi farklı bir başlıkta değerlendirilebilir?

EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ