EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ

Sosyoloji alanında ve Darülfünun Edebiyat şubesinde okutulan notların bir bölümünden oluşan ve 1913 yılında yayımlanan ilk telif eserin Ziya Gökalp’e ait olduğu görülmektedir

Eğitsel düşünce, kuram ve politikaların sosyal kaynakları, etmenleri ve sonuçları

Toplumsal denetim: Toplumsal düzeni sağlamak ve toplumsal yaşamdaki ilişkileri yöneten normlardan sapmayı önlemek için toplumsal grup tarafından kullanılan sistemler bütünü

Dış kaynaklar olarak önemli toplumsal değişmeler:

Çevresel değişmeler : Çevresel değişmelere deprem, sel, salgın hastalıklar, iklim değişiklikleri, göç, savaş örnek olarak verilebilir.

istila : Bir bölgenin başka gruplar tarafından ekonomik amaçlar doğrultusunda ele geçirilmesi değişime yol açar. istilacı güçler kendi kültürlerini, toplumsal yapılarını, eğitim sistemlerini bu topluma benimsetmeye çalışabilirler.

Kültürel temas : Avcılık ve hayvancılıkla uğraşan toplumların bu etkinlikleri sırasında ticaret amacıyla başka kültürün üyeleriyle bir araya gelmesi sonucu kültürel temas oluşur.

Yayılma : Bir yenilik ya da yeni bir kurumun komşu alanlara geçerek dünyayı kapsamasıdır. Örneğin alfabenin bulunması, sayıların kullanılması yayılmaya örnek olarak verilebilir.

 iç kaynaklar olarak önemli toplumsal değişmeler:

Keşif ve icatlar : Keşif ve icatların yayılması sonucunda toplumdaki ilerleme ve yeniliklerde değişmeler oluşur.

Nüfus hareketleri : Göçler sonucunda yeni kültürlerle karşılaşılır ve onlardan

Dikey toplumsal hareketlilik, bir toplumsal sınıftan diğerine geçmedir. Farklı düzeylerdeki statülerin tabakalar arasında gerçekleştirdiği hareketliliktir. Bu hareketlilikte birey, bulunduğu sınıftan yukarı çıkabileceği gibi aşağı sınıfa da düşebilir (Tezcan, 1995, s.96). Bir şirketteki memurun zamanla aynı kurumda müdür olması, bir öğretmenin profesör olması gibi. Dikey hareketlilik, aşağıdan yukarı olabileceği gibi yukarıdan aşağı doğru da olabilmektedir. Bir konfeksiyon sahibinin işas ederek terziliğe başlaması gibi. Toplumsal hareketliliğin çeşitli nedenleri olabilir. Bunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir (Doğan, 2002, ss.214-217)

Psikolojik görev: Aile içinde sevgi, saygı, dayanışma ve hoşgörü ortamının gelişmesi

Eğitimin dinden köklü bir biçimde ayrılması ise 3 Mart 1924 yılında çıkarılan Tevhid-i Tedrisat (Öğretim Birliği) Yasası ile gerçekleştirilmiştir. Ülkemizde din eğitimi, örgün eğitim içinde yer almakta; dinle ilgili temel eğitim Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi dersleri yoluyla verilmektedir. imam Hatip Liseleri ve ilahiyat Fakülteleri de din eğitimi veren örgün eğitim kurumları olarak hizmet vermektedir (Tezcan, 2001, s.79).

Aile ve Eğitim

Eğitim kurumunun açık işlevleri şöyle sıralanabilir (Özkalp, 1990, ss.155-156):
• Toplumun kültürel mirasını yeni kuşaklara aktarmak.
• Mesleki bilgi ve beceriler kazandırarak bireylerin meslek sahibi olmalarını
sağlamak.
• Bireylere akılcı düşünme alışkanlığı kazandırarak onlara akılcı düşünmenin yollarını öğretmek.
• Bireylerin doğal ve toplumsal çevreyi bilimsel ilkeler doğrultusunda değerlendirmelerini olanaklı kılmak.
• Bilimin gelişmesine katkıda bulunmak

Eğitim sosyolojisinin ele aldığı konular aşağıdaki gibi sıralanabilir (Öztürk 1983, s.13):
• Eğitsel düşünce, kuram ve politikaların sosyal kaynakları, etmenleri ve sonuçları
• Eğitim kurumlarının sosyal yapı (ekonomi, siyasal düzen, sosyal tabakalaşma gibi) ile olan ilişkileri
• Eğitim kurumlarının yapısı ve işleyişi
• Eğitsel etkinliklerden çıkan sosyal ilişkiler
• Aile, sosyo-ekonomik durum, etnik ve dinsel gruplar gibi formal eğitime etki eden etmenle

Eğitim sosyolojisinin temel özellikleri ise şöyle özetlenebilir (Tezcan, 1989, ss.6-7):
• Eğitim sosyolojisi, sosyal gelişme aracıdır.
• Eğitim sosyolojisi, eğitim amaçlarının sosyal boyutunun incelenmesinde bir
araçtır.
• Eğitim sosyolojisi, sosyolojinin eğitimsel sorunlara uygulanmasıdır.
• Eğitim sosyolojisi, sosyalleşme sürecinin incelenmesidir.
• Eğitim sosyolojisi, eğitimcilerin eğitiminde yararlanılan bir bilim dalıdır.

Bir öğretmenin eğitim sosyolojisi bilmesini gerekli kılan nedenler aşağıdaki gibi sıralanabilir (Er, 2000, ss.69-70):
• Öğretmenlerin öğrencilerin içinden geldikleri çevreyi bilmesi ve tanıması, öğrencileri ve onların davranışlarını daha iyi anlamasını sağlar.
• Öğretmenlerin okulun sosyal işleyişini kavramasına yardım eder.
• Öğretmen, sınıfta farklı etkinlikler düzenlemek üzere öğrenci özellikleri, grup davranışı, grup çalışması ile ilgili konularda bilgi sahibi olur.
• Öğretmenlere ülkenin çağdaş eğitim sorunları ile ilgili bilgi sahibi olması ve bu sorunlara ilişkin çözüm geliştirmesi için yardımcı olur.
• Ülkede uygulanacak eğitim politikalarının belirlenmesine yardım eder.

Norm: Yaptırımı olan kurallar sistemi.

Toplumsal değişmeye neden olan kaynaklar dış ve iç kaynaklar olmak üzere iki
başlık altında açıklanabilir (Özkalp, 1990, ss.270-273):
Dış kaynaklar olarak önemli toplumsal değişmeler:
Çevresel değişmeler : Çevresel değişmelere deprem, sel, salgın hastalıklar, iklim değişiklikleri, göç, savaş örnek olarak verilebilir.
İstila : Bir bölgenin başka gruplar tarafından ekonomik amaçlar doğrultusunda ele geçirilmesi değişime yol açar. İstilacı güçler kendi kültürlerini, toplumsal yapılarını, eğitim sistemlerini bu topluma benimsetmeye çalışabilirler.
Kültürel temas : Avcılık ve hayvancılıkla uğraşan toplumların bu etkinlikleri sırasında ticaret amacıyla başka kültürün üyeleriyle bir araya gelmesi sonucu kültürel temas oluşur.
Yayılma : Bir yenilik ya da yeni bir kurumun komşu alanlara geçerek dünyayı kapsamasıdır. Örneğin alfabenin bulunması, sayıların kullanılması yayılmaya örnek olarak verilebilir.

Toplumsal hareketliliğin çeşitli nedenleri olabilir. Bunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir (Doğan, 2002, ss.214-217):
• Demografik Etmenler: Göçler, üst, orta, alt sınıflara göre doğurganlık oranının farklı olması.
• Ekonomik Etmenler: Gelir ve servet.
• Ailenin Toplumsal Yapısı: Ailenin çekirdek ya da geniş aile niteliğinde olması, ailenin kültürel yapısı. Örneğin geniş ailenin geleneksel yapıyı koruması için toplumsal hareketliliği engellemesi, ailenin kültürel yapısının
girişimcilik kazandırması ve güdülenme düzeyini yükseltmesi gibi.
• Teknoloji: Teknoloji ile birlikte yeni iş bölümü ve iş alanlarının oluşması.
• Siyasal Etmenler: Siyasal yönetim ve yapılanmanın baskıcı ya da demokratik olması.
• Eğitim: Toplumsal hareketlilik yoluyla yer değiştiren bir bireyin etkileşimde
bulunduğu çevresi de değişir. Bireyin değişen çevreye uyum sağlayabilmesi
için bu çevrenin yapısını öğrenmesi gerekir. Bu da eğitim yoluyla gerçekleşir.

Kültür kendisini oluşturan kurumların toplamından farklı bir işleve sahiptir. Bu işlevler aşağıdaki gibi sıralanabilir (Tezcan, 1996, s.81):
Kültür;
• Bir toplumu diğer toplumlardan ayırmaya yarayan bir işaret gibidir.
• Bir topluma özgü olan değerleri ve bunların yorumlarını içerir.
• Toplumsal dayanışmanın temellerinden birini oluşturur.
• Toplumsal yapının kalıbını ve içeriğini doldurup biçimlendirecek malzemeyi sağlar.
• Toplumsal kişiliğin doğuş ve gelişimine egemendir

Ailenin toplum yaşamında üstlendiği birtakım görevler vardır. Bu görevler şöyle sıralanabilir (Özkalp, 1990, s.101):
• Biyolojik görev: Neslin devamının sağlanması.
• Ekonomik görev: Ekonomik anlamda bir iş bölümünün gerçekleşmesi.
• Koruyuculuk: Maddi ve manevi zararlara karşı aile üyelerinin korunması.
• Psikolojik görev: Aile içinde sevgi, saygı, dayanışma, hoşgörü ortamının gelişmesi.
• Boş zamanları değerlendirme: Birlikte düzenlenen etkinliklerle aile üyelerinin boş zamanlarının etkili değerlendirilmesi.
• Dinî Görev: Aile üyelerine dinî bilgiler verilmesi.
• Statü sağlama: Aile üyelerinin sağladığı statünün ailenin tüm üyeleri tarafından paylaşılması.
• Eğitim: Çocuğa yaşamla ilgili bilgiler verilmesi ve okulda edindiği bilgilerin
tamamlanarak pekiştirilmesi.

Bir toplumda eğitimin ekonomi açısından yararları şöyle sıralanabilir (Gökçe, 2000, ss.106-107):
Eğitim;
• Etkin bir demokrasiye ve onun kurumlarının işleyişine olanak sağlar.
• Piyasalara uyum sağlamanın bir aracıdır.
• Suç oranlarının ve ceza sistemlerinin giderlerinin azalmasına katkıda bulunur.
• Sermaye piyasasının kusurlarının azaltılmasına katkıda bulunur.
• Gönüllü kuruluşlar ve sivil toplum örgütleri yoluyla toplumsal hizmetlerin
yürütülmesinde bilinç kazandırır.
• Çocukların okulda bulunması nedeniyle anne ve babaların iş gücüne katkı
sağlar.
• Gelir artışını sürdürülebilir duruma getirir.
• Üretime temel oluşturacak bilgi ve yenilik sağlar.
• Talep yaratılmasını sağlar.

Kant’a göre eğitim; insanın mükemmelleştirilmesi, Mill’e göre bireyin kendisi ve başkaları için mutluluk aracıdır. Spencer’a göre de iyi yaşama olanakları sağlayan etkinliklerin tümüdür. Durkheim’e göre ise eğitim, fiziksel ve toplumsal çevrenin insan üzerinde meydana getirdiği etkilerdir. Durkheim’in bu tanımı, eğitime top- lumsal bir nitelik kazandırmış, bu tanımla eğitimin toplumsal yönlerine dikkat çekilerek eğitim ile sosyoloji arasında ilişki kurulmuştur

Çağdaş toplumlarda eğitimin açık ve gizli olmak üzere iki tür işlevi vardır. Eği- tim kurumunun açık işlevleri şöyle sıralanabilir;

Toplumun kültürel mirasını yeni kuşaklara aktarmak.

Mesleki bilgi ve beceriler kazandırarak bireylerin meslek sahibi olmalarını

sağlamak.

Bireylere akılcı düşünme alışkanlığı kazandırarak onlara akılcı düşünme-

nin yollarını öğretmek.

Bireylerin doğal ve toplumsal çevreyi bilimsel ilkeler doğrultusunda değer-

lendirmelerini olanaklı kılmak.

Bilimin gelişmesine katkıda bulunmak.