Öğretmenlik Mesleği ve Öğretmenin Nitelikleri

Öğretmenlik; eğitim ile ilgili sosyal, kültürel, bilimsel ve teknolojik boyutlara sahip; alandaki özel uzmanlık bilgi ve becerisini temel alan, akademik çalışma ve mesleki formasyon gerektiren profesyonel bir uğraşı alanıdır.

1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Yasası’nın 43. maddesinde öğretmenliğin yasal konumu şöyle düzenlenmiştir:

Öğretmenlik, Devletin eğitim, öğretim ve bununla ilgili yönetim görevlerini üzerine alan özel bir ihtisas mesleğidir. Öğretmenler bu görevlerini Türk Milli Eğitiminin amaçlarına ve temel ilkelerine uygun olarak ifa etmekle yükümlüdürler. Öğretmenlik mesleğine hazırlık genel kültür, özel alan eğitimi ve pedagojik formasyon ile sağlanır. Yukarıda belirtilen nitelikleri kazanabilmeleri için, hangi öğretim kademesinde olursa olsun, öğretmen adaylarının yüksek öğrenim görmelerinin sağlanması esastır. Bu öğrenim lisans öncesi, lisans ve lisans üstü seviyelerde yatay ve dikey geçişlere de imkân verecek biçimde düzenlenir.

Öğretmenlik; insanları, öğrenmeyi ve öğretmeyi sevenler için ideal bir meslektir. Öğretmenlerin büyük bir bölümü devlet memurudur. Öğretmenlik, tüm ülkelerde en yaygın olarak görülen bir meslektir. Öğretmenlik, kadınların yoğun olarak çalıştıkları bir meslek alanıdır. Öğretmenlik, daha çok orta ve ortanın altında gelire sahip grupların tercih ettiği meslektir. Öğretmenlik mesleğinin geliri düşüktür. Öğretmenlik mesleğinin toplumsal statüsü yüksek değildir. Öğretmenlik mesleğinde kariyer yapma ve mesleki gelişim olanakları sınırlı düzeydedir. Öğretmenlik mesleğinden ayrılma oranı, diğer meslek gruplarına göre daha yüksektir.

Subaylık, doktorluk ve mühendislik gibi mesleklerle karşılaştırıldığında öğretmenlerin maaş ve statülerinin düşük olması öğretmenleri başka alanlarda çalışmaya yöneltmektedir. Bu nedenle, öğretmenler arasında meslek değiştirme oranı, diğer meslek gruplarına göre daha yüksektir.

Öğretmen yeterlikleri alan bilgisi, öğretmenlik meslek bilgisi, öğretme yeterlikleri ve sözel yetenekler gibi bileşenleri içermektedir.

YÖK tarafından 1998 yılında belirlenen öğretmen yeterlikleri şunlardır:

1. Konu alanı ve alan eğitimine ilişkin yeterlikler
2. Öğretme-öğrenme sürecine ilişkin yeterlikler
• Planlama
• Öğretim süreci
• Sınıf yönetimi
• İletişim
3. Öğrencilerin öğrenmelerini izleme, değerlendirme ve kayıt tutmaya ilişkin yeterlikler
4. Diğer mesleki yeterlikler

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından 2006 yılında belirlenen öğretmen yeterlikleri şunlardır:

Kişisel ve mesleki değerler-mesleki gelişim; öğrenciyi tanıma; öğretme ve öğrenme süreci; öğrenmeyi ve gelişimi izleme ve değerlendirme; okul, aile ve toplum ilişkileri; program ve içerik bilgisi.

Öğrenmeyi ve gelişimi izleme ve değerlendirme; öğretmenin, öğrencilerin gelişim ve öğrenmelerini değerlendirmesidir. Öğrencilerin kendilerini ve diğer öğrencileri değerlendirmelerini sağlar. Öğretmen, ölçme sonuçlarını daha iyi bir öğretim için kullanır; sonuçları öğrenci, veli, yöneticiler ve diğer öğretmenlerle paylaşır.

Kişisel ve Mesleki Değerler-Mesleki Gelişim yeterliğinin alt yeterlikleri şunlardır:
• Öğrencilere Değer Verme, Anlama ve Saygı Gösterme
• Öğrencilerin, Öğrenebileceğine ve Başaracağına İnanma
• Ulusal ve Evrensel Değerlere Önem Verme
• Öz Değerlendirme Yapma
• Kişisel Gelişimi Sağlama
• Mesleki Gelişmeleri İzleme ve Katkı Sağlama
• Okulun İyileştirilmesine ve Geliştirilmesine Katkı Sağlama
• Mesleki Yasaları İzleme, Görev ve Sorumlulukları Yerine Getirme

Öğrenciyi Tanıma yeterliğinin alt yeterlikleri şunlardır:
• Gelişim Özelliklerini Tanıma
• İlgi ve İhtiyaçları Dikkate Alma
• Öğrenciye Değer Verme
• Öğrenciye Rehberlik Etme

Öğretme ve Öğrenme Süreci yeterliğinin alt yeterlikleri şunlardır: 
• Dersi Planlama
• Materyal Hazırlama
• Öğrenme Ortamlarını Düzenleme
• Ders Dışı Etkinlikler Düzenleme
• Bireysel Farklılıkları Dikkate Alarak Öğretimi Çeşitlendirme
• Zaman Yönetimi
• Davranış Yönetimi

Öğrenmeyi, gelişimi izleme ve değerlendirme yeterliğinin alt yeterlikleri şunlardır:
• Ölçme ve Değerlendirme Yöntem ve Tekniklerini Belirleme
• Değişik Ölçme Tekniklerini Kullanarak Öğrencinin Öğrenmelerini Ölçme
• Verileri Analiz Ederek Yorumlama, Öğrencinin Gelişimi ve Öğrenmesi Hakkında Geri Bildirim Sağlama
• Sonuçlara Göre Öğretme-Öğrenme Sürecini Gözden Geçirme

Okul, Aile ve Toplum İlişkileri yeterliğinin alt yeterlikleri şunlardır:
• Çevreyi Tanıma
• Çevre Olanaklarından Yararlanma
• Okulu Kültür Merkezi Durumuna Getirme
• Aileyi Tanıma ve Ailelerle İlişkilerde Tarafsızlık
• Aile Katılımı ve İş Birliği Sağlama

Program ve İçerik Bilgisi yeterliğinin alt yeterlikleri şunlardır:
• Türk Milli Eğitimi’nin Amaçları ve İlkeleri
• Özel Alan Öğretim Programı Bilgisi ve Uygulama Becerisi
• Özel Alan Öğretim Programını İzleme, Değerlendirme ve Geliştirme

Öğretmenlerin sahip olmaları gereken kişisel nitelikler şunlardır:
• Hoşgörülü, sabırlı ve anlayışlı olma
• Açık düşünceli ve esnek olma
• Sevecen ve esprili olma
• Başarıya odaklanma/Yüksek başarı beklentisi içinde olma
• Güdüleyici, cesaretlendirici ve destekleyici olma

Öğretmenlerin sahip olmaları gereken mesleki nitelikler şöyle sıralanabilir:
• Öğretim etkinliklerini planlama
• Öğretim yöntem ve tekniklerinden yararlanma
• Etkili iletişim kurma
• Sınıf yönetimi
• Zamanı etkili kullanma
• Öğrenmeyi değerlendirme
• Rehberlik yapma

İyi hazırlanmış bir ders planının yararlarını şöyle sıralamak olanaklıdır:
• Eğitim-öğretim çalışmalarını düzensizlikten kurtarır, öğretme-öğrenme sürecinin etkili ve verimli kullanılmasını sağlar.
• Dersin eğitim programına ve konuların özelliklerine uygun işlenmesini ve derslerde sürekliliği sağlar.
• Öğretim sürecinde gerçekleştirilen etkinliklerin belgelenmesini sağlar.
• Eğitimde olanak eşitliğinin gerçekleştirilmesine katkı sağlar.
• Eğitim-öğretim sürecinin değerlendirilmesinde geribildirim sağlar.

Etkili bir sınıf yönetiminin sağlayacağı yararlar şöyle sıralanabilir:
• Öğrencinin derse katılımını artırır.
• Sınıftaki olumsuz davranışları azaltır.
• Öğrenmeye ayrılan süreyi artırır.
• Öğrencilerin sorumluluk ve davranışlarını denetleme becerilerini geliştirir.

Öğretmenlerin yüklendikleri rolleri şöyle açıklamak olanaklıdır:
• Öğretmen, öğrenciyi destekleyen ve öğrenmeyi kolaylaştıran bir role sahip olmalıdır.
• Çağdaş gelişmeler, öğretimin bireyselleştirilmesini vurgulamaktadır. Bu bağlamda öğretmenlerin planlayıcılık, düzenleyicilik, güdüleyicilik ve değerlendiricilik gibi rolleri üstlenmesi gerekmektedir.
• Öğretmen, öğrenmeye rehberlik eden bir rol üstlenmelidir.
• Öğretmenler derslerini değişik yöntemler kullanarak işlemelidir.
• Öğretmenler, öğrencilerinin kişiliklerini geliştirmeye yönelik davranışlar sergilemelidir.

Öğretmenin sınıf içindeki görev ve sorumlulukları şöyle sıralanabilir:
• Temsilcilik
• Liderlik
• Bilgi kaynağı
• Arabuluculuk
• Hakemlik
• Eğiticilik
• Anne-babalık
• Rehberlik
• Danışmanlık

Öğretmenin sınıf içerisinde etkili ve başarılı bir öğretim gerçekleştirebilmesi için bu görev ve sorumluluklarını yerine getirmesi gereklidir. Bu nedenle öğretmen; sınıf içerisinde yeri geldiğinde eğitim liderliği, yeri geldiğinde anne-babalık, yeri geldiğinde ise danışmanlık görevini üstlenmelidir.