EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ - Deneme Sınavı - 9

Eğitim kavramı ile ilgili yapılan tanımlar dikkate alındığında bu tanımların iki görüş etrafında toplandığı görülmektedir. Bu görüşlerden biri sosyolojik/toplum bilimsel, diğeri ise psikolojik/bireysel görüştür. Sosyolojik görüş, eğitim yoluyla bireylere geçmiş birikimler aktarılarak onların topluma uyum sürecinin güçlendirileceğini savunmaktadır

Türk Eğitim Sistemi açısından eğitim politikalarının belirlenmesinde Milli Eğitim Bakanlığı, Milli Eğitim Şuraları ve Kalkınma planları en etkili süreçlerdendir.

Türk Milli Eğitiminin genel amaçlarının yanı sıra temel ilkeleri ile de eğitim politikasına yönelik önemli saptamalar yapılmaktadır. Eğitim Hakkı, Fırsat ve imkân Eşitliği, Atatürk inkılâp ve ilkeleri ve Atatürk Milliyetçiliği, Demokrasi Eğitimi, Laiklik, Bilimsellik, Planlılık ve Karma Eğitim Türk Milli Eğitiminin eğitim politikası ile ilgili ilkelerinden kimileridir.

Eğitim ve politika ilişkisine açıklık getirmek için eğitimin politik işlevlerinin incelenmesi gerekmektedir. Eğitimin politik ya da siyasal işlevleri şöyle özetlenebilir (Fidan ve Erden 1991, s.68; Ozankaya, 1979, s.270): 

• Var olan siyasal düzeni koruyacak, milli değerlere ve millet bilincine sahip bireyler yetiştirmek. 

• Ülke yönetiminde görevler üstelenecek liderler yetiştirmek. 

• Toplumsal gelişme ve ilerlemeyi sağlayacak bireyler yetiştirmek. 

• Demokratik yaşamın geliştirilmesine katkı getirecek bireyler yetiştirmek. 

Eğitim ile politika arasındaki en önemli göstergelerden biri, ülkelerin eğitim sistemlerinin milli nitelik taşımasıdır. Eğitimin milli olması, eğitim planlarının ve uygulamalarının merkezi yönetim eli ile yapılmasını ve eğitim sisteminin merkezî anlayışın ortaya koyduğu ölçütlere göre denetlenmesini gerekli kılmaktadır. Resmî ve özel öğretim kurumları, eğitim uygulamalarını merkezî anlayışın ortaya koyduğu ilke ve ölçütlere dayalı olarak gerçekleştirmektedir. Okullarda uygulanan programlar çoğunlukla merkezden hazırlanmakta, yerel düzeyde bu programlara müdahale edilmesine çoğu uygulamalarda izin verilmemekte ya da sınırlı olarak izin verilmektedir. 

Eğitim politikalarının belirlenmesi, ülkelerin sahip oldukları politik sisteme ve eğitim bilimleri alanındaki bilgi ve deneyimlerine göre farklılaşabilmektedir. Türk Eğitim Sistemi açısından eğitim politikalarının belirlenmesi süreci incelendiğinde Milli Eğitim Bakanlığı, Milli Eğitim Şûraları ve Kalkınma Planlarının en etkili süreçleri oluşturdukları görülmektedir. Milli Eğitim Bakanlığı: Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu ile birlikte ülkenin eğitim politikalarının belirlenmesi sorumluluğu, 2 Mayıs 1920’de kurulan Milli Eğitim Bakanlığına verilmiştir. Milli Eğitim Bakanlığı, bakanlığa bağlı kurumlar aracılığı ile bu işlevi günümüzde de sürdürmektedir. 

Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan sonra eğitimle ilgili olarak yapılan çalışmalar, köklü reform çalışmalarına örnek olarak verilebilir. Bu dönemde, eğitim 

politikalarının reform yapmaya yönelik çalışmalara odaklandığı görülmektedir. Eğitimde reform çalışmaları, var olan eğitim politikalarının değiştirilerek eğitimin amaç ve işlevinin geliştirmesini kapsamıştır. Eğitim bilimine dayalı olarak yapılan reform çalışmaları ile okulların birey ve topluma yönelik rolleri değiştirilerek eğitim kurumlarına yeni işlevler yüklenmiştir. Tüm bu çalışmalar, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından belirlenen eğitim politikaları doğrultusunda gerçekleştirilmiştir. 

Milli Eğitim Bakanlığı, ülkenin gerek örgün gerek yaygın eğitim politikasının belirlenmesinden ve bu politikaların uygulanmasından resmî olarak sorumlu olan bir kurumdur. Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı danışma birimleri ve genel müdürlükler, eğitim politikalarının oluşturulmasına yönelik çalışmalar yapmaktadır. Bakanlığın, merkez ve taşra örgütleri eğitim politikalarının belirlenmesine yönelik çalışmalara katılmaktadır. Milli Eğitim Bakanlığı; Milli Eğitim Şûraları ve Kalkınma Planları aracılığı ile eğitim politikalarının oluşturulması çalışmalarını sürdürmektedir. 

Milli Eğitim Şûraları: Milli Eğitim Şûralarında alınan kararlar, Milli Eğitim Bakanlığına yönelik eğitim politikalarının oluşturulması ile ilgili önerileri içermektedir. Milli Eğitim Şûraları, eğitimle ilgili önerilerin belirlenmesi için önceden belirlenen bir gündeme göre toplanır ve çalışmalarını sürdürür. Milli Eğitim Bakanlığı; şûrada ele alınacak konu ya da konuları, şûra gündemini, şûraya katılım biçimini ve şûraya katılacakların özelliklerini önceden belirler. Belirlenen bu konular, ilgili kurumlarla birlikte kamuoyuna duyurulur. Şûralar eğitim politikalarının birinci elden sorumlusu olan Milli Eğitim Bakanlığı tarafından düzenlenmektedir. Buna göre Milli Eğitim Şûralarında, parti politikaları çerçevesinde, devletin eğitim politikalarının bilimsel temellere dayalı olarak belirlenmesine yönelik çalışmalar yapıldığı söylenebilir. 

Şûra çalışmaları; Milli Eğitim Bakanlığı merkez ve taşra teşkilatı, okul yöneticileri, öğretmenler ve uzmanlar, kamu sektörü ve özel sektörden temsilciler, üniversiteler, sivil toplum örgütleri, oda temsilcileri ile eğitim ve öğretimle ilgili olan tüm kurumların katılımları ile gerçekleştirilmektedir. Öğrencilerin de şûra çalışmalarına etkin olarak katılmaları benimsenen bir yaklaşımdır. Örneğin 13-17 Kasım 1999 tarihleri arasında yapılan XVI. Milli Eğitim Şûrası’nda sözü edilen tüm ilgililerin katılımı sağlanmıştır. “Mesleki ve Teknik Eğitimin, Ortaöğretim Sistemi Bütünlüğü İçinde Ağırlıklı Olarak Yeniden Yapılandırılması” gündemi ile toplanan XVI. Milli Eğitim Şûrası’na, il düzeyinde yürütülen şûraya hazırlık çalışmaları ile, tüm ülke düzeyinde katılım sağlanmıştır. İl düzeyinde yapılan hazırlık çalışmaları, tüm ilgililerin katılımı ile yürütülmüş, elde edilen sonuçlar raporlaştırılarak illerden seçilen temsilciler aracılığı ile şûra çalışmasına yansıtılmaya çalışılmıştır. 

Milli Eğitim Şûraları tarafından alınan kararların Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yaşama geçirilmesinin zorunlu olmaması, çoğu zaman şûra çalışmalarına katılımda isteksizlik yaratmaktadır. Harcanan çabaların boşa gideceği düşüncesi, şûra sürecini olumsuz etkilemektedir. 1939-2007 yılları arasında, toplam on yedi Milli Eğitim Şûrası toplantısı yapılmıştır. Ancak şûra çalışmaları ve sonuçları, eğitim politikalarının belirlenmesinde yeterince değerlendirilmemektedir. Bu nedenle şûraların amaç, işlev, yapı ve işleyiş olarak tam anlamıyla bir danışma kurulu haline getirilmesi gerekmektedir. 

Kalkınma Planları: Kalkınma planları, geleceğe yönelik değişiklikleri içermektedir. Kalkınma planları, bir ülkede var olan sektörlerle ilgili kalkınmaya yönelik planlanmış öngörülerden oluşmaktadır. Hizmet sektörü içinde yer alan eğitim ile ilgili geleceğe yönelik öngörüler de kalkınma planlarında yer almaktadır. 1960 yılında başlatılan planlama süreci zaman zaman kesintiye uğrasa da kalkınmaya yönelik planlama çalışmaları günümüzde de sürdürülmektedir. 

Planlı döneme kadar, başka bir deyişle, 1960 yılına kadar altı kez toplanan Milli Eğitim Şûraları eğitimin planlanması ile ilgili çalışmalar yapılmasına katkı getirmiştir. Bu tarihten sonra kalkınma planları, aynı zamanda, ülkenin gelişmesi ve kalkınmasında eğitimin etkili bir araç olduğunu ortaya koyan belgelerdir. Kalkınma planları aracılığı ile eğitim politikalarının belirlenmesindeki temel düşünce, eğitimin ekonomik sistem için itici güç olarak görülmesidir (Hesapçıoğlu, 2001, ss.98-99). Kalkınma planları, toplumun eğitim gereksinimini daha çok ekonomik gereksinimler doğrultusunda ortaya koymaktadır. Kalkınma planları, ekonomik hedefleri gerçekleştirmeyi öngören geleceğe yönelik planlamalardır. Kalkınma planlarının bağlayıcı özelliği olmadığı için hedeflerin gerçekleştirilmesi çoğunlukla olanaklı olmamaktadır. 

Felsefe: Felsefe, bireysel ve toplumsal açıdan değerleri tartışır. Politik sistemin dayanakları olan değerler sisteminin biçimlendirilmesinde felsefenin önemli rolü vardır. Eğitim politikaları, toplumun kültür ve değerleri üzerinde oluşturulur. Eğitim politikalarında etkili olacak değerlerin analizinde de felsefeden yararlanılır. Felsefe, değerlerin analizi sırasında toplumsal yaşama bakar; orada gördüklerini eleştirir, ayrıştırır, birleştirir ve yeni biçimde sunar. Felsefi tartışmalar sonucunda ortaya çıkan yeni değerlerin dikkate alınması ve topluma aktarılması, politikanın ve özellikle eğitim politikasının görevidir. Eğitim felsefesi alanında yapılan tartışmalar, eğitim politikalarının dayanaklarını oluşturur ya da bu dayanakları daha belirgin hale getirir. Eğitim, eski ve yeni olgular arasında bağlar kurarak açıklama yaparken, geleceğe yönelik çıkarsamalar da yapar. Felsefe ise geleceğe dönük olarak çalışır. Felsefe, olasılıklar çerçevesinde düşünce oluşturur ve bunları açıklamaya çalışır. Eğitim ve eğitim politikası, bireyi geleceğe hazırlamak için on beş yirmi yıl sonrasına yönelik çalışmalar yapmaktadır. Felsefe, gelecek ile ilgili öngörülerin ortaya konmasında eğitim politikasına yeni bilgiler sunar. 

Felsefe bilimsel olarak ortaya konmuş gerçeklerin dışındaki gerçekleri araştırarak, sorgulayarak, değerlendirerek yeni sonuçlara, yeni bilgilere ulaşır. Felsefe, bilimsel araştırmalarla açıklanmış bilgiler dışında farklı bilgileri yine farklı bir yöntemle üretme çabasıdır. Bu nedenle, elde edilen felsefi bilgiler, bilimsel bilgiden farklıdır. Ancak felsefenin ürettiği bilgiler, bilimsel açıklamalara karşı değil tersine bilimsel çalışmaların yapılmasını kolaylaştıran bilgilerdir. Başka bir deyişle felsefe, bilimsel gelişmeler için gerekli olan tartışmalarla araştırmacılara yeni araştırma konuları sunarak toplumun bilimsel açıdan gelişmesine yardım eder ve eğitim politikasına olumlu katkıda bulunur. 

Ekonomi: Ekonomik gelişme için gereksinim duyulan iş gücünün hazırlanması, eğitimin işlevidir. Ekonomik olarak üretimi ve verimi artıracak, teknolojik ve bilimsel çalışmaları gerçekleştirebilecek uzmanların ve bilim adamlarının yetiştirilme işlevini eğitim gerçekleştirmektedir. Ekonomik açıdan gereksinim duyulan insan gücü planlamalarının yapılması ve uygulanması, eğitim politikaları aracılığı ile gerçekleştirilir. Bu planlama ile bir yandan bireyin, diğer yandan toplumun ekonomik olarak yeterli duruma gelmesi amaçlanmaktadır. Başka bir deyişle yapılan ekonomik planlamalar, gerek bireysel gerek toplumsal gelişme ve kalkınmayı içermektedir. Ekonomik planlamalar yapılırken öncelikli alanlar ya da sektörler belirlenerek ona göre iş gücü planlaması yapılmaktadır. Bu nedenle ekonomi ile ilgili sektörlerden hangisine daha fazla önem verildiği, uygulanan eğitim politikalarından anlaşılabilir. 

Hukuk: Hukuk, eğitim politikalarının uygulanması için yasal zeminin hazırlanması için çalışmalar yapar. Bu nedenle eğitim politikası ve yasal düzenlemeler, başka bir deyişle hukuk arasında güçlü bir ilişki vardır. Örneğin eğitim politikası olarak 12 yıllık zorunlu eğitime geçiş amaçlanmışsa tüm öğrencilerin 12 yıllık zorunlu eğitim süresince okula devam etmelerine ilişkin yasal düzenleme yapılması gerekmektedir. İç hukuk ve uluslararası hukuk eğitim politikalarının belirlenmesinde etkili olmaktadır. Hukuk, aynı zamanda, demokrasi ve insan hakları açısından eğitim hakkının tanımını ve bu hakkın kullanılması için gerekli zeminin hazırlanmasına yönelik düzenlemeler yapar. 

Türk Milli Eğitimi’nin genel amaçlarının, eğitim politikası açısından doğru olarak anlaşılması için dikkatli biçimde analiz edilmesi gerekir. Birinci genel amaç ifadesi en genel anlamıyla “vatandaş” yetiştirmeyi amaçlamaktadır. Ancak bu amaç, yetiştirilecek vatandaşların sahip olması gereken özellikleri, devletin yapısı ve ideolojisi ile bağlantılı olarak açıklamaktadır. Birinci genel amaç, devletin devamlılığı için gereksinim duyulan vatandaş niteliklerini tanımlarken ikinci genel amaç bireyin geliştirilmesi ile ilgili özelliklere işaret etmektedir. Bireylerin her açıdan geliştirilerek yaratıcı ve verimli bireyler durumuna getirilmesi ön plana çıkarılmaktadır. Üçüncü genel amaç ise bireyin ekonomik olarak kendine yeterli duruma getirilmesine yöneliktir. Bu üç amaçta ifade edilen özellikler, eğitimle ilgili politikaların belirlenmesinde etkili olmaktadır. 

Eğitim kavramı ile ilgili yapılan tanımlar dikkate alındığında bu tanımların iki görüş etrafında toplandığı görülmektedir. Bu görüşlerden biri sosyolojik/toplum bilimsel, diğeri ise psikolojik/bireysel görüştür. Sosyolojik görüş, eğitim yoluyla bireylere geçmiş birikimler aktarılarak onların topluma uyum sürecinin güçlendirileceğini savunmaktadır. Psikolojik görüş ise bireyin yeteneklerini en üst düzeye çıkartarak onun gelişimine katkıda bulunmak için eğitimden araç olarak yararlanılması gerektiği anlayışına dayanmaktadır (Ergun, 2005, ss. 39-41). 

Aristo’dan bu yana politika ve eğitim, kuramsal birer bilim olmaktan daha çok uygulamalı (pratik) birer bilim olarak işlevlerini sürdürmektedir. Diğer seçeneklerde yanlış ya da eksik ifadeler yer almaktadır. Örneğin, politika ve eğitim arasındaki ilişkiler demokratik toplumlarda, özellikle, birey açısından olumlu sonuçlar ortaya çıkarırken demokratik olmayan toplumlarda ise problemlere yol açabilmektedir. Demokratik toplumlarda eğitimin birey ve toplumun ekonomik, sosyal, kültürel ve teknolojik olarak gelişmesinde önemli işlevler yüklenmesi gerektiği kabul edilirken demokratik olmayan toplumlarda ise eğitim, gereksiz ve değersiz olarak algılanabilmektedir. Bu bağlamda demokratik olmayan bir toplumun bireylerin sosyal ve kültürel gelişimlerini sağlamak için çaba göstermesi beklenemez.

Demokratik toplumlarda eğitimin birey ve toplumun ekonomik, sosyal, kültürel ve teknolojik olarak gelişmesinde önemli işlevler yüklenmesi gerektiği kabul edilirken demokratik olmayan toplumlarda eğitim, gereksiz ve değersiz olarak algılanabilmekte ya da toplum ve birey açısından farklı işlevler üstlenebilmektedir. Bu bağlamda tüm seçeneklerde demokratik toplumlarda eğitimin başarılı olması durumunda gerçekleşecek politik işlevler yer alırken; sosyoekonomik ve teknolojik gelişim dışı işlevler üstlenmek demokratik olmayan toplumlara özgü bir durumdur.

Eğitim politikaları ve eğitim programlarının gereksinimlere dayalı olarak hazırlanması gerekmektedir. Bu gereksinimler; kaynağına göre toplumun gereksinimi, bireyin gereksinimi ve konu alanı özelliklerinden kaynaklanan gereksinimler olmak üzere üçe ayrılır. Söz konusu gereksinimleri karşılamaya yönelik olarak hazırlanan eğitim programlarının, eğitim kurumlarında uygulanmadan önce politikanın ve özellikle eğitim politikasının süzgecinden geçirilmesi gerekmektedir. Bu gözden geçirme sürecinde eğitim gereksinimleri yeniden tanımlanır, daha sonra bu gereksinimleri karşılamaya yönelik eğitim programları hazırlanarak uygulamaya konur. Bu bağlamda genelden özele doğru bir sıralamada eğitim programları, gereksinimlerin politika süzgecinden geçmesi ve eğitim gereksinimlerinin yeniden tanımlanması biçiminde gerçekleşen sürecin en sonunda yer almaktadır.

Bireyin gereksinimlerini karşılamaya yönelik olarak hazırlanan eğitim programlarının, eğitim kurumlarında uygulanmadan önce politikanın ve özellikle eğitim politikasının süzgecinden geçirilmesi gerekmektedir. Ayrıca eğitim gereksiniminin belirlenmesinde etkili olan felsefe ve psikoloji gibi başka süzgeçler de söz konusudur. Eğitim programı ise bu süzgeçler işe koşulduktan ve toplum politikasına uyumlu hale getirildikten sonra uygulanabilir.

Eğitim kavramı ile ilgili yapılan tanımlar dikkate alındığında bu tanımların iki görüş etrafında toplandığı görülmektedir. Bu görüşlerden biri sosyolojik/toplum bilimsel, diğeri ise psikolojik/bireysel görüştür. Sosyolojik görüş, eğitim yoluyla bireylere geçmiş birikimler aktarılarak onların topluma uyum sürecinin güçlendirileceğini savunmaktadır. Psikolojik görüş ise bireyin yeteneklerini en üst düzeye çıkartarak onun gelişimine katkıda bulunmak için eğitimden araç olarak yararlanılması gerektiği anlayışına dayanmaktadır (Ergun, 2005, ss. 39-41). Tüm seçeneklerde topluma uyum sürecinin önemli parçalarından olan görgü kuralları yer almaktadır. İhtiyaç duyulan kalori miktarına göre yemek tüketmek ise bireysel gelişim ve sağlık ile ilgili bir ifade olup diğerlerinden ayrılmaktadır.

Türk Eğitim Sistemi açısından eğitim politikalarının belirlenmesi süreci incelendiğinde Milli Eğitim Bakanlığı, Milli Eğitim Şûraları ve Kalkınma Planlarının en etkili süreçleri oluşturdukları görülmektedir. Milli Eğitim Şûra çalışmaları; Milli Eğitim Bakanlığı merkez ve taşra teşkilatı, okul yöne­ticileri, öğretmenler ve uzmanlar, kamu sektörü ve özel sektörden temsilciler, üniversiteler, sivil toplum örgütleri, oda temsilcileri ile eğitim ve öğretimle ilgili olan tüm kurumların katılımları ile gerçekleştirilmektedir. Kalkınma planları ise toplumun eğitim gereksinimini daha çok ekonomik gereksinimler doğrultusunda ortaya konmaktadır. Kalkınma planları, ekonomik hedefleri gerçekleştirmeyi öngören geleceğe yönelik planlamalardır. Bu bağlamda sıralanan potansiyel paydaşlardan ekonomi konusunda uzman olanların kalkınma planlarında daha aktif rol almaları muhtemeldir.

Eğitim politikaları, toplumun kültür ve değerleri üzerinde oluşturulur. Eğitim politikalarında etkili olacak değerlerin analizinde ise felsefeden yararlanılır. Bu bağlamda eğitim politikası ile ilgili alanlar arasında verilen ifadeye en uygun olan seçenek felsefedir.

Psikoloji; insan davranışları, öğrenme biçimi ve zekâ gibi konularda çalışmalar yaparak eğitim politikalarının hazırlanmasına ve gerçekleştirilmesine katkı sağlamaktadır.

Ekonomik ilerlemeyi ve kalkınmayı sağlayacak bireyler yetiştirmek