EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ - Deneme Sınavı - 30

Bir toplumda eğitimin ekonomi açısından yararları şöyle sıralanabilir (Gökçe, 2000, ss.106-107):
Eğitim;
• Etkin bir demokrasiye ve onun kurumlarının işleyişine olanak sağlar.
• Piyasalara uyum sağlamanın bir aracıdır.
• Suç oranlarının ve ceza sistemlerinin giderlerinin azalmasına katkıda bulunur.
• Sermaye piyasasının kusurlarının azaltılmasına katkıda bulunur.
• Gönüllü kuruluşlar ve sivil toplum örgütleri yoluyla toplumsal hizmetlerin
yürütülmesinde bilinç kazandırır.
• Çocukların okulda bulunması nedeniyle anne ve babaların iş gücüne katkı
sağlar.
• Gelir artışını sürdürülebilir duruma getirir.
• Üretime temel oluşturacak bilgi ve yenilik sağlar.
• Talep yaratılmasını sağlar.

Çağdaş toplumlarda eğitimin açık ve gizli olmak üzere iki tür işlevi vardır. Eği- tim kurumunun açık işlevleri şöyle sıralanabilir;

Toplumun kültürel mirasını yeni kuşaklara aktarmak.

Mesleki bilgi ve beceriler kazandırarak bireylerin meslek sahibi olmalarını

sağlamak.

Bireylere akılcı düşünme alışkanlığı kazandırarak onlara akılcı düşünme-

nin yollarını öğretmek.

Bireylerin doğal ve toplumsal çevreyi bilimsel ilkeler doğrultusunda değer-

lendirmelerini olanaklı kılmak.

Bilimin gelişmesine katkıda bulunmak.

Eğitim sosyolojisinin temel özellikleri ise şöyle özetlenebilir;

Eğitim sosyolojisi, sosyal gelişme aracıdır: Sosyologların çoğu tarafından eğitim sosyolojisi, sosyal gelişmeyi sağlayan ve sosyal bozuklukları çözümle-

meye yardım eden bir inceleme alanı olarak ele alınmaktadır.

Eğitim sosyolojisi, eğitim amaçlarının sosyal boyutunun incelenmesinde bir araçtır: Eğitim amaçlarının sosyal belirleyicileri ile ilgilenen sosyologlar, eğitim sosyolojisini eğitim amaçlarının nesnel bir çözümlemesi olarak düşünmektedir.

Eğitim sosyolojisi, sosyolojinin eğitimsel sorunlara uygulanmasıdır: Bu yak-

laşım, genelde, sosyolojinin “program geliştirme” alanına uygulanması bi-

çiminde ele alınmaktadır.

Eğitim sosyolojisi, sosyalleşme sürecinin incelenmesidir: Sosyalleşme çocuğun

toplumsal yaşama hazırlanmasıdır. Bu da eğitim yoluyla gerçekleşmektedir.

Çocuk bu süreç yoluyla belli bir toplum ya da grupla bütünleşmektedir.

Eğitim sosyolojisi, eğitimcilerin eğitiminde yararlanılan bir bilim dalıdır: Öğretmen, araştırmacı ve eğitim uzmanlarının eğitimin sosyal temelleri ko- nusunda bilgi sahibi olmaları, onların mesleki yeterlikleri ve başarıları için temel bir koşuldur.

Gelenek: İnsanların toplum yaşamında uymak zorunda oldukları davranış kalıpları.

Toplumdaki bireylerin toplumsal hiyerarşide bir statüden başka bir statüye geçmesi ne toplumsal hareketlilik adı verilir.

Toplumsal hareketliliğin çeşitli nedenleri olabilir. Bunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir.

Demografik Etmenler: Göçler, üst, orta, alt sınıflara göre doğurganlık oranının farklı olması.

Ekonomik Etmenler: Gelir ve servet.

Ailenin Toplumsal Yapısı: Ailenin çekirdek ya da geniş aile niteliğinde olması, ailenin kültürel yapısı. Örneğin geniş ailenin geleneksel yapıyı koruması için toplumsal hareketliliği engellemesi, ailenin kültürel yapısının girişimcilik kazandırması ve güdülenme düzeyini yükseltmesi gibi.

Teknoloji: Teknoloji ile birlikte yeni iş bölümü ve iş alanlarının oluşması.

Siyasal Etmenler: Siyasal yönetim ve yapılanmanın baskıcı ya da demokratik olması.

Eğitim: Toplumsal hareketlilik yoluyla yer değiştiren bir bireyin etkileşimde bulunduğu çevresi de değişir. Bireyin değişen çevreye uyum sağlayabilmesi için bu çevrenin yapısını öğrenmesi gerekir. Bu da eğitim yoluyla gerçekleşir.

Çağdaş toplumlarda eğitimin açık ve gizli olmak üzere iki tür işlevi vardır. Eğitim kurumunun açık işlevleri şöyle sıralanabilir (Özkalp, 1990, ss.155-156):
• Toplumun kültürel mirasını yeni kuşaklara aktarmak.
• Mesleki bilgi ve beceriler kazandırarak bireylerin meslek sahibi olmalarını sağlamak.
• Bireylere akılcı düşünme alışkanlığı kazandırarak onlara akılcı düşünmenin yollarını öğretmek.
• Bireylerin doğal ve toplumsal çevreyi bilimsel ilkeler doğrultusunda değerlendirmelerini olanaklı kılmak.
• Bilimin gelişmesine katkıda bulunmak

Eğitim sosyolojisi: Sosyolojinin eğitim ile ilgili konu ve sorunlarını kendi yöntemlerine ve kendi görüş açısına göre ele alıp incelemesi sonucunda ortaya çıkmış bir bilim dalı.

Eğitim sosyolojisinin temel özellikleri ise şöyle özetlenebilir (Tezcan, 1989, ss.6-7):
• Eğitim sosyolojisi, sosyal gelişme aracıdır: Sosyologların çoğu tarafından eğitim sosyolojisi, sosyal gelişmeyi sağlayan ve sosyal bozuklukları çözümlemeye yardım eden bir inceleme alanı olarak ele alınmaktadır.
• Eğitim sosyolojisi, eğitim amaçlarının sosyal boyutunun incelenmesinde bir araçtır: Eğitim amaçlarının sosyal belirleyicileri ile ilgilenen sosyologlar, eğitim sosyolojisini eğitim amaçlarının nesnel bir çözümlemesi olarak düşünmektedir.
• Eğitim sosyolojisi, sosyolojinin eğitimsel sorunlara uygulanmasıdır: Bu yaklaşım, genelde, sosyolojinin “program geliştirme” alanına uygulanması biçiminde ele alınmaktadır.
• Eğitim sosyolojisi, sosyalleşme sürecinin incelenmesidir: Sosyalleşme çocuğun toplumsal yaşama hazırlanmasıdır. Bu da eğitim yoluyla gerçekleşmektedir. Çocuk bu süreç yoluyla belli bir toplum ya da grupla bütünleşmektedir.
• Eğitim sosyolojisi, eğitimcilerin eğitiminde yararlanılan bir bilim dalıdır: Öğretmen, araştırmacı ve eğitim uzmanlarının eğitimin sosyal temelleri konusunda bilgi sahibi olmaları, onların mesleki yeterlikleri ve başarıları için temel bir koşuldur

Toplumsal denetim: Toplumsal düzeni sağlamak ve toplumsal yaşamdaki ilişkileri yöneten normlardan sapmayı önlemek için toplumsal grup tarafından kullanılan sistemler bütünü.

Dış kaynaklar olarak önemli toplumsal değişmeler:
Çevresel değişmeler : Çevresel değişmelere deprem, sel, salgın hastalıklar, iklim değişiklikleri, göç, savaş örnek olarak verilebilir.
İstila : Bir bölgenin başka gruplar tarafından ekonomik amaçlar doğrultusunda ele geçirilmesi değişime yol açar. İstilacı güçler kendi kültürlerini, toplumsal yapılarını, eğitim sistemlerini bu topluma benimsetmeye çalışabilirler.
Kültürel temas : Avcılık ve hayvancılıkla uğraşan toplumların bu etkinlikleri sırasında ticaret amacıyla başka kültürün üyeleriyle bir araya gelmesi sonucu kültürel temas oluşur.
Yayılma : Bir yenilik ya da yeni bir kurumun komşu alanlara geçerek dünyayı kapsamasıdır. Örneğin alfabenin bulunması, sayıların kullanılması yayılmaya örnek olarak verilebilir.

Hareketlilik, genel olarak bireylerin zamanda, fiziksel ortamda ve toplumsal yapılardaki her türlü devinimi ya da göçünü içerir. Hareketlilik zaman ve mekânda gerçekleşir. Ancak fiziksel hareketlilik genelde göç olarak adlandırılırken toplumsal hareketlilik, birey ya da grubun toplumsal statüsünün değişimini içermektedir. Bu nedenle fiziksel hareketlilik ve toplumsal hareketlilik arasında fark bulunmaktadır (Celep, 2004, s.207). Toplumsal hareketlilik, genel anlamıyla toplumdaki bireylerin toplumsal hiyerarşide bir statüden başka bir statüye geçmesidir. Bireyin gelir düzeyinin, grubunun, üyesi olduğu derneğin, işinin, yaşam biçiminin değişmesi toplumsal hareketlilik olarak nitelendirilebilir (Erden, 2000, s.64). Toplumsal hareketlilik yatay ve dikey olmak üzere iki biçimde gerçekleşmektedir.

Kültür;
• Bir toplumu diğer toplumlardan ayırmaya yarayan bir işaret gibidir.
• Bir topluma özgü olan değerleri ve bunların yorumlarını içerir.
• Toplumsal dayanışmanın temellerinden birini oluşturur.
• Toplumsal yapının kalıbını ve içeriğini doldurup biçimlendirecek malzemeyi sağlar.
• Toplumsal kişiliğin doğuş ve gelişimine egemendir.

Din;
• İnsanın belirli kurallara uyarak kendi özdenetimini sağlamasına yardımcı olur.
• Bireyler arasında birleşme ve dayanışma sağlar.
• Geleneklerin sürekliliğini sağlayarak toplumun mirasını korur ve bu mirası gelecek kuşaklara aktarır.
• Bireyleri kaygılardan uzaklaştırarak güven sağlar ve onları mutlu eder.

Eğitim;
• Etkin bir demokrasiye ve onun kurumlarının işleyişine olanak sağlar.
• Piyasalara uyum sağlamanın bir aracıdır.
• Suç oranlarının ve ceza sistemlerinin giderlerinin azalmasına katkıda bulunur.
• Sermaye piyasasının kusurlarının azaltılmasına katkıda bulunur.
• Gönüllü kuruluşlar ve sivil toplum örgütleri yoluyla toplumsal hizmetlerin yürütülmesinde bilinç kazandırır.
• Çocukların okulda bulunması nedeniyle anne ve babaların iş gücüne katkı sağlar.
• Gelir artışını sürdürülebilir duruma getirir.
• Üretime temel oluşturacak bilgi ve yenilik sağlar.
• Talep yaratılmasını sağlar.

Kant’a göre eğitim; insanın mükemmelleştirilmesi, Mill’e göre bireyin kendisi ve başkaları için mutluluk aracıdır. Spencer’a göre de iyi yaşama olanakları sağlayan etkinliklerin tümüdür. Durkheim’e göre ise eğitim, fiziksel ve toplumsal çevrenin insan üzerinde meydana getirdiği etkilerdir. Durkheim’in bu tanımı, eğitime toplumsal bir nitelik kazandırmış, bu tanımla eğitimin toplumsal yönlerine dikkat çekilerek eğitim ile sosyoloji arasında ilişki kurulmuştur.

Eğitim sosyolojisinin temel özellikleri ise şöyle özetlenebilir (Tezcan, 1989, ss.6-7):

• Eğitim sosyolojisi, sosyal gelişme aracıdır: Sosyologların çoğu tarafından eğitim sosyolojisi, sosyal gelişmeyi sağlayan ve sosyal bozuklukları çözümlemeye yardım eden bir inceleme alanı olarak ele alınmaktadır.
• Eğitim sosyolojisi, eğitim amaçlarının sosyal boyutunun incelenmesinde bir araçtır: Eğitim amaçlarının sosyal belirleyicileri ile ilgilenen sosyologlar, eğitim sosyolojisini eğitim amaçlarının nesnel bir çözümlemesi olarak düşünmektedir.
• Eğitim sosyolojisi, sosyolojinin eğitimsel sorunlara uygulanmasıdır: Bu yaklaşım, genelde, sosyolojinin “program geliştirme” alanına uygulanması biçiminde ele alınmaktadır.
• Eğitim sosyolojisi, sosyalleşme sürecinin incelenmesidir: Sosyalleşme çocuğun toplumsal yaşama hazırlanmasıdır. Bu da eğitim yoluyla gerçekleşmektedir. Çocuk bu süreç yoluyla belli bir toplum ya da grupla bütünleşmektedir.
• Eğitim sosyolojisi, eğitimcilerin eğitiminde yararlanılan bir bilim dalıdır: Öğretmen, araştırmacı ve eğitim uzmanlarının eğitimin sosyal temelleri konusunda bilgi sahibi olmaları, onların mesleki yeterlikleri ve başarıları için
temel bir koşuldur.

Toplumsal denetim; toplumsal düzeni sağlamak ve toplumsal yaşamdaki ilişkileri yöneten normlardan sapmayı önlemek için toplumsal grup tarafından kullanılan sistemler bütünüdür. Toplumsal denetim mekanizmaları normlar, değerler, gelenekler, görenekler (örf ve adetler), yazılı kurallar ve yasalar olarak sıralanabilir.

Dış kaynaklar olarak önemli toplumsal değişmeler:

Çevresel değişmeler : Çevresel değişmelere deprem, sel, salgın hastalıklar, iklim değişiklikleri, göç, savaş örnek olarak verilebilir.
İstila : Bir bölgenin başka gruplar tarafından ekonomik amaçlar doğrultusunda ele geçirilmesi değişime yol açar. İstilacı güçler kendi kültürlerini, toplumsal yapılarını, eğitim sistemlerini bu topluma benimsetmeye çalışabilirler.
Kültürel temas : Avcılık ve hayvancılıkla uğraşan toplumların bu etkinlikleri sırasında ticaret amacıyla başka kültürün üyeleriyle bir araya gelmesi sonucu kültürel temas oluşur.
Yayılma : Bir yenilik ya da yeni bir kurumun komşu alanlara geçerek dünyayı kapsamasıdır. Örneğin alfabenin bulunması, sayıların kullanılması yayılmaya örnek olarak verilebilir.
İç kaynaklar olarak önemli toplumsal değişmeler:
Keşif ve icatlar : Keşif ve icatların yayılması sonucunda toplumdaki ilerleme ve yeniliklerde değişmeler oluşur.
Nüfus hareketleri : Göçler sonucunda yeni kültürlerle karşılaşılır ve onlardan etkilenme olur.

Toplumsal hareketliliğin çeşitli nedenleri olabilir. Bunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir (Doğan, 2002, ss.214-217):

• Demografik Etmenler: Göçler, üst, orta, alt sınıflara göre doğurganlık oranının farklı olması.
• Ekonomik Etmenler: Gelir ve servet.
• Ailenin Toplumsal Yapısı: Ailenin çekirdek ya da geniş aile niteliğinde olması, ailenin kültürel yapısı. Örneğin geniş ailenin geleneksel yapıyı koruması için toplumsal hareketliliği engellemesi, ailenin kültürel yapısının girişimcilik kazandırması ve güdülenme düzeyini yükseltmesi gibi.
• Teknoloji: Teknoloji ile birlikte yeni iş bölümü ve iş alanlarının oluşması.
• Siyasal Etmenler: Siyasal yönetim ve yapılanmanın baskıcı ya da demokratik olması.
• Eğitim: Toplumsal hareketlilik yoluyla yer değiştiren bir bireyin etkileşimde bulunduğu çevresi de değişir. Bireyin değişen çevreye uyum sağlayabilmesi için bu çevrenin yapısını öğrenmesi gerekir. Bu da eğitim yoluyla gerçekleşir.