DÜNYA EKONOMİSİ

Küreselleşme kavramının izini Saint Simon, Durkheim ve Marks gibi sosyal bilimlerin öncü düşünürlerinin görüşlerinde yakalamak mümkündür. Sözünü ettiğimiz XIX. yüzyıl düşünürlerini de içine alan ve dolaylı olarak bizi küreselleşme kavramına götüren çalışmaları ekonomi, siyaset, uluslararası ilişkiler ve sosyoloji ile ilgili alanlarda yazılan eserlerde bulmak mümkündür.

Kavramın akademik çalışmalarda sık sık yer alması 1980’li yıllarla birlikte başlamıştır.

Saint Simon sanayileşmenin Avrupalı ülkelere ortak özellikler kazandırdığını fark etmiştir. İnsanlar arasında evrensel birleşmeden söz etmiştir.

Weber’in rasyonalizmin başarısı ile ilgili görüşleri de küreselleşme fikrine katkıda bulunmuştur (Weber, 1978). Bu görüşlerde Protestanlığın Batı kültürünü etkisi altına alışı incelenmektedir. Kişi sosyal ilişkilerin sınırlarından kurtulmaktadır. Hesaplama teknikleri gelişmiş, uzmanlık bilgisinin önemi anlaşılmıştır. Doğal ve toplumsal süreçler üzerinde rasyonel kontrol artmaktadır.

Marks’a göre burjuva dünyayı kendi hayal ettiği şekilde yeniden yaratacaktır. Ancak dünya kapitalist sınıfı olarak ortaya çıkan burjuvazinin karşısına, tepki olarak, birleşen dünya proleterleri çıkacaktır.

Mc Luhan’a göre kültürün belirleyici ilkesi, içeriğinden çok iletildiği aracının niteliği ile ilgilidir (Mc Luhan, 1964).

1870-1914: İngiltere’nin en önemli sermaye ihracatçısı olduğu yıllardır. Bu nedenle Londra uluslararası finansal merkezdir. Bu dönemde yabancılara ait menkul de- ğerler beş misli artmıştır. Dünya finansal sistemi Londra’dan yönetilmektedir.

1920-1939: I. Dünya Savaşı, Avrupalı devletlerin deniz aşarı yatırımları finanse etmesini gerektirmiştir. Bu dönemde ABD ekonomik güç olarak ortaya çıkmıştır. 1929’a kadar ABD finansal sisteme fon sağlamıştır. Ancak 1929’da likit fon akımını durdurmuştur. II. Dünya Savaşı’na kadar piyasaların likiditesi bozulmuştur.

1947-1985: New York uluslararası finansal merkez hâline gelmiştir. ABD’nin finansal yönetimi, Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu (IMF) aracılığı ile yü- rütülmektedir. Uluslararası devlet yardımı, özel sermaye ile birlikte ana finansman kaynağıdır.

Proletarya, işçi sınıfını tanımlamak için kullanılan sosyolojik bir terimdir.

Weber, Hindistan, Çin gibi dinî geleneklerine çok bağlı ülkelerin rasyonel düşünceye dayanan bir yaşam tarzını benimsemeyeceklerini ileri sürmüştür.

Mc. Luhan’a göre dünya, insanların birbirleri ile yoğun iletişimi nedeniyle, herkesin birbirinden haberdar olabileceği bir köy ortamına dönüşmektedir.

Uluslararası kapitalizm (1875-1945)
Doğal kaynak ve pazar arayan yatırımlarda hızlı artış yaşanan dönem. Bu dönemde Amerikan kaynaklı kartel sayısında artış yaşanmıştır.

Küreselleşmenin önemli bir aracı olan çok uluslu şirketler de zaman içinde evrim geçirmiştir.
Gelişmelerinin seyri Dunning tarafından aşağıdaki aşamalarla ifade edilmektedir
(Dunning, 1993, s, 96-136):
Merkantilist kapitalizm ve sömürgecilik (1500-1800)
Sömürge ve koloni alanlarındaki doğal kaynakların devlet destekli imtiyazlı şirketler tarafından sömürülme dönemi. Bu dönemin ünlü şirketleri arasında, Dutch East India, Hudson’s Bay, Massachusetts Bay, Muscovy ve Van Diemen’s Land şirketleri yer almaktadır.
Girişimci ve finansal kapitalizm (1800-75)
Üretici ve tüketici piyasalar üzerinde olgunlaşmamış düzeyde kontrolün sağlandığı ve finansal yatırımlar aracılığı ile altyapının kurulduğu dönem.
Uluslararası kapitalizm (1875-1945)
Doğal kaynak ve pazar arayan yatırımlarda hızlı artış yaşanan dönem. Bu dönemde Amerikan kaynaklı kartel sayısında artış yaşanmıştır.                      Çok uluslu kapitalizm (1945-60)                                                            Dolaysız yabancı yatırımlarda Amerikan hakimiyetinin sürdürüldüğü, ekonomik emperyalizmin yaşandığı dönem. Bireysel çok uluslu şirketlerin ölçeğinin büyüdüğü dönem.                                                                          Küreselleşen kapitalizm (1960-1990)
Kaynak ya da pazar arayışlarından üretimin örgütlenmesinde mekansal optimizasyona kayarak kar olanaklarını arttırma çabalarının yaşandığı dönem.

Dış ticaret, ülkeler arasındaki mal ve hizmet değiş tokuşu anlamına gelmektedir.

Çağımızda üçüncü küreselleşmenin hızını arttıran çok önemli üç gelişme yaşanmaktadır.

I- 1970’lerde çok uluslu şirketlerin dünya ekonomisini denetim altına almaları
II- 1980’lerde Batı’nın optik kablo, haberleşme uyduları, bilgisayarlar, internet gibi teknolojik buluşları devreye sokarak yarattığı ve kültürünü yaymakta kullandığı iletişim devrimi
III- 1990’larda SSCB’nin dağılması sonucu güç dengesinin ortadan kalkması ve Batı’nın  yeniden rakipsiz güç odağı konumuna gelmesi.

Küreselleşme 1980’li yıllarda akademik çalışmalarda sık kullanılmaya başlanan yeni bir terimdir.

Birinci Küreselleşme
Batı Avrupa’da burjuvazi (yani ticaretle uğraşan sınıf) ile kralın işbirliği içine girerek feodal beyleri ortadan kaldırması ve mutlakiyetçi krallıkları kurması ile gerçekleşmiştir. Böylece hem pazar genişlemiş hem de pazar içinde tek bir hukuk uygulandığından ticaret kolaylaşmıştır. Zaten burjuvazinin kralı desteklemesinin nedeni de budur. Mutlakiyetçi krallıklarda ekonomi değerli madenlere dayanmaktadır.

1890’larda sanayileşme, işsizlik ve yoksullukta çok büyük artış yaratmıştır.

Küreselleşme, Avrupa kültürünün, yeni sömürgecilik, kolonizasyon ve kültürel kaynaşma ile tüm dünyaya yayılma çabalarının doğrudan sonucudur.