DÜNYA EKONOMİSİ

1980’li ve 1990’lı yıllarda ve sonrasında doğrudan doğruya küreselleşme olgusuna açıklık kazandırmak için yapılan çalışmalar sayıca artmıştır.

Teknik olarak da küreselleşmenin başlangıcını XV. yüzyıl olarak ifade etmek daha doğru bir yaklaşımdır.

Amerikalı fonksiyonalist toplum bilimciler, her toplumun kendi üyeleri tarafından yapılmış rasyonel tercihler sonucunda ortak top- lumsal koşullara doğru evrim geçireceğini ileri sürmüşlerdir.

Bugünkü dünya ekonomisinin anahtar özelliklerinin 1870 ve 1914 yılları arasında ortaya çıktığını ileri sürmektedirler.

Büyük bunalıma kadar geçen zaman boyunca dünya ticareti, İngiltere, Fransa, Almanya ve ABD’nin hâkimiyetinde kalmış ve bu dört ülke tarafından yönlendirilmiştir.

Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması (GATT), uluslararası ticareti, düzenleyen çok taraflı bir anlaşmadır. 1947’de 23 ülke tarafından imzalanan bir anlaşma ile kurulmuştur. 1 Ocak 1948’de de yürürlüğe girmiştir.

NAFTA rekabet engellerinin daha geniş bir alan için kalkışını temsil etmektedir.

Hong Kong, Singapur, Güney Kore, Tayvan, Malezya ve Tayland gibi Asyalı ülkeler, ihracata yönelik sanayileşme modelini benimserken, Brezilya, Şili, Meksika gibi Lâtin Amerika ülkeleri ve Türkiye ithal ikameci sanayileşme politikalarını benimsemişlerdir.

Dünya nüfusunun en zengin %20’sinin yaşadığı gelişmiş ülkeler dünya GSMH’nin %86’sını, ihracat pazarlarının %82’sini tüm yabancı yatırımların %68’ini, tüm telefon hatlarının %74’ünü ellerinde bulundurmaktadır.

Daha önce de söylediğimiz gibi küreselleşme yeni bir olgu değildir. Hatta dalgalar hâlinde dünyaya yayılmasını sürdürmektedir. Bugüne kadar Batı dalgaları dünyaya bir kez değil üç kez yayılmıştır. Bunları kabaca tarihlemek mümkündür. 1490’lar, 1890’lar, 1990’lar. Bu dalgaları 1. Küreselleşme, 2.Küreselleşme, 3.Küreselleşme olarak isimlendirmek mümkündür. Bu üç olgu sırası ile incelenecektir.

Teknik olarak küreselleşmenin başlangıcını XV. yüzyıl olarak ifade etmek daha doğru bir yaklaşımdır. Çünkü Kopernik’ten önce insanoğlu bir küre üzerinde yaşadığının bilincinde değildir. Hatta farklı kıtaların halkları, birbirlerinin varlığından bile habersiz yaşamaktadır. O hâlde küreselleşme, modernleşme süreci ile yakından ilgili bir olgudur.

Simon, Weber, Durkheim ve Marks kalaisk görüşlere sahipken; yeni küreselleşme teorilerine en önemli katkı bir edebiyat ve iletişim teorisyeni olan Mc Luhan’dan gelmiştir.

Proletarya, işçi sınıfını tanımlamak için kullanılan sosyolojik bir terimdir. Feodalizmin çözülmesiyle mülksüzleşen insanların, emek gücünü belli bir ücret karşılığında satmaktan başka yaşam seçeneği kalmamasıyla ortaya çıkan, üretimdeki konumları itibariyle belirli bir grup oluşturan kesimin sınıfsal olarak tanımlanmasıdır.

Dolaysız yatırım, dış ülkelere yapılan yatırım, yabancı tahvil, hisse senetleri, finansman bonosu gibi finansal varlıklar şeklinde olabileceği gibi, fiziki üretim amacına yönelik de olabilir. Finansal varlıklara yapılan yatırımlar mali yatırımlar, portföy yatırımlar veya dolaylı yatırımlar olarak; üretime yönelik yatırımlar reel yatırımlar ya da dolaysız (doğrudan) yatırımlar olarak adlandırılır.

XIX. yüzyılın ortasında en fazla ticaret yapan ülke İngiltere’dir. Ancak 1900 yılına gelindiğinde ABD ve diğer Avrupa ülkeleri İngiltere’yi yakalamıştır. Büyük bunalıma kadar geçen zaman boyunca dünya ticareti, İngiltere, Fransa, Almanya ve ABD’nin hâkimiyetinde kalmış ve bu dört ülke tarafından yönlendirilmiştir.

Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması (GATT), uluslararası ticareti, düzenleyen çok taraı bir anlaşmadır. 1947’de 23 ülke tarafından imzalanan bir anlaşma ile kurulmuştur. 1 Ocak 1948’de de yürürlüğe girmiştir. Kuruluş amacı, ithalat vergilerini azaltmak, uluslararası ticaretin önündeki tüm engelleri kaldırmak ve ticarette ayırımcı uygulamalara son vermektir. 1 Ocak 1995’te, uluslararası ticaretin en etkin kurumu olan Dünya Ticaret Örgütü’ne (WTO) dönüşmüştür.

Başarılı Japon yönetim anlayışının özellikleri aşağıdaki gibi sıralanmaktadır:

Stratejik yönetim: Stratejik yönetim anlayışı geleceği tahmin etmeye yöneliktir.

Tam zamanında üretim (JIT): Tam zamanında üretimin en önemli prensibi minimum stokla idare edebilmektir.

Toplam kalite yönetimi: Tam zamanında üretim firmanın içinden ve dışından sağlanan ara girdilerin miktar ve kalite açısından güvenilir olmasını gerektirmektedir.

Takım çalışması: Küçük bir işçi grubunun üretimin belirli bir aşaması için yapılması gereken görevleri ortaklaşa üstlenmesi demektir.

Yönetimin âdemi merkezîleşmesi: Merkezden kontrol edilen, esnek olmayan hiyerarşik yapılar yerlerini talebe daha kolay cevap verebilecek esneklikte daha bağımsız bir yapıya bırakmaktadır.

Sayısal anlamda esnek istihdam: Talebin daraldığı dönemlerde kullanılan işçi sayısını kolayca azaltabilecek, talep canlandığında tekrar istihdam edebilecek bir yapıya sahip olmaktır.

Fonksiyonel anlamda esnek istihdam: Aynı emeğe daha fazla sorumluluk verecek ve firma içinde alternatif görevler için çalışabilmelerini sağlayacak düzenlemeler getirmektir.

İkinci küreselleşme döneminin özellikleri şunlardır:

İtici güç: Sanayi Devrimi ve doğurduğu gereksinmeler (ham madde ve pazar arayışları)

Yöntem: Önce misyonerler, sonra kâşifler, sonra ÇUŞ’lar en sonra askerî işgal

Haklı gösteriş: Beyaz adamın yükümlülüğü, uygarlaştırıcı görev, ırkçı teoriler.

Sonuç: Emperyalizm

Emeğin zayıflama nedenlerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

Bilgi toplumunda kol emeği başta olmak üzere genel anlamda emeğe olan talep azalmaktadır. Piyasadaki önemi ve pazarlık gücü azalmıştır.

Sermaye dünya çapında hareketlilik kazanırken emek lokalize olmaktadır. Hem göç olanakları kısıtlanmıştır. Hem de sermaye işçinin ucuz olduğu yere kendisi gidebilmektedir. Fabrikasını götürmektedir.

İşçi sınıfının bilinci zayıflamıştır. Dizüstü bilgisayarlar nedeniyle eve iş verilmektedir. Bu yüzden emekçiler fabrikalarda bir araya gelememektedir.

SSCB’nin dağılması ile emekçi ideolojisi büyük darbe görmüştür.

Yeni kalkınma gündeminin özellikleri aşağıdaki gibi sıralanmaktadır:

Kapsayıcı olmak, hiç kimseyi sistem dışı bırakmamak 

Sürdürülebilirliği kalkınmanın merkezine koymak

İstihdama öncelik veren ekonomik dönüşüm

Katılımcı ve iyi yönetişim

Evrensellik, eşitlik, sürdürülebilirlik, dayanışma, insan hakları, kalkınma hakkı ve yeteneğine göre sorumluluk alma gibi değerlere ve prensiplere dayanan küresel iş birliği