DÜNYA EKONOMİSİ

Dünya Savaşı’nın yol açtığı dünya düzeni iki kutupluydu. Batı Bloku ABD önderliğinde bir araya gelmişti ve Doğu Bloku Sovyetler Birliği’nin (Rusya) etrafında yer alanlardan oluşmaktaydı. İki kutuplu dünyada bir uzlaşma düzeni değil, güç ayrışması ve çatışmalarla dolu bir bıçak sırtı dengesi kurulmuştu. Bu dengenin en çarpıcı ispatları ise 1962 Küba Krizi, Vietnam savaşı ve Kore Savaşları’dır.

1970’lerin ortalarında ekonomik süper güç olacağına dair sinyaller vermeye başlayan Japonya, birkaç gelişmiş ülkenin ürettiklerinden fazla bile üretse, askerî gücü olmadığından uluslararası siyasete yön vermede hep ikinci planda kalmıştır. Bu durumda şu tespit önem kazanmaktadır; günümüzün ve geleceğin dünyasında gücü yeniden tanımlayacak ve bir devletin uluslararası etkinliğini ekonomik güç kadar askerî güç de belirleyecektir.

SSCB’de iktidara yönelik tepkiler artmaya başladı. Öncülüğü Polonya yaptı. İşçilerin 1988’de başlattıkları grev, sistemin değişmesi ve Sovyetler Birliği’nin nüfuz alanında çıkmasıyla sonuçlanan dev harekete yol açtı. Bunu örnek alan diğer Avrupa ülkelerinin bazılarında kanlı çatışmalarla (Romanya), bazılarında ise barışçı yollarla (Çekoslovakya, Macaristan) ayrıldı.

30 Aralık 1991 tarihinde Rusya, Kazakistan ve Beyaz Rusya Cumhurbaşkanlarının bir araya gelerek SSCB yerine, bağımsız devletlerden oluşan Bağımsız Devletler Topluluğu’nun kurulması oldu.

Çin 2015’lere gelindiğinde dünya ekonomisinde önemli bir güç haline gelmiştir. Dünyanın en fazla nüfusa sahip olan ülkesi Çin, ekonomik büyüklükte dünyada ikinci sırada yer almaktadır.

Yeni ekonomik düzeni yaratan temel neden 1960’lı yılların sonu ile 1970’lerin başından itibaren ileri sanayi ülkelerinde sermayenin kâr haddinin düşmeye başlamasıdır.

Toplumların giderek artan bütünleşme eğilimleri, sanayi devriminden sonra daha da belirgin hale gelmiştir. 19. Yüzyılda taşımacılığın gelişmesi, daha sonra, İkinci Dünya Savaşı’nın arkasından iletişim alanındaki teknik gelişmelerin hızla artması nedeniyle insanlık yöresellikten bölgeselliğe geçmiştir.

1980’den itibaren Batı dünyasında yeni liberalleşme hareketleri başlamıştır. Yeni liberalleşme hareketleri ile birlikte dünya ekonomisi 1929 Burhanı’ndan sonra yeniden finansal krizlerle karşılaşır olmuştur.

Dünya düzenine son gelişmeler ışığında bakıldığında, Batı’nın materyalist ve ideolojik felsefesindeki egemenliğinin kırıldığı izlenmektedir. Bundan sonra dünya kutupsuz bir sistem yerine çok kutuplu bir sisteme doğru ilerlemektedir.

Dünyada kapitalist sistemin 1929 yılından bu yana karşılaştığı en ciddi problem
olarak karşımıza 2008 krizi çıkmaktadır.

1978 yılında kapitalizm temelli ekonomik reformların uygulanmasıyla birlikte Çin,
dünyanın ekonomik büyümesi ve kalkınması anlamında en hızlı ülkesi olmuştur. 2008 krizine kadar bölgesel çaplı birkaç finansal kriz yaşanmıştır dünya ekonomisinde. 1980’lerin ikinci yarısından sonra hızlanan finansal liberalleşme hareketleri ile birlikte, 1990’ların başında Japonya’da bir finansal kriz oluştu. Meksika’da bankacılık krizi 1994 ile 1995 yıllarında yaşandı. 1990’ların sonunda Asya ve Rusya’da finansal problemler krize dönüştü. 2000’lerin hemen başında Arjantin ve Türkiye’de ciddi finansal krizler yaşandı. Ancak tüm bu krizler bölgesel ölçekli kaldı ve global yaygınlığa ulaşmadı.

James Galbraith, The Predator State çalışmasında 2008 Finansal Krizi’nin finansın reel üretimden önce geldiği sürece tekrarlanması muhtemel bir serbest piyasa sonucu olduğunu açıklamaktadır.

1648’de yapılan Westphalia Barış Anlaşması ile birbirleriyle amansız rekabet içindeki büyük ülkeleri hanedanlıklara, dini inançlar ve dillere göre bölerek Kıta Avrupası’na huzur getireceği düşünülmüş, ancak bu anlaşma düzen arayışlarına cevap getirmediğinden kararsızlık Fransız İhtilali’ne (1789) kadar sürmüştür.

İki kutuplu dünyada bir uzlaşma düzeni değil, güç yarışması ve çatışmalarla dolu bıçak sırtı bir denge kurulmuştu. Bu dengenin en çarpıcı ispatları ise 1962 Küba krizi, Vietnam ve Kore Savaşları'dır.

Her iki kampa karşı olan bir diğer hareket üçüncü dünya ülkelerinin koalisyonudur. Bu koalisyonun iki bileşeni vardı: Bağlantısızlar Hareketi ve 77'ler Grubu. Bağlantısızlar Hareketi iki kutuplu dünyayı eleştirerek barış içinde yaşamayı öneriyordu. Bağlantısızlar Hareketi ulusların kendi kaderlerini tayin etme hakkına vurgu yaparak, dış müdahaleyi kınamış ve bağımsızlığını kazanamamış sömürgelerdeki özgürlük hareketlerini desteklemişti.

1970'lerin ortalarında ekonomik süper güç oalcağına dair sinyaller vermeye başlayan Japonya birkaç gelişmiş ülkenin ürettiklerinden fazla bile üretse askeri gücü olmadığından uluslararası siyasete yön vermede hep ikinci planda olmuştur.

1980'lerin ortasında Sovyetlerin başına geçen Michail gorbaçov'un yeni tavrı ve buna uygun politikaları, bir taraftan Batı ve Doğu Blokları arasındaki ilişkilerin ısınmasına yol açarken, diğer taraftan da SSCB içindeki dünya gidişatına ayak uydurmayı amaçlayan süreçlerin başlatılmasına yol açmıştır. Gorbaçov politik kültürün değiştirilmesinden de bahsetmiştir.

30 Aralık 1991 tarihinde Rusya, Kazakistan ve Beyaz Rusya Cumhurbaşkanları bir araya gelerek SSCB yerine bağımsız devletlerden oluşan Bağımsız Devletler Topluluğu'nu kurmuştur.

I. Dünya Savaşı sonrasında 1815-1822 yılları arasında uygulanan koalisyona benzer koalisyon Milletler Cemiyeti aracılığıyla oluşturulmaya çalışılmış, ancak egemen devlet olan ABD’nin koalisyon dışında kalması nedeniyle başarılamamıştır.

G20: Uluslararası ekonomik iş birliğini arttırmayı amaçlayan, gelişmiş ve gelişmekte olan ekonomileri bir araya getiren, 19 ülkenin katılımıyla oluşan özellikle global ekonomik gelişmeleri değerlendirerek kararlar alan bir oluşumdur.