DÜNYA EKONOMİSİ

İspanya, Fransa, İngiltere gibi yeni monarşilerin kaynağı, dağınık haldeki dukalıklar, prenslikler, serbest şehirler ve yerel otoritelerdir. Bu küçük birimlerin tek yönetim altında, belirleyici kriterlere göre bütünleşmesi modern ulus devletlerin çekirdeği olan monarşileri doğurmuştur.

Savaşlar sırasında ulus devletler zafer için halklarından her türlü özveriyi istemişler ve sadakati elde etmişlerdir. Her iki savaşta da devletlerin enformasyon üzerindeki denetimleri artmıştır. I. Dünya Savaşı pasaportu yaratmıştır. Böylece vatandaşlar kontrol altına alınmıştır. II. Dünya Savaşı ise devletin ekonomik gücünün ölçütü olan Gayri Safi Milli Hasıla’nın yaratılmasına yol açmış ve böylece ekonomi denetim altına alınmıştır.

Giddens’in ulus devletin evrenselleşmesindeki üçüncü aşama beklenmedik tarihî olaylarla ilgilidir. Bunlardan biri XIX. yüzyılda Avrupalı büyük devletler arasında uzun bir barış̧ döneminin yaşanmasıdır. Bu nedenle Avrupalı devletler ekonomik kaynakları sanayileşme ve sömürge sağlama amacı ile kullanabilmişlerdir. Diğer bir tarihî olay ise XX. yüzyılda dünya savaşlarının uluslararası ilişkileri bozmasıdır. Bu savaşların yol açtığı felaketler karşısında tedbir almak için uluslararası bir askerî düzen kurulmuştur (NATO). XX. yüzyılda ortaya çıkan IMF, Dünya Bankası, GATT gibi uluslararası organizasyonların amacı devletler arası ticaretin finansmanı ve aksamadan yürütülmesidir. Ulus devletlerin egemenliği güvenlik altına alınmış̧ ve kurumsallaşmıştır.

İki kutuplu Dünya Sistemi, 1989’da Berlin Duvarı’nın yıkılması ve 1991’de SSCB’nin çözülmesi ile yerini kaotik bir ortama bırakmıştır. Siyaset bilimci Huntington’un 1993’te yazmış̧ olduğu ünlü “Medeniyetler Çatışması” adlı makalesi ile birlikte bilim adamları ideolojik savaşın yerini kültürler arası savaşa bıraktığı yönündeki yoğun tartışmalara girmişlerdir

XIX. yüzyılda uluslararası ilişkiler modelinin anahtar ilişkileri savaş̧, birleşme, diplomasi ve sömürgecilik olmuştur. XX. yüzyılda bu ilişkiler ticaret, mali yönetim ve kültürel ilişkileri de içerecek şekilde genişletilmiştir. Günümüzde toplumlar arasındaki tek bağ̆ uluslararası ilişkiler değildir. Bu sistem dışında, ekonomik değişime ek olarak zevk ve tercihlerin, modanın ve fikirlerin değişimine olanak veren uluslar üstü ilişkiler de gelişmiştir. Uluslar üstü ilişkilerin gelişimine yön veren temel etken elektronik iletişim teknikleridir.

Zaten yüksek düzeyde var olan uluslararası maddi bağımlılık düzeyine küresel bilinçteki artışı da eklediğimizde, dünyanın tek bir sistem olarak yeniden üretilme koşullarının oluşmakta olduğu hissedilmektedir. Dünya toplumları giderek artan bir dayanışma içine girmektedir. Ancak bu tam bir entegrasyon anlamına gelmemektedir. Her ne kadar tek bir dünya sistemi yaratılmaya çalışılmakta ise de içi çelişkilerle doludur ve gelecekte alacağı şekil konusunda görüş̧ birliği bulunmamaktadır. Günümüzde dünyanın içinde bulunduğu bu değişim süreci küreselleşme terimi ile ifade edilmektedir.

Ulus devletlerin güvenliğini tehdit eden potansiyel problemlerden birisi uluslararası üretim ve iş bölümüdür. Global piyasa mantığında önemli olan ürünün, en kârlı şekilde, en düşük maliyetle elde edilebildiği yerde üretilmesidir. Oysa pek çokları için ulus devletlerin kendi sanayi altyapısını kurması ve koruması önemlidir. Ancak günümüzde ulus devletlere ait ulusal sektörler hiç̧ beklenmedik gelişmelere bağlı olarak çökme tehdidi altındadır. Biyoteknolojik devrim pek çok gelişmekte olan ülkenin tarımsal ihracatını tehdit etmektedir. Otomobil sanayileri yabancı rekabetinden kolayca etkilenebilmektedir.

Küreselleşme etkin üretimin elde edilmesini sağlamaktadır. Ancak üretilenlerin ülkeler arasında nasıl dağıtılacağı konusunda bir çözümü̈ bulunmamaktadır, insanların sosyal güvenliği ne olacak, çocuklar, özürlüler, yaşlılar ve iş bulamayanlar, çalışamayanlar nasıl yaşayacak sorularına cevap verememektedir. Öncelikle küreselleşme sosyal güvenlik ve refah sorununu çözemediği için ulus devlete ihtiyaç̧ devam etmektedir. Ülke halklarının sosyal güvenliği ulus devletlerin sorumluluğundadır. Ancak burada sözü̈ edilen ulus devlet, sosyal ulus devlettir. Çünkü̈ liberal devlet anlayışı sosyal güvenlikle ilgilenmemekte ve piyasa mekanizmalarının bütün soruları çözeceğine inanmaktadır.

Bull, devletler sisteminin yerini alabilecek bir dünya sisteminin varlığını gösteren işaretlerin henüz ortaya çıkmadığına inanmaktadır. Bir dünya toplumunun ortaya çıkışı sadece ülkelerin birbirleri ile ilişki kurma dereceleri ile ilgili değildir. Bull’a göre tüm insanlık için ortak olan çıkar ve değerler oluşmalı ve bunlar üzerine ortak kurallar ve kurumlar inşa edilebilmelidir. Ancak dünya insanları arasında var olan çelişkiler göz önüne alındığında, devletler sisteminin yıkılarak yerine bir dünya sisteminin kurulması pek olanaklı görünmemektedir.

Gilpin de pek çokları gibi küreselleşmeyi kapitalizmin gelişmesine bağlamaktadır. Gilpin’e göre kapitalist piyasanın küreselleştirici etkisinin yüksek olmasının koşulu jeopolitik istikrardır. Jeopolitik istikrarın sağlanmasının koşulu ise uluslararası ekonomi politikasına süper bir gücün hâkim olmasıdır. Piyasanın başarısı için ise hegemonya sahibi gücün otoriter değil liberal bir ülke olması gerekmektedir. O hâlde liberal bir süper gücün varlığı dünya piyasa ekonomisinin gerçekleşmesi için gerekli ancak yeterli olmayan bir koşuldur. Serbest piyasa kurallarını dayatan bir süper güç̧ olmadığı zaman dünya ekonomisinde tekelci eğilimler artmakta, her ülke kendi içine kapanmakta ve merkantilist politikalara başvurmaktadır.

İspanya, Fransa, İngiltere gibi yeni monarşilerin kaynağı, dağınık hâldeki dükalıklar, prenslikler, serbest şehirler ve yerel otoritelerdir. Bu küçük birimlerin tek yönetim altında, belirleyici kriterlere göre bütünleşmesi modern ulus devletlerin çekirdeği olan monarşileri doğurmuştur.

Ulusal kimliği yücelten bilinci yaratabilmek için bayrak, ulusal marş, tarihi şahsiyetler ve olaylar, ulusal günler gibi sembollere başvurulmuştur. Ders programları aracılığı ile çocuklara ulusal bir ruh aşılanmaya çalışılmış, ülke sınırları içinde ulusal dilin yerel dillere üstün gelmesi için büyük çabalar harcanmıştır. Kurumsal ve ekonomik yaşamda da ulus devlet tam merkezdedir. Zorunlu askerlik ve ordu; paranın kontrolü ve merkez bankası, hazine gibi birimlerin varlığı; ulusal para biriminin benimsenmesi; vergi sisteminin kurul- ması; üretim ve ticaretin örgütlenmesi, ulusal birliğin güç kazanmasında önemli rol oyna- yan gelişmelerdir. Ulusal sınırlara yönelik dış tehditlerin varlığı ise milliyetçilik duygula- rını şiddetlendirmiş ve giderek insanlar vatan için tereddütsüz savaşa koşar hâle gelmiştir.

Giddens, ulus devletin evrenselleşmesini üç aşama ile açıklamaktadır. İlk olarak XIX. yüzyılda başta İngiltere, Fransa, Almanya ve İtalya olmak üzere Avrupalı ulus devletler, sınai üretimi askerî faaliyete başarı ile uygulamışlardır. Yeni savaş tekniği, Avrupalıların üyesi olmadıkları mutlakiyetçi imparatorluklar ve kabile toplumları karşısında askerî başarı kazanmalarını sağlamıştır. İkinci aşamada, Avrupalılar sahip oldukları rasyonel bürokratik özellikler nedeni ile kaynakları etkin bir şekilde ulusal gelişmeleri için kullanmışlar ve diplomatik şebekeler ve uluslar üstü politik kurumlar aracılığı ile diğer ulus devletlerle ilişkilerini başarı ile yürütmüşlerdir. Üçüncü aşama beklenmedik tarihî olaylarla ilgilidir. Bunlardan biri XIX. yüzyılda Avrupalı büyük devletler arasında uzun bir barış döneminin yaşanmasıdır. Diğer bir tarihî olay ise XX. yüzyılda dünya savaşlarının uluslararası ilişkileri bozmasıdır.

Huntington’un 1993’te yazmış olduğu ünlü “Medeniyetler Çatışması” adlı makalesi ile birlikte bilim adamları ideolojik savaşın yerini kültürler arası savaşa bıraktığı yönündeki yoğun tartışmalara girmişlerdir. Huntington, Batı uygarlığının değerlerinin evrensel olmadığını, bunların yalnızca Batı’ya özgü olduğunu söyleyerek, dünyanın geri kalanını farklı ilan etmektedir. Huntington’a göre Batı uygarlığının evrensel değerlere sahip olduğu iddiası onu diğer uygarlıklarla artan bir çatışma ortamına sokmaktadır. Çünkü Batı için evrensel olan diğerleri için emperyalizmdir. Özellikle saldırgan Batı uygarlığı, hoşgörüsüz İslam uygarlığı ve iddiacı Çin uygarlığı arasındaki negatif etkileşim tüm dünyayı uygarlıklar çatışmasına sürükleyecek potansiyeldedir.

Ulusal amaçların elde edilmesi gereği, devletlerin diğer devletlerle ilişkiler geliştirmelerine yol açmış ve uluslararası ilişkiler sistemi doğmuştur. XIX. yüzyılda uluslararası ilişkiler modelinin anahtar ilişkileri savaş, birleşme, diplomasi ve sömürgecilik olmuştur. XX. yüzyılda bu ilişkiler ticaret, mali yönetim ve kültürel ilişkileri de içerecek şekilde genişletilmiştir. Günümüzde toplumlar arasındaki tek bağ uluslararası ilişkiler değildir. Bu sistem dışında, ekonomik değişime ek olarak zevk ve tercihlerin, modanın ve fikirlerin değişimine olanak veren uluslar üstü ilişkiler de gelişmiştir. Uluslar üstü ilişkilerin gelişimine yön veren temel etken elektronik iletişim teknikleridir. İletişim ve ulaşım teknolojisindeki gelişmeler zaman ve mekân farkını yok ederek dünyanın her bir köşesini her an ulaşılabilir hâle getirmiştir.

Ulus devletlerin güvenliğini tehdit eden potansiyel problemlerden birisi uluslararası üretim ve iş bölümüdür. Global piyasa mantığında önemli olan ürünün, en kârlı şekilde, en düşük maliyetle elde edilebildiği yerde üretilmesidir. Oysa pek çokları için ulus devletlerin kendi sanayi altyapısını kurması ve koruması önemlidir. Ancak günümüzde ulus devletlere ait ulusal sektörler hiç beklenmedik gelişmelere bağlı olarak çökme tehdidi altındadır. Biyoteknolojik devrim pek çok gelişmekte olan ülkenin tarımsal ihracatını tehdit etmektedir. Otomobil sanayileri yabancı rekabetinden kolayca etkilenebilmektedir.

Küreselleşme etkin üretimin elde edilmesini sağlamaktadır. Ancak üretilenlerin ülkeler arasında nasıl dağıtılacağı konusunda bir çözümü̈ bulunmamaktadır, insanların sosyal güvenliği ne olacak, çocuklar, özürlüler, yaşlılar ve iş bulamayanlar, çalışamayanlar nasıl yaşayacak sorularına cevap verememektedir. Öncelikle küreselleşme sosyal güvenlik ve refah sorununu çözemediği için ulus devlete ihtiyaç devam etmektedir. Ülke halklarının sosyal güvenliği ulus devletlerin sorumluluğundadır. Ancak burada sözü̈ edilen ulus devlet, sosyal ulus devlettir. Çünkü liberal devlet anlayışı sosyal güvenlikle ilgilenmemekte ve piyasa mekanizmalarının bütün soruları çözeceğine inanmaktadır

Küreselleşme etkin üretimin elde edilmesini sağlamaktadır. Ancak üretilenlerin ülkeler arasında nasıl dağıtılacağı konusunda bir çözümü̈ bulunmamaktadır, insanların sosyal güvenliği ne olacak, çocuklar, özürlüler, yaşlılar ve iş bulamayanlar, çalışamayanlar nasıl yaşayacak sorularına cevap verememektedir. Öncelikle küreselleşme sosyal güvenlik ve refah sorununu çözemediği için ulus devlete ihtiyaç̧ devam etmektedir. Ülke halklarının sosyal güvenliği ulus devletlerin sorumluluğundadır. Ancak burada sözü̈ edilen ulus devlet, sosyal ulus devlettir. Çünkü̈ liberal devlet anlayışı sosyal güvenlikle ilgilenmemekte ve piyasa mekanizmalarının bütün soruları çözeceğine inanmaktadır

Liberalizmin dünya ekonomik krizlerini önlemekteki başarısızlığı, ulus devlet modeli çerçevesinde ekonomik birimlerin önemini arttırmaktadır. 11 Eylül terörü, şarbon olayı, biyolojik ve kimyasal savaş tehdidi, denetlenemez bireysel terörün boyutları konusunda tüm dünyayı alarma geçirmiştir. Bu tür faaliyetleri denetim altına almak için ulus devletlerin şimdi olduğundan daha güçlü kılınması ve aralarındaki iş birliğinin arttırılması gereği ortaya çıkmıştır.

Ulus devletler arası ilişkilerden oluşan devlet merkezli dünya ve uluslararası kamusal olmayan örgütler, devlet bürokrasileri, alt gruplar ve uluslar üstü aktörler arasındaki ilişkilerden oluşan çok merkezli dünya ayrımı söz konusudur. Son yıllarda bu iki grup arasındaki ikilem iyice belirginleşmiştir. Çok merkezli dünya aktörleri ulus devletlerden bağımsız olma çabası içindeyken, devlet merkezli dünyanın savunucuları, politik kurumların korunması çabası içindedir. İki tarafın prensipleri arasındaki çelişkiler, insan toplumunu büyük bir çatışma içine sürüklemektedir.