DÜNYA EKONOMİSİ

Ulus Devlet, meşruiyetini bir
ulusun belli bir coğrafi sınır içindeki
egemenliğinden alan devlet şeklidir.
Devlet politik ve jeopolitik bir varlık,
ulus ise kültürel ve/veya etnik bir
varlıktır. Ulus devlet kavramı ise bu
ikisini belli bir coğrafyada örtüştürür ve
böylelikle kendisinden önce gelen devlet
yapılarıyla büyük ölçüde farklılaşır.

Monarşi, bir hükümdarın devlet
başkanı olduğu bir yönetim biçimidir.
Saltanatın bir başka adıdır. Seçim
dışı yöntemler kullanılır. Monarşiyi
diğer yönetim biçimlerinden ayıran
en önemli özellik, devlet başkanının
bu yetkiyi yaşamı boyunca elinde
bulundurmasıdır

Milliyetçilik, millet veya ulus
olarak tanımlanan bir topluluğun
yaşama ve ilerleme ülküsünün
toplumların ve insanlığın
gelişmesini sağladığına inanan
görüştür. 19. yüzyıl başlarından
itibaren Avrupa’da, 20. yüzyılda
ise tüm dünyada egemen
siyasi düşünce tarzı olmuştur.
Günümüzde Anglosakson
kültürüne bağlı toplumlarda
ve Avrupa Birliği düşüncesini
savunan çevrelerde olumsuz bir
anlam yüklenmiştir.

Ulus Devletin Evrimi
İçinde yaşamakta olduğumuz modern ulus devlet yapısı ve ulus devletler arası ilişkiler
evrimsel bir sürece bağlı olarak değişerek gelişmektedir. İdeal ulus devlet tipine örnek
olarak sınırları belli bir coğrafi alana yerleşmiş olan Fransa veya İsveç gösterilebilir. Devlet
ULUS DEVLET
Ulus Devlet
Ulus Devlet, meşruiyetini bir
ulusun belli bir coğrafi sınır içindeki
egemenliğinden alan devlet şeklidir.
Devlet politik ve jeopolitik bir varlık,
ulus ise kültürel ve/veya etnik bir
varlıktır. Ulus devlet kavramı ise bu
ikisini belli bir coğrafyada örtüştürür ve
böylelikle kendisinden önce gelen devlet
yapılarıyla büyük ölçüde farklılaşır.
Monarşi, bir hükümdarın devlet
başkanı olduğu bir yönetim biçimidir.
Saltanatın bir başka adıdır. Seçim
dışı yöntemler kullanılır. Monarşiyi
diğer yönetim biçimlerinden ayıran
en önemli özellik, devlet başkanının
bu yetkiyi yaşamı boyunca elinde
bulundurmasıdır. Devlet memurları bu sınırlar içinde yer alan toprağı, zenginlikleri ve bölge halkını çeşitli şekillerde kontrol altına almışlardır. Söz konusu sınırlar içinde mutlak egemenlik devletindir.
Ulusal kimliği yücelten bilinci yaratabilmek için bayrak, ulusal marş, tarihi şahsiyetler
ve olaylar, ulusal günler gibi sembollere başvurulmuştur. Ders programları aracılığı ile çocuklara ulusal bir ruh aşılanmaya çalışılmış, ülke sınırları içinde ulusal dilin yerel dillere
üstün gelmesi için büyük çabalar harcanmıştır. Kurumsal ve ekonomik yaşamda da ulus
devlet tam merkezdedir. Zorunlu askerlik ve ordu; paranın kontrolü ve merkez bankası,
hazine gibi birimlerin varlığı; ulusal para biriminin benimsenmesi; vergi sisteminin kurulması; üretim ve ticaretin örgütlenmesi, ulusal birliğin güç kazanmasında önemli rol oynayan gelişmelerdir. Ulusal sınırlara yönelik dış tehditlerin varlığı ise milliyetçilik duygularını şiddetlendirmiş ve giderek insanlar vatan için tereddütsüz savaşa koşar hâle gelmiştir.
Savaşlar sırasında ulus devletler zafer için halklarından her türlü özveriyi istemişler
ve sadakati elde etmişlerdir. Her iki savaşta da devletlerin enformasyon üzerindeki denetimleri artmıştır. I. Dünya Savaşı pasaportu yaratmıştır. Böylece vatandaşlar kontrol altına
alınmıştır. II. Dünya Savaşı ise devletin ekonomik gücünün ölçütü olan Gayri Safi Milli
Hasıla’nın yaratılmasına yol açmış ve böylece ekonomi denetim altına alınmıştır.

Uluslararası İlişkilerin Doğuşu
Ulus devlet evrensel politik birim hâline geldikten sonra dünya, uluslararası ilişkilerden
oluşan küresel sistem içinde, devletleri tarafından temsil edilen ulusal toplumlar ağı hâline
gelmiştir. Pek çok bilim adamı uluslararası ilişkilerin gelişmesini ulus devletlerin ortaya
çıkışına bağlamaktadır.
Giddens, ulus devletin evrenselleşmesini üç aşama ile açıklamaktadır (Giddens, 1985,
s, 255-257). İlk olarak XIX. yüzyılda başta İngiltere, Fransa, Almanya ve İtalya olmak
üzere Avrupalı ulus devletler, sınai üretimi askerî faaliyete başarı ile uygulamışlardır. Yeni
savaş tekniği, Avrupalıların üyesi olmadıkları mutlakiyetçi imparatorluklar ve kabile toplumları karşısında askerî başarı kazanmalarını sağlamıştır. İkinci aşamada, Avrupalılar
sahip oldukları rasyonel bürokratik özellikler nedeni ile kaynakları etkin bir şekilde ulusal
gelişmeleri için kullanmışlar ve diplomatik şebekeler ve uluslar üstü politik kurumlar aracılığı ile diğer ulus devletlerle ilişkilerini başarı ile yürütmüşlerdir.

Hungtington ’un dünya barışının korunması konusundaki önerilerini Emre Kongar
üç noktada toplayarak aktarmaktadır.
• Uygarlıklar arası nüfuz alanları dikkatle çizilmelidir. Her uygarlığın bir lider devleti bulunmalı ve bu lider devlet öteki uygarlıklarla olan çatışmalara karışmaktan
kaçınmalıdır.
• İkinci olarak uygarlıkların iç içe geçtikleri karışık bölgelerde, lider devletler birlikte
hareket etmeli ve farklı uygarlıklardaki devletlerin birbirleri ile çatışmaları engellenmelidir.
• Üçüncü olarak, bütün uygarlıklardaki insanlar, öteki uygarlıklar ile ortak olan değerlerini, kurumlarını ve davranışlarını belirlemeye çalışmalıdırlar. Çünkü asıl savaş, uygarlık ile uyuşturucu vb. özelliklerle belirlenen barbarlık arasında olacaktır.
Emre Kongar, Huntington’un görüşlerindeki tek doğru noktanın barbarlığa karşı
elbirliği ile savaşılması olduğunu vurgulamakta, farlıklıkları sivriltme çabasını pek
çok bilim insanı gibi eleştirmektedir.

ULUS DEVLETLERİN VARLIĞINI TEHDİT EDEN GELİŞMELER
Daha önce sözünü ettiğimiz gibi dünya nüfusu hızla artmaktadır. Nüfus artışı endüstrileşme sürecini tamamlayamamış, kalkınma talebi içindeki ülkelerden kaynaklanmaktadır.
Dünya kaynakları üzerinde, dünyanın ekolojik dengesini bozacak kadar büyük bir talep
bulunmaktadır. Tüm bu gelişmeler zengin ve fakir halklar arasındaki gerilimi şiddetlendirmektedir. Kalabalık fakir nüfusun zengin ülkelere göçünün ortaya çıkarabileceği etnik
çatışmalar, ulus devletlerin varlığına tehdit olarak görülmektedir.
Ulus devletlerin güvenliğini tehdit eden potansiyel problemlerden birisi uluslararası
üretim ve iş bölümüdür. Global piyasa mantığında önemli olan ürünün, en kârlı şekilde,
en düşük maliyetle elde edilebildiği yerde üretilmesidir. Oysa pek çokları için ulus devletlerin kendi sanayi altyapısını kurması ve koruması önemlidir. Ancak günümüzde ulus
devletlere ait ulusal sektörler hiç beklenmedik gelişmelere bağlı olarak çökme tehdidi altındadır. Biyoteknolojik devrim pek çok gelişmekte olan ülkenin tarımsal ihracatını tehdit
etmektedir. Otomobil sanayileri yabancı rekabetinden kolayca etkilenebilmektedir.
Uluslararası finans devrimi de ulus devletin egemenliğine meydan okumaktadır. Bugün sermaye, elektronik aracılarla ülkeden ülkeye anında transfer edilebilen, sınır tanımayan, tam anlamı ile küresel bir üretim faktörüdür. Sermayenin bu hareketliliği ulus devletlerin elini kolunu bağlamaktadır. Ulusal para ve maliye politikalarının uygulanabilmesi
giderek güçleşmektedir. Özellikle piyasaların hiç de sıcak bakmadığı vergi politikalarını
uygulamakta daha büyük güçlükler çekilmektedir.

ULUS DEVLETLERİN VARLIĞINI KORUYAN GEREKÇELER
Küreselleşme ulus devletlerin varlığını gerçekten de tehdit etmektedir. Ancak soruna, küreselleşme insanların hangi sorunlarını çözüyor, hangilerini çözemiyor diye baktığımızda
ulus devletlerin daha uzun süre varlıklarını koruyabileceklerinin gerekçeleri açığa çıkmaktadır (Kongar, 2001, s. 145-152).

arasında nasıl dağıtılacağı konusunda bir çözümü bulunmamaktadır, insanların sosyal
güvenliği ne olacak, çocuklar, özürlüler, yaşlılar ve iş bulamayanlar, çalışamayanlar nasıl
yaşayacak sorularına cevap verememektedir. Öncelikle küreselleşme sosyal güvenlik ve
refah sorununu çözemediği için ulus devlete ihtiyaç devam etmektedir. Ülke halklarının
sosyal güvenliği ulus devletlerin sorumluluğundadır. Ancak burada sözü edilen ulus devlet, sosyal ulus devlettir. Çünkü liberal devlet anlayışı sosyal güvenlikle ilgilenmemekte ve
piyasa mekanizmalarının bütün soruları çözeceğine inanmaktadır.
İkinci olarak vatandaş yetiştirme kimin sorumluluğunda olacaktır. Çocuklara ülkelerinin dilini, tarihini, kültürünü kim öğretecektir. Küreselleşme bu işleri yerine getirmemektedir. Dil olarak İngilizce ve Amerikancayı kullanmaktadır. Eğitim açısından da ulus
devletlerin varlığının devam etmesi gerekmektedir.
Üçüncü olarak ülkeler arası toprak ve savunma sorunları hâlâ devam etmektedir. Ne
bir dünya örgütü ne de dünyanın jandarmalığına soyunmuş Amerika Birleşik Devletleri
öteki ülkelerin stratejik sorunlarını, güvenlik problemlerini çözebilmektedir. Ülkeler arası
problemlerin barışçı yollarla çözülmesi herkesin arzusudur. Ancak yakın gelecekte böyle
çözümlerin gerçekleşebileceği pek umut edilmemektedir. Sadece bu durum bile ulus devletlerin varlığını uzun süre sürdüreceklerinin en belirgin kanıtıdır.
Küreselleşmenin ekonomik felsefesi olarak ortaya çıkan Chicago ekolu ya da moneter
ekonomi veya Reganizm atcherizm denilen yeni liberalizmin, dünya kapitalizminin sık
sık karşılaştığı krizleri önlemekte başarısız kaldığı bütün dünyanın kabul ettiği bir gerçektir. IMF’nin bu felsefe doğrultusunda özellikle borçlu ülkelere önerdiği özelleştirme, devletin küçültülmesi, tahkim gibi politikalar sorunların çözümüne yardımcı olamamaktadır.
Krizlerin aşılmasında çeşitli müdahalelerin gerektiğinin ortaya çıkması Yeni Keynesci politikaları gündeme getirmektedir. Yeni Keynesci politikalar ise kaçınılmaz
olarak ulus devlet modeli çerçevesinde uygulanabilmektedir. Liberalizmin dünya ekonomik krizlerini önlemekteki başarısızlığı, ulus devlet modeli çerçevesinde ekonomik
birimlerin önemini arttırmaktadır.
11 Eylül terörü, şarbon olayı, biyolojik ve kimyasal savaş tehdidi, denetlenemez bireysel terörün boyutları konusunda tüm dünyayı alarma geçirmiştir. Bu tür faaliyetleri
denetim altına almak için ulus devletlerin şimdi olduğundan daha güçlü kılınması ve aralarındaki iş birliğinin arttırılması gereği ortaya çıkmıştır.

ULUS DEVLETLERİN GELECEĞİ İLE İLGİLİ GÖRÜŞLER
Uluslararası ilişkiler konusunda eserler veren bilim adamları ulus devletlerin gücünü azaltan gelişmelerin altını çizmekle birlikte gelecekte ulus devletlerin varlığını koruyacaklarına inanmaktadırlar.

Burton, dünyanın düalistik bir yapıya sahip olduğuna inanmaktadır. Dünyanın entegrasyonu devletlerin alt birimleri arasında gerçekleşmekle birlikte, dünya devletler şeklinde
parçalara ayrılmış olarak kalacaktır (Burton, 1972’den aktaran, Eşkinat, 2001, s.41). Bull,
devletler sisteminin yerini alabilecek bir dünya sisteminin varlığını gösteren işaretlerin
henüz ortaya çıkmadığına inanmaktadır. Bir dünya toplumunun ortaya çıkışı sadece ülkelerin birbirleri ile ilişki kurma dereceleri ile ilgili değildir. Bull’a göre tüm insanlık için
ortak olan çıkar ve değerler oluşmalı ve bunlar üzerine ortak kurallar ve kurumlar inşa
edilebilmelidir. Ancak dünya insanları arasında var olan çelişkiler göz önüne alındığında,
devletler sisteminin yıkılarak yerine bir dünya sisteminin kurulması pek olanaklı görünmemektedir (Bull, 1977’den aktaran, Eşkinat, 2001, s. 42-43).

Rosenau, teknolojideki gelişmelere bağlı olarak 400 yıldır süren ulus devlet sisteminin
büyük bir dönüşüme uğradığını kabul etmektedir. Buna rağmen ulus devletlerin temel
aktörler olarak dünya sahnesinde kalacağında ısrar etmektedir. Bazı devletler, politikaları tasarlamak ve uygulamak konusunda diğerlerine kıyasla daha güçlü olurken, diğerleri
de dayatılan değişikliklere adaptasyon kapasitesini sağlayacaklardır (Rosenau 1980’den
aktaran, Eşkinat, 2001, s.44). Daha sonraki kitabında ise Rosenau, ulus devletler arası
ilişkilerden oluşan devlet merkezli dünya ve uluslararası kamusal olmayan örgütler, devlet bürokrasileri, alt gruplar ve uluslar üstü aktörler arasındaki ilişkilerden oluşan çok
merkezli dünya ayrımını yapmaktadır. Son yıllarda bu iki grup arasındaki ikilem iyice
belirginleşmiştir. Çok merkezli dünya aktörleri ulus devletlerden bağımsız olma çabası
içindeyken, devlet merkezli dünyanın savunucuları, politik kurumların korunması çabası
içindedir. İki tarafın prensipleri arasındaki çelişkiler, insan toplumunu büyük bir çatışma
içine sürüklemektedir (Rosenau, 1990’dan aktaran, Eşkinat, 2001, s. 46-47).

Ulus devletlerin dünya sahnesindeki varlığını koruyan diğer bir görüş ise Gilpin’den
gelmektedir. Gilpin de pek çokları gibi küreselleşmeyi kapitalizmin gelişmesine bağlamaktadır. Gilpin’e göre küreselleşme, kapitalist piyasa yapısı ve metalaşma süreci dünyanın dört bir yanına ulaştığı ölçüde mümkün olacaktır. Gilpin’e göre piyasanın ilerleyişi dış
faktörlerin etkisi altındadır. Dış faktörler içinde piyasa üzerinde en etkili olanı, ulusal ve
uluslararası politik yapıdır. Burada bir çelişki yatmaktadır. Çünkü Gilpin devletin metalaşma sürecini etkilediğini söyleyerek piyasanın kendi mantığına yapacak bir şey bırakmamaktadır. Gilpin’e göre kapitalist piyasanın küreselleştirici etkisinin yüksek olmasının
koşulu jeopolitik istikrardır. Jeopolitik istikrarın sağlanmasının koşulu ise uluslararası
ekonomi politikasına süper bir gücün hâkim olmasıdır. Piyasanın başarısı için ise hegemonya sahibi gücün otoriter değil liberal bir ülke olması gerekmektedir. O hâlde liberal
bir süper gücün varlığı dünya piyasa ekonomisinin gerçekleşmesi için gerekli ancak yeterli
olmayan bir koşuldur. Serbest piyasa kurallarını dayatan bir süper güç olmadığı zaman
dünya ekonomisinde tekelci eğilimler artmakta, her ülke kendi içine kapanmakta ve merkantilist politikalara başvurmaktadır

Weber’e göre bürokrasi, işbölümü, otorite hiyerarşisi, yazılı kurallar, yazışmaların ve faaliyetlerin dosyalanması,
gayrişahsîlik, disipline olmuş bir yapı ve resmî pozisyonlardan oluşan bir örgüt biçimidir.
Bu anlamda bürokrasi, rasyonel bir örgüt biçimidir.

Ulus Devlet, meşruiyetini bir ulusun belli bir coğrafi sınır içindeki egemenliğinden alan devlet şeklidir. Devlet politik ve jeopolitik bir varlık, ulus ise kültürel ve etnik bir varlıktır. Ulus devlet kavramı ise bu ikisini belli bir coğrafyada örtüştürür ve böylelikle kendisinden önce gelen devlet yapılarıyla büyük ölçüde farklılaşır

Monarşi, bir hükümdarın devlet başkanı olduğu bir yönetim biçimidir. Saltanatın bir başka adıdır. Seçim dışı yöntemler kullanılır. Monarşiyi diğer yönetim biçimlerinden ayıran en önemli özellik, devlet başkanının bu yetkiyi yaşamı boyunca elinde bulundurmasıdır.

Milliyetçilik, millet veya ulus olarak tanımlanan bir topluluğun yaşama ve ilerleme ülküsünün toplumların ve insanlığın gelişmesini sağladığına inanan görüştür. 19. yüzyıl başlarından itibaren Avrupa’da, 20. yüzyılda ise tüm dünyada egemen siyasi düşünce tarzı olmuştur. Günümüzde Anglosakson kültürüne bağlı toplumlarda ve Avrupa Birliği düşüncesini savunan çevrelerde olumsuz bir anlam yüklenmiştir.

Küreselleşme ulus devletlerin varlığını gerçekten de tehdit etmektedir. Ancak soruna, küreselleşme insanların hangi sorunlarını çözüyor, hangilerini çözemiyor diye baktığımızda ulus devletlerin daha uzun süre varlıklarını koruyabileceklerinin gerekçeleri açığa çıkmaktadır.

Burton, dünyanın düalistik bir yapıya sahip olduğuna inanmaktadır.

Gilpin ekonomik liberalizmin yerleşmesi için çoğulcu müdahale talep etmektedir.

XX. yüzyılda ortaya çıkan IMF, Dünya Bankası, GATT gibi uluslararası organizasyonların amacı devletler arası ticaretin finansmanı ve aksamadan yürütülmesidir.

XX. yüzyılda ortaya çıkan IMF, Dünya Bankası, GATT gibi uluslararası organizasyonların amacı devletler arası ticaretin finansmanı ve aksamadan yürütülmesidir.

Modern ulus devletler 1500’lerden itibaren modernleşme ve sanayileşme sürecine giren Avrupa kıtasında ortaya çıkmıştır.

Bull’a göre tüm insanlık için ortak olan çıkar ve değerler oluşmalı ve bunlar üzerine ortak kurallar ve kurumlar inşa edilebilmelidir.