DÜNYA EKONOMİSİ

Gelişmekte olan ülkeleri gruplara ayırmak oldukça güç bir olgudur. XX. yüzyılda hızını arttıran bağımsızlık kazanımlarına bağlı olarak sayıları gün geçtikçe artmaktadır. Bazıları
hükümdarlık aşamasında kalmışken (Suudi Arabistan, Fas), bazıları Cumhuriyet aşamasına varmışlardır. Kimisi tutucu, kimisi ilerici yönetimlere sahipken, kimisinde tek parti
kimisinde ise çok parti uygulaması bulunmaktadır. Bunca çeşitliliğe rağmen kabaca bir gruplama yapmak mümkündür. Gelişmekte olan ülkeleri Latin Amerika, Asya, İslam
Dünyası ve Kara Afrika olarak gruplamak uygundur

2015 sonrası yeni kalkınma hedeflerinin hayata geçirilme aracı olarak öne sürülen hedefler arasında ülkeler arasında ülkeler içinde eşitsizliğin azaltılması, açlığın sona erdirilmesi, dayanıklı altyapıların inşası gibi konular yer almaktadır.

II. Dünya Savaşı’ndan sonra sayıları hızla artan bağımsız ülkelerin hedefi gelişmiş ülkelerin ulaştıkları yaşam standardını yakalamak olmuştur. Bu hedefe ulaşmak için ülkelerin çoğunun benimsediği politika 1980’li yıllara kadar ithal ikameci sanayileşme politikasıdır. O yıllarda ithal ikameci politikaların benimsenmesinin en önemli nedeni, piyasaların kontrolsüz işleyişine duyulan güvensizlik ve Sovyetler Birliği’nin planlı ekonomisinin gerçekleştirdiği yüksek performanstır. İthalat kontrolleri, aşırı değerlenmiş döviz kurları, faiz haddinin belli bir düzeyi aşmaması, sanayi kuruluşlarının kamusal mülkiyeti ve yaygın fiyat kontrollerinden oluşan ithal ikameci politikaların amacı ülkenin ithal ettiği malları, korunarak büyüyen yavru sanayilerin üretmesidir. Ancak 1974’te başlayan petrol bunalımı yavru sanayilerin gelişmesini durdurmuştur.

1980’li yıllarda gelişmekte olan ülkeler arasında geniş kabul gören ekonomi politikalarını Williamson, “Washington Kararları” adını verdiği listede toplamıştır (Williamson, 1994, s.17) . Williamson’un listesini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
• Mali disiplinin sağlanması
• Kamu harcamalarındaki önceliklerin sağlık, eğitim ve altyapıya yönlendirilmesi
• Vergi tabanının genişletilmesi ve marjinal vergi oranlarının kısılmasını içeren bir
vergi reformunun yapılması
• Gerçekçi ve rekabetçi döviz kurları
• Mülkiyet haklarının korunması
• Deregülasyon (Devletin piyasalara müdahale etmemesi)
• Serbest Ticaret
• Özelleştirme
• Doğrudan yabancı yatırımlar karşısındaki engellerin kaldırılması
• Finansal serbestleşme

Sıralanan ekonomi politikalarını incelediğimiz zaman bu politikaların ithal ikameci
politikaların tamamen tersi olduğunu görmekteyiz. 1980’li yıllarda derecesi ve uygulama zamanı ülkeden ülkeye değişmekle birlikte pek çok gelişmekte olan ülke daha önce karşı çıktıkları bu politikalara yönelmiştir. Ekonomi politikalarındaki değişim dünya çapında bir olgudur. En şiddetli reformlar Bolivya, Meksika, Arjantin, Peru, Kolombiya, Brezilya ve Şili gibi Latin Amerika ülkelerinde yaşanmıştır. İstikrar ve yapısal uyum politikaları aralarında Türkiye’nin de bulunduğu Asya ve Afrika ülkelerinde de benimsenmiştir. Daha sonra bu ülkelere Doğu Avrupa’nın önceden sosyalist olan ülkeleri ve eski Sovyetler Birliği de katılmıştır. Gelişmekte olan ülkeler içinde aşırı korumacı politikalar uygulamış olan Hindistan bile 1991’de ekonomik liberasyon sürecini başlatmıştır. Dolayısıyla 1980'lerde başlayan değişimin serbest piyasa ekonomisi ve liberal ekonomiye doğru olduğu söylenebilir.

Kalkışa geçiş yıllarında her iki ülke de sahip oldukları gelir düzeyinin gerektirdiğinden çok daha yüksek düzeyde eğitilmiş insan gücüne sahiptirler. Bu iyi eğitilmiş insanlar arasından seçilen bürokratlar, ülke kalkınmasının neyi gerektirdiği konusunda doğru kararlar almış rasyonel planlar hazırlanmış ve bu planların etkin bir şekilde gerçekleşmesini sağlamış olabilirler. Ülkelerin kalkış yıllarında sahip oldukları diğer bir ön koşul ise ülke çapında eşit bir gelir dağılımının varlığıdır. Gelir dağılımındaki eşitlik politikaların belirlenmesinde baskı gruplarının etkisini azaltmış olabilir. Böylece ülke kalkınması için en fazla önceliğe sahip projeler gerçekleşmiştir.

Afrika ekonomik ve sosyal anlamda üçüncü dünyanın da üçüncü dünyası olarak
tanımlanmaktadır. Pek çok gözlemciye göre Afrika ile tarihin aynı döneminde yaşanıldığına inanmak mümkün değildir. Kıta ile ilgili raporlar son derece karamsar ifadeler kullanmaktadırlar. Afrika’yı insanlar ve çevre bakımından bir felâket bölgesi, ölüm döşeğinde, tamamen kenara itilmiş ve dünyanın geri kalan kısmından dışlanmış olarak tanımlamaktadırlar. Afrika’nın problemleri aşağıdaki gibi sıralanmaktadır (Kennedy, 1995, s, 273-283):
• Verimlilikteki artış nüfus artışından daha yavaştır.
• Borç artarken, borç ödeme kapasitesi hızla düşmektedir.
• Batılı bankacılar kredi vermeye isteksizdir.
• Sanayi üretimi düşüktür.
• Savaşlar, etnik çatışmalar, hükümet darbeleri, siyasal istikrarsızlık kol gezmektedir.
• Yeni devlet yöneticileri diktatörlüğü ya da tek parti yönetimini tercih etmektedir.
• Beşeri kaynaklara, girişimcilik kültürünü geliştirmeye, bilimsel ve teknik araştırmalara
yatırım son derece düşüktür

Singapur, Hong Kong, Tayvan ve Güney Kore ihracata dayalı sanayileşme stratejisi ile yeni sanayileşen ülkeler grubunu oluşturmuş ve Asya’nın dört kaplanı ya da ejderhalar gibi sıfatlarla anılır hâle gelmişlerdir.

Gelişmiş ülke, bazı kriterlere göre yüksek düzeyde gelişme göstermiş ülkeler için kullanılan bir terimdir. Bu kriterlerin en çok kullanılanlarından biri kişi başına düşen milli gelirdir; Diğer bir kriter, sanayileşme düzeyidir; Günümüzde, ekonomik ölçümü, milli geliri, eğitim ve sağlık düzeyini kombine eden İnsani Gelişme Endeksi kriter olarak ön plana geçmiştir. Yüksek insani gelişmişlik endeksine sahip ülkeler daha gelişmiştir. Bu kriterlere uymayan ülkeler genel olarak gelişmekte olan ülke olarak sınıandırılmaktadır

2015 sonrası yeni kalkınma gündemini hayata geçirme aracı olarak 17 “Sürdürülebilir Kalkınma
Hedefi (SKH)” aşağıdaki gibi belirlenmiştir:
1. Yoksulluğun tüm biçimlerinin her yerde ortadan kaldırılması
2. Açlığın sona erdirilmesi, gıda ve daha iyi beslenme güvencesinin sağlanması; sürdürülebilir
tarımın desteklenmesi
3. Sağlıklı yaşamların güvence altına alınması ve her yaşta esenliğin desteklenmesi
4. Kapsayıcı ve eşitlikçi, nitelikli eğitimin güvence altına alınması ve herkes için yaşam
boyu öğrenimin desteklenmesi
5. Toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması ve tüm kadınların ve kız çocuklarının güçlendirilmesi
6. Herkes için suyun ve hijyenin erişilebilirliği ve sürdürülebilir yönetiminin güvence altına
alınması
7. Herkes için uygun fiyatlı, güvenilir, sürdürülebilir ve modern enerjinin güvence altına alınması
8. Kesintisiz, kapsayıcı ve sürdürülebilir ekonomik büyümenin, tam ve üretken istihdamın
ve herkes için insana yakışır işlerin desteklenmesi
9. Dayanıklı altyapıların inşası, kapsayıcı ve sürdürülebilir sanayileşmenin desteklenmesi
ve inovasyonun güçlendirilmesi
10. Ülkeler içinde ve arasında eşitsizliklerin azaltılması
11. Şehirlerin ve insan yerleşimlerinin kapsayıcı, güvenli, dayanıklı ve sürdürülebilir kılınması
12. Sürdürülebilir tüketim ve üretim kalıplarının güvence altına alınması
13. İklim değişikliği ve etkileri ile mücadele konusunda acilen eyleme geçilmesi
14. Sürdürülebilir kalkınma için okyanuslar, denizler ve deniz kaynaklarının korunması ve
sürdürülebilir kullanımı
15. Karasal ekosistemlerin sürdürülebilir kullanımının korunması, geliştirilmesi ve
desteklenmesi, ormanların sürdürülebilir yönetimi, çölleşme ile mücadele, karasal
bozulmanın durdurulması ve iyileştirilmesi ve biyo-çeşitlilik kaybının engellenmesi
16. Sürdürülebilir kalkınma için barışçı ve kapsayıcı toplumların desteklenmesi, herkes için adalete
erişimin sağlanması ve her düzeyde etkili, hesap verebilir ve kapsayıcı kurumların inşası
17. Uygulama araçlarının güçlendirilmesi ve kalkınma için küresel ortaklığın canlandırılması

"HIV/AIDS, sıtma ve diğer hastalıklarla savaşmak" ise 2000 yılında belirlenen Binyıl Kalkınma Hedefleri'nden biridir.

Geri kalmışlığın belirtilerini aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:
• Bir ülkede okuryazar olmayanların çoğunlukta olması
• Kadının erkekten aşağıda tutulması
• Beslenme yetersizliği
• Sağlığı korumada yetersizlik
• Ulusal ve ekonomik bütünlüğün zayıflığı
• Yapısal işsizlik
• Kişi başına ulusal gelirin düşüklüğü
• Sınırlı bir sanayileşme
• Tarımla uğraşan nüfusun çokluğu
• Şişkin bir hizmet kesimi
• Ekonomik bakımdan kapitalist ülkelere bağımlılık
• Baskıcı siyasal rejimler
• Bozuk gelir dağılımı

Emperyalizm: Bir devletin, sınırlarını genişletmesine, başka ülkeleri gerek siyasi, gerek ekonomik, gerek kültürel kontrolü altına almasına denir.

Gelişmekte olan ülkeleri Latin Amerika, Asya, İslam Dünyası ve Kara Afrika olarak gruplamak uygundur.

Genellikle komprador nitelikli bir burjuvaziye sahip olan ülkelerdir. Latin Amerika’da ordu bu komprador sınıf çıkarlarına hizmet amacı ile sık sık darbelere başvurmaktadır.

Afrika’nın problemleri aşağıdaki gibi sıralanmaktadır:

• Verimlilikteki artış nüfus artışından daha yavaştır.
• Borç artarken, borç ödeme kapasitesi hızla düşmektedir.
• Batılı bankacılar kredi vermeye isteksizdir.
• Sanayi üretimi düşüktür.
•Savaşlar, etnik çatışmalar, hükümet darbeleri, siyasal istikrarsızlık kol gezmektedir.
•Yeni devlet yöneticileri diktatörlüğü ya da tek parti yönetimini tercih etmektedir.
•Beşeri kaynaklara, girişimcilik kültürünü geliştirmeye, bilimsel ve teknik araştırmalara yatırım son derece düşüktür.

Williamson, “Washington Kararları” adını verdiği listede toplamıştır:

• Mali disiplinin sağlanması
• Kamu harcamalarındaki önceliklerin sağlık, eğitim ve altyapıya yönlendirilmesi
• Vergi tabanının genişletilmesi ve marjinal vergi oranlarının kısılmasını içeren bir
vergi reformunun yapılması

• Gerçekçi ve rekabetçi döviz kurları
• Mülkiyet haklarının korunması
• Deregülasyon (Devletin piyasalara müdahale etmemesi)
• Serbest Ticaret
• Özelleştirme
• Doğrudan yabancı yatırımlar karşısındaki engellerin kaldırılması
• Finansal serbestleşme

Ekonomi politikalarındaki değişim dünya çapında bir olgudur. En şiddetli reformlar Bolivya, Meksika, Arjantin, Peru, Kolombiya, Brezilya  ve Şili gibi Latin Amerika ülkelerinde yaşanmıştır.

Kadının erkekten üstün tutulması değil aşağı tutulması geri kalmışlığın belirtilerinden biridir. Doğru cevap A'dır.

Gelişmekte olan ülkeler içinde aşırı korumacı politikalar uygulamış olan Hindistan bile 1991’de ekonomik liberasyon sürecini başlatmıştır.

İthal girdiye bağımlı olan üretim, petrol fiyatlarındaki artış nedeni ile dövize olan gereksinimi daha da arttırmıştır. 1980’li yıllara kadar aşırı bir borçlanma süresi yaşanmıştır. Nihayet 1982 Ağustos’unda Meksika’nın moratoryum ilan etmesi ile birlikte borç krizi kapitalist sistemin sorunlarından biri hâline gelmiştir.

Türkiye’nin 1980 yılında ekonomide yapısal değişiklik yapılmasını öngören 24 Ocak Kararları ile içine girdiği süreç, özünde ithal ikameci kalkınma stratejisinden
ihracata dayalı kalkınma stratejisine geçiştir.