DÜNYA EKONOMİSİ

Listeye ilave edilebilecek kriterler bulunmakla birlikte burada sözü edilenler bir fikir vermek için yeterlidir: •Bir ülkede okuryazar olmayanların çoğunlukta olması •Kadının erkekten aşağıda tutulması •Beslenme yetersizliği •Sağlığı korumada yetersizlik •Ulusal ve ekonomik bütünlüğün zayıflığı •Yapısal işsizlik •Kişi başına ulusal gelirin düşüklüğü •Sınırlı bir sanayileşme •Tarımla uğraşan nüfusun çokluğu •Şişkin bir hizmet kesimi •Ekonomik bakımdan kapitalist ülkelere bağımlılık •Baskıcı siyasal rejimler •Bozuk gelir dağılımı

XV. ve XVI. Yüzyıllarda büyük coğrafi keşiflerle başlayan Batı sömürgeciliği doğal zenginliklerin ve değerli madenlerin talan edilmesine dayanmaktadır. Kapitalizm daha başından itibaren ulusal sınırları aşıp dünyaya yayılma gereksinimi içinde olan bir ekonomik sistemdir.

İthal ikameci sanayileşme politikası benimsenmiş ve korumacı tedbirlere başvurulmuştur

Japonya dünyanın en büyük finans merkezlerinden birisidir. Askerî harcamaları kısıtlıdır. İleri teknolojiye yatırım yapan ve yeni buluşlar üreten bir devlettir. Singapur, Hong Kong, Tayvan ve Güney Kore ihracata dayalı sanayileşme stratejisi ile yeni sanayileşen ülkeler grubunu oluşturmuş ve Asya’nın dört kaplanı ya da ejderhalar gibi sıfatlarla anılır hâle gelmişlerdir. Güneydoğu Asya’nın Tayland, Malezya ve Endonezya gibi daha büyük ülkeleri özellikle Japon sermayesinden aldıkları itici güçle imalat ve montaj sanayini geliştirmişler ihracattan pay kapma yarışına katılmışlardır. Güneydoğu Asya’da yer alan Vietnam, Kamboçya, Kuzey Kore, Miyarmar gibi komünist toplumlar ise bölgedeki gelişmelerin gerisinde kalmışlardır.

Asya’nın başarılı ülkeleri kendilerine Japonya’yı hedef alarak gelişme yolunda ilerlemektedirler. Bu ülkelerin büyüklükleri, nüfusları, tarihleri ve siyasal sistemleri arasında farklılıklar bulunmaktadır. Bu yapısal farlılıklara rağmen sahip oldukları bazı ortak özellikler gerçekleştirdikleri kalkınmayı açıklamaktadır. Bunlardan ilki eğitim ve öğrenmeye verilen önemdir. İkinci özellikleri tasarrufların yüksekliğidir. Üçüncü özellik ekonomik kalkınmayı destekleyen siyasal çevrenin varlığıdır. Dördüncü özellikleri ise ithal ikamesine ya da tüketime dayalı politikaların tam tersine kaderlerini ihracata bağlamalarıdır. Son özellikleri ise Japonya gibi Batılı olmayan bir gücün ekonomik başarılarının hayranlıkla izlenmesidir.

İslam ülkelerinin insanlık tarihindeki değişime ve gelişime ayak uydurmaktaki yetersizlikleri akıllara durgunluk vericidir. Bugün pek çok İslam ülkelesinde dinî hoşgörüsüzlük, teknolojik gerilik ve Orta Çağ düşüncesi hâkimdir. Bazı gözlemciler İslam âlemindeki insanları uyandırmak ve çağa adapte edebilmek için sadece teknik beceri vermekle sınırlı olmayan aynı zamanda parlamenter rejim söylemine, laik yurttaşlık kültürüne dayanan yoğun bir eğitim programına gereksinim olduğunu ileri sürmektedirler. Ancak bu  programın ne dereceye kadar başarılı olacağı da şüphelidir. Çünkü köktendinciliğin güçlü olduğu ülkelerde nüfusun yarısını oluşturan kadınlar yok sayılmaktadır. Eğitim alma şansları ya sınırlıdır ya da hiç yoktur. Oysa gelişmişlikle, eğitimli kadın nüfus arasındaki yüksek korelasyon pek çok araştırmada ispat edilmiş bir olgudur.

Afrika ekonomik ve sosyal anlamda üçüncü dünyanın da üçüncü dünyası olarak tanımlanmaktadır. Pek çok gözlemciye göre Afrika ile tarihin aynı döneminde yaşanıldığına inanmak mümkün değildir. Kıta ile ilgili raporlar son derece karamsar ifadeler kullanmaktadırlar. Afrika’yı insanlar ve çevre bakımından bir felâket bölgesi, ölüm döşeğinde, tamamen kenara itilmiş ve dünyanın geri kalan kısmından dışlanmış olarak tanımlamaktadırlar. Afrika’nın problemleri aşağıdaki gibi sıralanmaktadır (Kennedy, 1995, s, 273-283): •Verimlilikteki artış nüfus artışından daha yavaştır. •Borç artarken, borç ödeme kapasitesi hızla düşmektedir. •Batılı bankacılar kredi vermeye isteksizdir. •Sanayi üretimi düşüktür. •Savaşlar, etnik çatışmalar, hükümet darbeleri, siyasal istikrarsızlık kol gezmektedir. •Yeni devlet yöneticileri diktatörlüğü ya da tek parti yönetimini tercih etmektedir. •Beşeri kaynaklara, girişimcilik kültürünü geliştirmeye, bilimsel ve teknik araştırmalara yatırım son derece düşüktür.

1982 Ağustos’unda Meksika’nın moratoryum ilan etmesi ile birlikte borç krizi kapitalist sistemin sorunlarından biri hâline gelmiştir. 1980’li yılların en önemli iki olgusu yaşanan borç krizi ve bu krizden kurtulmak için gerçekleştirilen ekonomik reformlardır. 1980’li yıllarda gelişmekte olan ülkeler arasında geniş kabul gören ekonomi politikalarını Williamson, “Washington Kararları” adını verdiği listede toplamıştır (Williamson, 1994, s.17) . Williamson’un listesini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz: •Mali disiplinin sağlanması •Kamu harcamalarındaki önceliklerin sağlık, eğitim ve altyapıya yönlendirilmesi •Vergi tabanının genişletilmesi ve marjinal vergi oranlarının kısılmasını içeren bir vergi reformunun yapılması •Gerçekçi ve rekabetçi döviz kurları •Mülkiyet haklarının korunması •Deregülasyon (Devletin piyasalara müdahale etmemesi) •Serbest Ticaret •Özelleştirme •Doğrudan yabancı yatırımlar karşısındaki engellerin kaldırılması •Finansal serbestleşme

Gelişmekte olan ülkeleri Latin Amerika, Asya, İslam Dünyası ve Kara Afrika olarak gruplamak uygundur (Tanilli, 2000, s. 303-308).

Geri kalmışlığın belirtilerini aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür (Tanilli, 2000, s, 281-287):
• Bir ülkede okuryazar olmayanların çoğunlukta olması
• Kadının erkekten aşağıda tutulması
• Beslenme yetersizliği
• Sağlığı korumada yetersizlik
• Ulusal ve ekonomik bütünlüğün zayıflığı
• Yapısal işsizlik
• Kişi başına ulusal gelirin düşüklüğü
• Sınırlı bir sanayileşme
• Tarımla uğraşan nüfusun çokluğu
• Şişkin bir hizmet kesimi
• Ekonomik bakımdan kapitalist ülkelere bağımlılık
• Baskıcı siyasal rejimler
• Bozuk gelir dağılımı

1945 ve 1980 arasındaki yıllarda yabancı sermayenin de etkisi ile bölge ekonomik anlamda çarpıcı bir gelişme yaşamıştır. Ancak 1980’li yıllarla birlikte bu süreç tersine dönmüştür. Bu gerileyişin sebeplerini aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür (Kennedy,
1995, s. 263-268). İlk olarak ithal ikameci sanayileşme politikası benimsenmiş ve korumacı tedbirlere başvurulmuştur. Böylece kurulan sanayilerin uluslararası rekabet gücü kazanmasının gerekleri ihmal edilmiştir. Ayrıca ileri teknolojiyi kurmanın güçlüklerine bağlı olarak, bu tür sanayiler kurulamamış ve ithalata bağımlılık devam etmiştir. Bunun dışında ihracat gelirleri ithalat giderlerini karşılayabilecek düzeye ulaşamamıştır. İkinci olarak gevşek mali politikalar uygulanmış ve dış borçlara giderek daha bağımlı hâle gelinmiştir. Altyapı yatırımları yanında, KİT’lere (Kamu İktisadi Teşebbüslerine), bürokrasiye ve askerî kuvvetlere gerektiğinden fazla kaynak ayrılmış ve harcama yapılmıştır. Bu harcamalar ya para basılarak ya da özellikle ABD bankaları olmak üzere Batılı para ve finans kuruluşlarından alınan kredilerle karşılanmıştır. Sonuçta kamunun borçları yükselirken enflasyon dizginlenemez hâle gelmiştir. Enflasyonist ortamda tasarruf oranını yükseltme düşüncesinin anlamı kalmamıştır. Latin Amerika dünyanın en borçlu bölgesi hâline gelmiştir. Sermayeye en fazla ihtiyaç duyulan dönemde sermaye dışarı kaçmış, yabancı kaynaklar kurumuştur. 1980’li yıllar bölge için tam bir fakirleşme anlamına gelmektedir. Birkaç istisna dışında pek çok ülkede kişi başına gelir azalmıştır. Bölgenin finans problemlerinin uluslararası banka sistemini iflas ettireceğinden bile korkulmuştur. Tüm bunlar ülkeler içindeki sosyal hareketleri arttırmış, liderler mülk sahiplerinden, halktan, işsizlerden, gerillalardan gelen taleplerin baskısı altında kalmışlardır. Yolsuzluğa bulaşmış bürokratların engellemelerine, eğitilmiş personel yokluğundan kaynaklanan güçlükler de eklenmiştir. Eğitim kurumları kaynak yetersizliğinden işlemez hâle gelmiştir. Ülke yönetimleri halk üzerinde kontrolü zorlukla sağlamaktadır. Latin Amerika bir yandan bu tür ekonomik güçlüklerle boğuşurken bir yandan da demokratik değişimi gerçekleştirme çabası içine girmiştir. Ekonomik güçlüklerin şiddeti bu çabaları da belirsiz kılmaktadır

1945 ve 1980 arasındaki yıllarda yabancı sermayenin de etkisi ile bölge ekonomik anlamda çarpıcı bir gelişme yaşamıştır.

Güneydoğu Asya’da yer alan Vietnam, Kamboçya, Kuzey Kore, Miyarmar gibi komünist toplumlar ise bölgedeki gelişmelerin gerisinde kalmışlardır.

Türkiye 1989 yılında alınan 32 sayılı kararla sermaye hareketlerini serbest bırakmış ve 1990'lı yıllarla birlikte tamamen dış şoklara açık bir ekonomi hâline gelmiştir.

Tablo 4.2'de görüldüğü üzere bu ülkeler içerisinde 2013 ve 2020 yılları arasında kamu borcunun GSYİH’ye oranı en risksiz olan ülke Türkiye'dir.

2000 yılının Eylül ayında New York’ta yapılan BM Genel Kurulunda sekiz hedef olarak ilan edilen BKH(Binyıl Kalkınma Hedefleri) aşağıda sıralanmaktadır:

1980’li yıllarda gelişmekte olan ülkeler arasında geniş kabul gören ekonomi politikalarını Williamson, “Washington Kararları” adını verdiği listede toplamıştır (Williamson, 1994, s.17) . Williamson’un listesini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

2 milyon nüfusa sahip Kuveyt, 1,3 milyonluk Birleşik Arap Emirlikleri, 5 milyon nüfuslu Suudi Arabistan dünyanın en zengin ülkeleridir.

I. Dünya Savaşı’ndan 1990’lı yıllara kadar iki alternatif ekonomik sisteme bağlı olarak gelişmelerini sürdürmüşlerdir. Kapitalizmi benimseyen Amerika Birleşik Devletleri liderliğindeki ülkeler grubu I. Dünya ülkeleri, Zenginler Kulübü, Sanayileşmiş Ülkeler, Batı Bloku gibi isimler almıştır. Sosyalizmi benimseyen SSCB liderliğindeki ülkeler grubuna ise II. Dünya ülkeleri, Demir Perde, Doğu Bloku gibi isimler takılmıştır.