DÜNYA EKONOMİSİ

En ciddi değişim ise Çin’in dünyada liderliğini ele geçirmesidir. Çin 2000 yılında
yaklaşık %7’lik bir paya sahipken bu oran 2011 yılında %21’e yükselmiştir. 1990
-2011 dönemi ele alındığında şekilden de görüldüğü gibi en iyi ligde yer alan 5
ülkeden Çin hariç diğer 4’ünün payları azalırken, Çin’in payı önemli bir sıçrama
kaydetmiştir.

Üçüncü dönem 1940’lara kadar takip eden 50 yıldan oluşur. Elektriğin keşfi ve kullanımı bu dönemin en önemli belirleyicisidir. Ekonomik anlamda üretimin en önemli girdilerinden biri de çelik olmuştur bu dönemde. Bilimsel anlamda önemli gelişmeler kaydedilen bu dönemde ARGE laboratuvarları kurulmuş, kimya ve elektrik konularında önemli araştırmalar yürütülmüştür. Pek tabi ki buhar gücünün yerini elektrik almış ama tren yollarının önemi çok da değişmemiştir. Telgraf yerine artık telefonun yaygın kullanıldığı bir dönemdir bu yıllar.

Sanayileşmeye tarihsel olarak çok daha sonra başlayan ülkelerin doğal olarak teknolojiye yetişme ve sanayileşme güçlükleri giderek artmaktadır. Güçlüğün giderek artması hem kapitalist sistemin hem de sanayileşme denen sürecin doğası gereğidir. İlk neden giderek artan sanayileşmiş ülke sayısı ve verili pazar koşullarında, uluslararası rekabetin giderek artması ve sanayileşmeye yeni başlayan ülkelerin önünü̈ kesmeye yönelik her türlü baskının giderek şiddetlenmesidir. İkinci nedense, bilim ve teknolojideki sürekli büyüme/gelişme trendiyle ilgilidir. Bir ülke sanayileşmeye ne kadar geç başlamışsa, yetişeceği dünya teknolojisi de o denli karmaşıklaşmış ve bir anlamda ötelenmiş olmaktadır.

Bugün ekonomilerin uluslar aşırılaşması olarak tanımlanan bir süreç̧ yaşanmaktadır. Ama bu süreç̧ ulusal sınırlarla bölünmüş (ve daha da bölünmeye giden) bir dünyada yaşanmaktadır. Bu sınırlar da genellikle farklı gelişme düzeylerindeki ülkelerin varlığını işaret etmektedir. Farklılık, temelde, üretim düzey ve becerilerindeki, üretkenlik düzeylerindeki farklılık biçiminde dışa vurur. Bu tür bir farklılığın doğal sonucu olarak da ülkeler, ekonomilerin uluslar aşırılaşmasının somut ürünleri olan uluslar aşırı üretim bantlarının farklı noktalarında kümeleşirler. Kümeleşmenin ilk kategorisini genellikle ilkel tarımsal üretimin egemen üretim biçimi olduğu ülkelerle, sanayileşmeye başlamış̧ ama henüz imalat becerisinin ötesine geçememiş̧ ülkeler oluşturur. Bu kümedeki ülkelerin temel amacı altyapının geliştirilmesi ve sanayileşmenin tamamlanmasıdır.

Sanayileşmiş ülkeler varken serbest ticaret koşulları altında genç̧ ülkelerde sanayinin gelişmesine olanak yoktur. Bu nedenle List, genç̧ sanayilerin korunmasını ister. Ancak List’in koruyuculuğu geçici ve seçici bir koruyuculuktur. List gerçekte serbest ticaret taraftarıdır, yalnız bu idealin çok sayıdaki ülkenin refah ve teknoloji bakımından eşit düzeyde olmaları halinde geçerli olabileceği düşüncesindedir. List, Almanya’nın sanayileşmesinin ve İngiliz teknolojisine yetişebilmesinin kuramını ortaya attı. Bunu yalnızca genç̧ endüstrilerin gümrük duvarları ile korunması olarak algılamamak gerekir. List’in kuramı, sanayi ve eğitim politikalarına sıkı sıkıya bağlı, uzun dönemli ulusal bir teknoloji politikası olarak özetlenebilir. Bu politika belli bir teknoloji seviyesine erişmeyi hedef alan, uzun dönemli ekonomik düzenlemeler bağlamında açıklanmış, ulusal bir teknoekonomi politikası olarak ifade edilebilir

1990 yılında ABD, Japonya, Almanya, İtalya ve Fransa aynen bu sıra ile imalat endüstrisinde en büyük paya (yaratılan katma değere göre) sahip beş ülke ve sektördeki payları %58 idi. 2000 yılına gelindiğinde ise Fransa imalat sektöründe en büyük paya sahip beş ülkeden biri olma özelliğini kaybetmiş ve bu lige Çin girmiştir. Bu dönemde İngiltere ise ilk beş ülke arasında hiç yer almamıştır.

Bilgi ve iletişim teknolojileri sektörü̈ bir ekonomideki tüm endüstrileri etkileyen, verimliliği artırıcı ve kolaylaştırıcı bir rol oynayan, yatay bir sektördür. Sermayenin önemli olduğu sanayi toplumundan, enformasyonun önemli olduğu bilgi toplumuna geçen dünyada, verimlilik ve inovasyon büyümenin en temel unsurları konumundadır. Bu sektör, mevcut ve yeni gelişen teknoloji ve iş alanlarının izolasyonlarla gelişmesinin, verimlilik ve rekabetçiliğin artmasının önünü açıcı bir rol oynar. Sektörün, ekonomik, politik, kültürel ve sosyal pek çok alanda gözlenmekte olan ve gerçekleşmesi muhtemel etkileri göz önüne alındığında, bilgi toplumuna dönüşümün tetikleyici gücü olduğu ortaya çıkmaktadır.

Özellikle İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, ekonomik üstünlük elde edebilmek amacıyla gelecekte önemli olacağı düşünülen ürünleri geliştirmeye ve böylece geleceğin teknolojilerini yakalamaya yönelik projeler oluşturmak yaygın bir uygulama olmuştur. Geleceğin ürünlerini, çoğunlukla teknik uzmanlara danışarak belirlemeye dayalı bu yaklaşıma “teknoloji itmesi (techonology push) denilmektedir. Uç̧ uygulaması tek tek ürünler etrafında ve teknoloji itmesi olarak ortaya çıkan bu yaklaşım birçok dev projeyi içermektedir. ARGE ile sağlanan ileri bilgi ve beceri düzeyine rağmen dev projeler, istenen ekonomik başarıyı getiremeyince, pazarın ve tüketicilerin taleplerine öncelik veren ikinci bir yaklaşım ağırlık kazanmıştır (talep çekmesi).

İkinci Dünya Savaşı sonrası bilim ve teknoloji arasındaki sınırın giderek belirsizleşmeye başlaması ile birlikte her ülke

Enformasyon teknolojisi

Malzeme teknolojisi

Biyoteknoloji

Nükleer teknoloji

Havacılık-uzay teknolojisi olarak belirlenen jenerik teknolojilerde üstünlük sağlamak istemiştir.

Ekonominin hemen hemen bütün etkinlik alanlarını etkileyip ve hatta kökten değiştiren yayılgan (pervasive) jenerik teknolojilerin çarpıcı tarihsel örneklerinden biri buhar teknolojisidir. Buhar gücünden yararlanma olanağını getiren bu teknoloji imalat işlemlerinin büyük çoğunluğunun mekanizasyonunu mümkün kılmış; demir yolu sistemine ve gemilere uygulanmasıyla, dağıtım ve ulaşım sistemini bütünüyle değiştirmiş; dolayısıyla imalat ve taşımacılıkta ölçek ekonomilerinin ve maliyet yapılarının önemli ölçüde değişmesine neden olmuştur.

1780’lerden günümüze kadarki dönem önemli teknoloji değişimleri anlamında 5 bölüme ayrılarak ele alınabilir. Bu dönemlerden ilki yaklaşık 60 yıl devam eden ve 1840’lara kadar süren “Sanayi Devrimi (Zincir Üretim)” dönemidir. Global anlamda endüstriyel sektörler için bu dönemin en önemli ürünü pamuktu.

1840 ile 1890 arasında 50 yıl kadar sürdüğü̈ kabul edilen ikinci dönem buhar gücünün ve demir yollarının dönemi olarak kabul edilebilir. Global ölçekte, en yaygın ve önemli olan faktörler artık pamuk yerine demir ve kömürdür.

Üçüncü dönem 1940’lara kadar takip eden 50 yıldan oluşur. Elektriğin keşfi ve kullanımı bu dönemin en önemli belirleyicisidir. Ekonomik anlamda üretimin en önemli girdilerinden biri de çelik olmuştur bu dönemde.

İkinci Dünya Savaşı döneminden 1990’lara kadar devam eden dördüncü̈ dönem, sentetik materyal ve kitle otomobil üretimin anahtar olduğu dönem olarak kabul edilebilir. Global anlamda üretimin anahtar girdisi ise petrol ve onun yan ürünü̈ olan plastik olmuştur.

1990’larda başlayan ve halen devam ettiği kabul edilen beşinci dönemde, mikroelektronik ve bilgisayar ağları çağı olarak kabul edilebilir. Her türlü mikroelektronik ürünler ise global anlamda anahtar girdileri oluşturmaya başlamıştır.

İmalat sektörünü destekleyen endüstriyel sektör gelişimine rağmen yabancı yardımların devam ettiği ve ekonominin orta gelir tuzağında olduğu ikinci aşamadan, teknoloji ve yönetimde uzmanlaşma dönemi ve yüksek kaliteli mal üretiminin mümkün olduğu üçüncü dönemin belirleyici özelliği yetenek ve teknolojinin içselleştirildiği yaratıcılıktır.

Bugün ekonomilerin uluslar aşırılaşması olarak tanımlanan bir süreç yaşanmaktadır. Ama bu süreç ulusal sınırlarla bölünmüş (ve daha da bölünmeye giden) bir dünyada yaşanmaktadır. Bu sınırlar da genellikle farklı gelişme düzeylerindeki ülkelerin varlığını işaret etmektedir. Farklılık, temelde, üretim düzey ve becerilerindeki, üretkenlik düzeylerindeki farklılık biçiminde dışa vurur. Bu tür bir farklılığın doğal sonucu olarak da ülkeler, ekonomilerin uluslar aşırılaşmasının somut ürünleri olan uluslar aşırı üretim bantlarının farklı noktalarında kümeleşirler.

Kümeleşmenin ilk kategorisini genellikle ilkel tarımsal üretimin egemen üretim biçimi olduğu ülkelerle, sanayileşmeye başlamış ama henüz imalat becerisinin ötesine geçememiş ülkeler oluşturur. Bu kümedeki ülkelerin temel amacı altyapının geliştirilmesi ve sanayileşmenin tamamlanmasıdır. İkinci kategoriyi ise sanayileşmiş ülkeler oluşturur. Bunlar, günümüzde pek sık sözü edilen, “sanayi ötesi toplum”, “bilgi toplumu” gibi kavramların doğuşuna kaynaklık eden ülkelerdir. ABD, AB ülkeleri, Japonya bu kategoride yer alırlar. Bu ülkelerde ekonominin ağırlığı imalat sanayinden hizmetler sektörüne kaymaktadır. Gelişmiş ülkelerin kendi aralarında da son derece keskin bir üstünlük yarışı olduğu gözlenmektedir. Bu yarışta da bilim ve teknolojiye olan egemenlik, genellikle belirleyici olur.

İngiliz Sanayi Devrimi, modern sanayi ile birlikte modern teknolojinin de doğuşuna kaynaklık etmiştir. Bu devrimin kökeninde son derece güçlü bir ekonomik motivasyon, kârı gerçekleştirme ve büyütme motivasyonu vardır. Kârın, genişleyen ihraç pazarlarına yönelik imalât faaliyetleriyle gerçekleştirilip büyütülebileceğinin görülmesi ise Sanayi Devrimi’nin temel dinamiğini oluşturmuştur. Bu dinamiğin başlattığı sürecin temel koşulu ise imalâtın geliştirilmesi ve genişletilmesiydi. İşte bunu mümkün kılan birçok parametrenin yanında, teknik buluşların ve bilimsel-teknolojik yeniliklerin imalât alanında özellikle de üretimin organizasyonu, üretim yöntemleri ve yatırım malları bazında uygulanabilmesi; uygulamanın yaygınlaştırılabilmesiydi.

1990 yılında, ABD, Japonya, Almanya, İtalya ve Fransa aynen bu sıra ile dünya imalat endüstrisinde en büyük paya (yaratılan katma değere göre) sahip 5 ülke idi. Bu sektördeki toplam payları yaklaşık %58 kadardı. 2000 yılına gelindiğinde dünyanın en büyük payına sahip 5 ülke liginde değişiklik olmuştur. Fransa imalat sektöründe en büyük paya sahip 5 ülkeden biri olma özelliğini kaybetmiş ve bu lige Çin girmiştir. Çin ile birlikte en tepedeki 5 ülkenin dünya ölçeğinde aldığı pay %61’e ulaşmıştır. ABD %26 ile halen en üstte yer almaktadır. En ciddi değişim ise Çin’in dünyada liderliğini ele geçirmesidir. Çin 2000 yılında yaklaşık %7’lik bir paya sahipken bu oran 2011 yılında %21’e yükselmiştir. 1990–2011 dönemi ele alındığında şekilden de görüldüğü gibi en iyi ligde yer alan 5 ülkeden Çin hariç diğer 4’ünün payları azalırken, Çin’in payı önemli bir sıçrama kaydetmiştir.

İkinci Dünya Savaşı sonrası bilim ve teknoloji arasındaki sınırın giderek belirsizleşmeye başlaması ile birlikte her ülke;

Köklü (radikal) yenilikler ortaya çıkışları açısından süreklilik göstermeyen mevcut ürünlerin ya da yöntemlerin basit bir biçimde geliştirilmesiyle elde edilemeyecek türden yeniliklerdir. Örneğin bir suni ipek tesisi geliştirilerek naylon gibi bir elyafın ortaya çıkarılması mümkün olamazdı. Benzer biçimde, kömüre dayalı termik santral teknolojisi geliştirilerek nükleer yakıta dayalı bir enerji üretim teknolojisi de yaratılamazdı. Bu tür yenilikler, ancak organize, sistematik bir araştırma-geliştirme çabası sonucunda ortaya konabilir. Bunların ticari bir ürün ya da uygulanabilir bir yöntem hâline dönüştürülebilmesi önemli bir zaman alır. Köklü yeniliklerin uygulamaya geçirilmeleri; yapısal değişiklikleri, iş gücüne yeni bir beceri kazandırmayı, yeni yatırım malları tasarım ve üretimini dolayısıyla da çoğu zaman büyük yatırım harcamalarını zorunlu kılar.

Ekonominin hemen hemen bütün etkinlik alanlarını etkileyip ve hatta kökten değiştiren bu tür teknolojilerin çarpıcı tarihsel örneklerinden biri buhar teknolojisidir. Buhar gücünden yararlanma olanağını getiren bu teknoloji imalât işlemlerinin büyük çoğunluğunun mekanizasyonunu mümkün kılmış; demir yolu sistemine ve gemilere uygulanmasıyla, dağıtım ve ulaşım sistemini bütünüyle değiştirmiş; dolayısıyla imalât ve taşımacılıkta ölçek ekonomilerinin ve maliyet yapılarının önemli ölçüde değişmesine neden olmuştur. Günümüzde en yayılgan en etkin teknolojiler jenerik teknolojileridir. Bunlar;

Bu teknolojilerin üretkenliğe yol açması için bunların ekonominin değişik sektörlerinde paralel olarak yayılması ve bütünleşmesi gerekmektedir.

İkinci Dünya Savaşı döneminden 1990’lara kadar devam eden dördüncü dönem, sentetik materyal ve kitle otomobil üretimin anahtar olduğu dönem olarak kabul edilebilir. Bilimsel anlamda ARGE’nin tam anlamıyla kullanılmaya başladığı dönemdir. Ulusal ve uluslararası ölçekte çok büyük ARGE araştırmaları dizayn edilmeye başlanılmıştır. Eğitimde de artık yükseköğretim ve eğitim kitlesel hâle dönüşmüştür. Bu dönemde motorize otobanlar, hava yolları ve radyo-televizyon ulaşım ve iletişim sektörlerinin teknolojileridir. Global anlamda üretimin anahtar girdisi ise petrol ve onun yan ürünü olan plastik olmuştur.