DÜNYA EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 8

Çin 2015’lere gelindiği şu günlerde dünya ekonomisinde önemli bir güç haline gelmiştir. Dünyanın halen en fazla nüfusa sahip olan ülkesi olan Çin, ekonomik büyüklükte dünyada ikinci sırada yer almaktadır.

James Galbraith, 2008 Dünya Ekonomik Krizi için, bu kriz oluşmadan önce oldukça tutarlı öngörülerde bulunmuştur. Krizle ilgili eleştirilerinin temelini serbest piyasa ve onun getirebilecekleri oluşturmuştur.

Endüstriyel üretimde dünyada üçüncü sıraya sahiptir. Çin, Sanayi için anahtar olan ürünlerin basında yer alan çelikte dünyada en büyük üretici yine Çin’dir. Endüstriyel üretim ve ilerlemeye Çin Halk Cumhuriyeti olduğundan beri önem verilmiştir.

Endüstriyel üretimde dünyada üçüncü sıraya sahiptir. Çin, Sanayi için anahtar olan ürünlerin basında yer alan çelikte dünyada en büyük üretici yine Çin’dir. Endüstriyel üretim ve ilerlemeye Çin Halk Cumhuriyeti olduğundan beri önem verilmiştir.

İki kutuplu sistem içerisinde ABD ya da Sovyetler tarafında net olarak yer alanların yanı sıra, bağımsız kalmaya çalışanları da izlemek mümkündür. Bu systemde, ABD ve Sovyetler kendi çıkarları için dünyayı pay etmişlerdir. Her sistem taraftar ülke sayısını arttırma çabalarından geçmemişti. Taraftar arama genellikle fazla etkili olmayan, fakat göz ardı edilemeyen, başlangıçta tarafsız olan alt sistemlerde yoğunlaşmıştı: Latin Amerika, Ortadoğu, Güney-Doğu Asya ve Afrika. Aslında bu alt sistemlerini çoğunun amacı, her iki bloktan da aynı mesafede durmaktı ancak ekonomik ve askerî güçlerinin sınırlı oluşu içlerinden bazılarının Batı’ya, bazılarının ise Sovyetler Birliği’ne yamanmak zorunluluğunu ortaya çıkardı.

Her iki kampa karşı olan bir diğer hareket ise üçüncü dünya ülkelerinin koalisyonudur. Bu koalisyonun iki bileşeni vardı: Bağlantısızlar Hareketi ve 77’ler Grubu (koalisyo nun ekonomik yönünü temsil etmekte). Bağlantısızlar Hareketi iki kutuplu dünyayı eleştirerek barış içinde yaşamayı öneriyordu. Bağlantısızlar Hareketi ulusların kendi kaderlerini tayin etme hakkına vurgu yaparak, dış müdahaleyi kınamış ve bağımsızlığını kazanamamış sömürgelerdeki özgürlük hareketlerini desteklemiştir. Bağlantısızlar Hareketi önemli sonuçlar doğurmamış ve dünya düzeninde bir değişikliğe yol açmamış olmasına rağmen iki sistemin de yayılmasında önleyici rol oynaması açısından önemlidir.

1970’lerin ortalarında ekonomik süper güç olacağına dair sinyaller vermeye başlayan Japonya birkaç gelişmiş ülkenin ürettiklerinden fazla bile üretse askerî gücü olmadığından uluslararası siyasete yön vermede hep ikinci planda kalmıştır.

Yeni dünya düzeninin ekonomik alandaki kemik yapısı 1980’lerin başlarında belirmeye başlamıştır. Piyasa ekonomisinin hâkimiyeti, uluslararası ticaret ve sermaye hareketlerinde maksimuma varan serbesti ve bölgesel ekonomik blokların belirleyici güç olmaları Yeni Dünya Düzeni’nin (YDD) ekonomik yönünü belirleyen gelişmeler olmuştur.

1980’lerin ortasında Sovyetlerin başına geçen Michail Gorbaçov’un yeni tavrı ve buna uygun politikaları, bir tarafian Batı ve Doğu Blokları arasındaki ilişkilerin ısınmasına yol açarken, diğer tarafian da SSCB içinde dünya gidişatına ayak uydurmayı amaçlayan süreçlerin başlatılmasına yol açmıştır. Sovyet Bloku’nun çöküşü tam da böyle başlamıştır.

Çin tarafından uygulanan reform politikaları dünyaya yeni bir sistem sunmuştur. Çin’in sahip olduğu bu yeni sisteme en basit şekliyle “sosyalist piyasa ekonomisi” adı verilmiştir. Bu yeni ekonomik yapı sosyalizm ve serbest piyasa kavramlarını umulmadık biçimde uygulamada bir araya getirmiştir. Bu yeni sistem, yönetim ve kurumsal yapı anlamında sosyalist kabul edilirken, serbest piyasa ve ticarete uygunluk anlamında piyasa ekonomisidir.

Yeni ekonomik düzeni yaratan temel neden 1960’lı yılların sonu ile 1970’li yılların başından itibaren ileri sanayi ülkelerinde sermayenin kâr haddinin düşmeye başlamasıdır.

Son yaşanan 2008 Krizinin önemli noktalarından biri bu krizin ABD gibi dünyanın en büyük ekonomisinde açıga çıkmasıdır. Böyle merkezde yer alan bir ekonomide açıga çıkan krizin dünyaya yayılmaması zaten beklenemezdi.

1990 yılında Asya, Orta Doğu ve biraz da Afrika’da sınırların ve ülkelerin kapitalizmin sürdürülebilirliği için yeniden dizaynı süreci başlamıştır.

Çin, Batılı olmayan ülkelerin yükselişindeki en göze batan örnek olmakla birlikte tek örnek değildir. Brezilya, Meksika, Güney Afrika, Rusya, Hindistan ve Türkiye gibi ülkeler 1990’ların ortasından 2008 krizine kadar geçen sürede dünya ortalamasından ve gelişmiş ülkelerden daha fazla büyüme yakalamışlardır.

1648 yılında imzalanmıştı. 1648’de yapılan Westphalia Barış Anlaşması ile birbirleriyle amansız rekabet içindeki büyük ülkeleri; hanedanlıklara, dinî inançlar ve dillere göre bölerek Kıta Avrupası’na huzur getireceği düşünülmüştür, ancak bu anlaşma düzen anlayışına cevap veremediğinden kararsızlık Fransız İhtilali’ne (1789) kadar sürmüştür.

Dünya Savaşı’nın yol açtığı dünya düzeni iki kutupluydu. Batı Bloku ABD önderliğinde bir araya gelmişti ve Doğu Bloku Sovyetler Birliği’nin (Rusya) etrafında yer alanlardan oluşmaktaydı. İki kutuplu dünyada bir uzlaşma düzeni değil, güç ayrışması ve çatışmalarla dolu bir bıçak sırtı dengesi kurulmuştu. Bu dengenin en çarpıcı ispatları ise 1962 Küba Krizi, Vietnam savaşı ve Kore Savaşları’dır.

1970’lerin ortalarında ekonomik süper güç olacağına dair sinyaller vermeye başlayan Japonya, birkaç gelişmiş ülkenin ürettiklerinden fazla bile üretse, askerî gücü olmadığından uluslararası siyasete yön vermede hep ikinci planda kalmıştır. Bu durumda şu tespit önem kazanmaktadır; günümüzün ve geleceğin dünyasında gücü yeniden tanımlayacak ve bir devletin uluslararası etkinliğini ekonomik güç kadar askerî güç de belirleyecektir.

SSCB’de iktidara yönelik tepkiler artmaya başladı. Öncülüğü Polonya yaptı. İşçilerin 1988’de başlattıkları grev, sistemin değişmesi ve Sovyetler Birliği’nin nüfuz alanında çıkmasıyla sonuçlanan dev harekete yol açtı. Bunu örnek alan diğer Avrupa ülkelerinin bazılarında kanlı çatışmalarla (Romanya), bazılarında ise barışçı yollarla (Çekoslovakya, Macaristan) ayrıldı.

30 Aralık 1991 tarihinde Rusya, Kazakistan ve Beyaz Rusya Cumhurbaşkanlarının bir araya gelerek SSCB yerine, bağımsız devletlerden oluşan Bağımsız Devletler Topluluğu’nun kurulması oldu.

Çin 2015’lere gelindiğinde dünya ekonomisinde önemli bir güç haline gelmiştir. Dünyanın en fazla nüfusa sahip olan ülkesi Çin, ekonomik büyüklükte dünyada ikinci sırada yer almaktadır.