DÜNYA EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 3

Marx’a göre burjuva dünyayı kendi hayal ettiği şekilde yeniden yaratacaktır. Ancak dünya kapitalist sınıfı olarak ortaya çıkan burjuvazinin karşısına, tepki olarak, birleşen dünya proleterleri çıkacaktır. Giderek güçlenen dünya proletaryası ulus devlet de dahil olmak üzere tüm kapitalist kurumları yıkacak ve iktidarı ele geçirecektir. Doğru cevap E'dir.

1948-1966 yılları arasında dünya ticareti yılda yüzde 6,6 arasında büyümüştür. 1966-
1973 yılları arasındaki büyüme oranı ise yılda yüzde 9,2’ye çıkmıştır (Waters, 1995, s. 69).
Bu dönemin kritik olgusu İngiltere’nin dünya ticaretindeki payının düşüşüdür. Aynı dö-
nemde Avrupa Birliği ticari etkinliğini arttırırken, Japonya büyük bir ticari güç olarak
dünya sahnesine çıkmaktadır. Sanayileşmekte olan ülkelerin de dünya ticaretindeki payı
1950’li yıllarda artarak yüzde 25 ile yüzde 30 arası bir orana ulaşmıştır.

1948-1966 yılları arasında dünya ticareti yılda yüzde 6,6 arasında büyümüştür. 1966-
1973 yılları arasındaki büyüme oranı ise yılda yüzde 9,2’ye çıkmıştır (Waters, 1995, s. 69).
Bu dönemin kritik olgusu İngiltere’nin dünya ticaretindeki payının düşüşüdür. Aynı dö-
nemde Avrupa Birliği ticari etkinliğini arttırırken, Japonya büyük bir ticari güç olarak
dünya sahnesine çıkmaktadır. Sanayileşmekte olan ülkelerin de dünya ticaretindeki payı
1950’li yıllarda artarak yüzde 25 ile yüzde 30 arası bir orana ulaşmıştır.

Mc. Luhan’a göre dünya, insanların birbirleri ile yoğun iletişimi nedeniyle, herkesin birbirinden haberdar olabileceği bir köy ortamına dönüşmektedir. Doğru cevap C'dir.

Amerikan hegemonyasının sağladığı liberal ticaret ortamı, 1950’li yıllardan sonra bazı
sanayileşmekte olan ülkelerin dünya iş bölümü içindeki pozisyonlarını kaydıracak şekilde
neo-merkastilist politikalardan yararlanmalarını sağlamıştır. Hong Kong, Singapur, Gü-
ney Kore, Tayvan, Malezya ve Tayland gibi Asyalı ülkeler, ihracata yönelik sanayileşme
modelini benimserken, Brezilya, Şili, Meksika gibi Lâtin Amerika ülkeleri ve Türkiye it-
hal ikameci sanayileşme politikalarını benimsemişlerdir. Asyalı ihracatçılar uyguladıkları
politikalar sonunda büyük bir atılım yapmışlardır. Temel gelişmişlik göstergesi olan kişi
başına gelir bu ülkelerde gelişmiş pek çok ülkenin kişi başına gelir değerini geride bırak-
mıştır. Tekstil gibi emek yoğun sanayiler yanında daha karmaşık tüketim mallarının ve
parçalarının üretiminde teknolojik liderlik eder hâle gelmişlerdir.

• Merkantilist kapitalizm ve sömürgecilik (1500-1800)
Sömürge ve koloni alanlarındaki doğal kaynakların devlet destekli imtiyazlı şir-
ketler tarafından sömürülme dönemi. Bu dönemin ünlü şirketleri arasında, Dutch
East India, Hudson’s Bay, Massachusetts Bay, Muscovy ve Van Diemen’s Land şirket-
leri yer almaktadır.
• Girişimci ve finansal kapitalizm (1800-75)
Üretici ve tüketici piyasalar üzerinde olgunlaşmamış düzeyde kontrolün sağlandığı ve
finansal yatırımlar aracılığı ile altyapının kurulduğu dönem.
• Uluslararası kapitalizm (1875-1945)
Doğal kaynak ve pazar arayan yatırımlarda hızlı artış yaşanan dönem. Bu dönemde
Amerikan kaynaklı kartel sayısında artış yaşanmıştır.
• Çok uluslu kapitalizm (1945-60)
Dolaysız yabancı yatırımlarda Amerikan hakimiyetinin sürdürüldüğü, ekonomik em-
peryalizmin yaşandığı dönem. Bireysel çok uluslu şirketlerin ölçeğinin büyüdüğü dönem.
• Küreselleşen kapitalizm (1960-1990)
Kaynak ya da pazar arayışlarından üretimin örgütlenmesinde mekânsal optimizasyo-
na kayarak kâr olanaklarını arttırma çabalarının yaşandığı dönem. Bu dönemin özellikle-
rini aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:
Dolaysız yabancı yatırımlar içinde Avrupa ve Japon kökenli sermayenin artışı; Doğu
Avrupa’nın eski Sosyalist Blok’a dahil ülkelerine yapılan yatırımların artışı; Ortak girişim
ve firmalar arası birleşmelerde artış; deniz aşırı ülkelerden parça temininde artış.

XIX. yüzyılın ortalarından sonuna kadar hegemonyasını kabul ettiren İngiltere, kendi sömürgelerinde korumacı politikalar uygularken, sınai ürünlerin serbest ticarete konu olması gerektiğini savunmuştur. Doğru cevap D'dir.

Büyük bunalıma kadar geçen zaman boyunca dünya ticareti, İngiltere, Fransa, Almanya ve ABD’nin hakimiyetinde kalmış ve bu dört ülke tarafından yönlendirilmiştir. Doğru cevap E'dir.

Hong Kong, Singapur, Güney Kore, Tayvan, Malezya ve Tayland gibi Asyalı ülkeler, ihracata yönelik sanayileşme modelini benimserken, Brezilya, Şili, Meksika gibi Latin Amerika ülkeleri ve Türkiye ithal ikameci sanayileşme politikalarını benimsemişlerdir. Doğru cevap E'dir.

1960 yılında kurulan ve yedi kız kardeşler adıyla bilinen OPEC, çok uluslu bir kartel oluşturarak petrol fiyatlarının düşmesini engellemiştir. Doğru cevap B'dir.

Savaş sonrasının anahtar antlaşması 1944 yılında IMF’nin kurulması ile nihayetlenen Bretton Woods antlaşmasıdır. Doğru cevap C'dir.

ABD’nin göçe koyduğu sınırlamalar nedeniyle Avrupa’dan yapılan göçler İngiltere’nin eski sömürge toprakları olan Avustralya, Kanada, Yeni Zelanda ve Güney Afrika’ya yönelmiştir. Doğru cevap D'dir.

1870-1970 yılları arasındaki dönem “politik ekonomi” olarak isimlendirilmektedir. Bu dönemde uluslararası sistem kurulmuştur. Doğru cevap D'dir.

Küreselleşmeye yol açan çeşitli güçler daima var olmuşlarsa da XV. yüzyıla kadar bunların ivmesi oldukça yavaş olmuştur. XV. yüzyıla kadar küreselleşmenin gelişim süreci doğrusal değildir. Bu süreçte kopukluklar bulunmaktadır. Eski antik imparatorlukların yayılma dönemlerine ya da ticari, askerî ve dini amaçlarla girişilen serüvenlerin göze alınma sıklığına bağlı olarak, dönem dönem hız kazanmakta ya da duraksamaktadır. XV. ve XVI. yüzyıllarda modernleşme olarak da adlandırılan Avrupa’daki toplumsal dönüşümle birlikte küreselleşme artış yönünde ilerleyen doğrusal bir gelişme sürecine girmiştir. Teknik olarak da küreselleşmenin başlangıcını XV. yüzyıl olarak ifade etmek daha doğru bir yaklaşımdır. Çünkü Kopernik’ten önce insanoğlu bir küre üzerinde yaşadığının bilincinde değildir. Hatta farklı kıtaların halkları, birbirlerinin varlığından bile habersiz yaşamaktadır. O hâlde küreselleşme, modernleşme süreci ile yakından ilgili bir olgudur.

Klasik teorisyenler içinde küreselleşmeye en yakın görüşler Marks’tan gelmiştir. Burjuva kâr etmek zorundadır. Sürekli kâr edebilmek için gereksinim duyduğu ham maddeleri hiç̧ aksamadan sağlayabilmeli, ürettiklerinin tamamını piyasalarda satabilmelidir. Hem ham maddeye hem de pazara gereksinimi vardır. Bu nedenle burjuva kendisine uygun olan her yere gidebilmeli, mal alıp satabilmelidir. Dünyanın dört bir yanına ulaşma gücü arttıkça, kâr etme olasılığı da artmaktadır. Gerçekten de Amerika’nın keşfi, Asya’ya yeni deniz yollarının bulunuşu, modern endüstriye dünya pazarlarını açmıştır. XVIII. yüzyılda buhar gücünün gemilerde kullanımı, telgraf, telefon gibi haberleşme araçlarının yaygınlaşması burjuvanın aradığı fırsatları ayağına getirmiştir. Eski kendi kendine yeterliliğin yerini uluslararası karmaşık ilişkiler almakta ve evrensel bağlar doğmaktadır. Bu olgu sadece maddi ürünlerin değişimi ile ilgili değildir. Kültürel ürünler, diğer bir deyişle fikir ve bilgi alışverişi de aynı ölçüde ülkeler arasında yaygınlaşmaktadır. Tek yanlı, dar ulusal bakış açısının yerini dünya kültürü alacaktır. Bu süreç Avrupa ile kısıtlı olmayacaktır. Ucuz mallar silahı Çin duvarlarını bile yıkacak burjuvazi barbar ulusları bile kendi medeniyetine çekecektir. Marks’a göre burjuva dünyayı kendi hayal ettiği şekilde yeniden yaratacaktır.

Ekonomik küreselleşmenin ilk ve hala devam eden nedeni ticari faaliyetlerdir. Birbirinden uzak bölgelerdeki üreticiler ve tüketiciler ticari faaliyetler aracılığı ile ilişki kurmaktadır. Ticari ilişkiler toplumlar arasında karşılıklı bağımlılık ve benzeşme yaratmaktadır. Günümüzde başka bir topluma özgü̈ alışkanlıkları kendine mal etmiş̧ toplumlar bulunmaktadır, İngilizlerin çay zevki, Güney Asya’daki sömürge döneminden kaynaklanmaktadır. Sömürge dönemi kapansa da kurulan kültürel bağlar varlığını korumaktadır. Bu dönemde kurulan iletişim ve ulaşım altyapısı sayesinde hızla artan ticaret bir ülkeye özgü olanı diğerine taşımaktadır. Ticaret uluslararası ilişkileri arttırmakta, artan uluslararası ilişkiler ise ülke içi ilişkileri değişime zorlamaktadır.

1980’li yıllarda dünya ticareti, rakip ticari bloklar halinde örgütlenmiştir. ASEAN, AB ve NAFTA olarak isimlendirilen bu bloklar üyelerin birbirleri arasındaki ticari engelleri kaldırırken diğerlerine korumacı politikalar uygulanmasına neden olmaktadır. Dünya ticaretinde ortaya çıkan neo-merkantilist uygulamalar küreselleşmenin mantığına aykırı gibi görünmektedir. Ancak küreselleşme ülkeler arasındaki çatışmaların varlığını inkâr etmemektedir. NAFTA gibi bir bloklaşmanın küresel eğilimlerle çeliştiği düşünülmemektedir. NAFTA rekabet engellerinin daha geniş̧ bir alan için kalkışını temsil etmektedir. Bu nedenle tamamen küresel bir strateji olarak kabul edilmektedir. Bilinçli olarak rekabetçi bir alan oluşturulmaktadır.

Uluslararası iş bölümü iki aşamadan geçmiştir. İlki emeğin uluslararasında sosyal dağılımını sağlayan aşamadır. İkinci aşama ise emeğin uluslararasında teknik dağılımının yaşandığı aşamadır. Emeğin sosyal dağılımı, görev ve meslekler konusundaki ihtisaslaşma dereceleri ile ilgilidir. Sosyal bilimlerle ilgili araştırmalar sömürgeci ve emperyalist dönemde uluslararası iş bölümünün sosyal iş bölümü olduğunu ortaya koymaktadır. Sanayileşmiş̧ merkez ülkeler sermaye yoğun ve yüksek katma değerli malların üretiminde ihtisaslaşırken, sanayileşememiş̧ çevre ülkeler emek yoğun ve düşük katma değerli malların üretiminde ihtisaslaşmaktadırlar.

Japon sanayiinin, Amerikan ve Avrupa hâkimiyeti karşısında kazanmış̧ olduğu çarpıcı başarıda, yeni teknolojiyi ve bilgiyi üretime uygulayabilecek bir sanayileşme stratejisi çizen Japon devletinin katkısı büyüktür. Ancak Japonya’nın sınai başarısındaki kritik nokta yönetme becerisinde kaydedilen gelişmelerdir. Bu yönetim becerisi Japon çok uluslu şirketleri aracılığı ile dünyaya yayılmıştır. Japon şirketlerinin yönetme sanatı yatırım yapılan ülkelerdeki iş adamlarının dikkatini çekmiştir. Bu başarılı uygulamanın taklidine yönelik çabalardan kaynaklanan küresel kültürel dönüşüm yaşanmaktadır. Kitle iletişim araçlarının yayınları, üniversitelerde Japon başarısının incelenmesine yönelik araştırmalar, basılan kitaplar bu kültürün tüm dünyaya yayılmasında aracı olmuştur.