DÜNYA EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 2

Sınıf dayanışma içinde olan ulusal aktörlerden oluşan topluluk olarak tanımlanmaktadır. Son yıllarda ortaya çıkan iki etki, sınıflar üzerinde çözücü rol oynamaktadır. Bu etkiler karşısında sınıf olgusunun geleceğinin tartışılması gerekmektedir. Birincisi uğrunda sınıfların savaş̧ verdiği devlet, gücünü̈ kaybetmektedir. İkincisi uluslararası ekonomi küreselleşmekte ve sınıflar karşı karşıya geldikleri savaş alanının dışına itilmektedir. Dünyanın hiçbir yerini merkez alamayan küresel ekonomide sınıfların karşı karşıya kaldıkları savaş̧ alanları da bir bir yok olmaktadır. Pek çok bilim adamı, ulus içindeki sınıflar arası savaşın uluslararası platforma taşındığını iddia etmektedir

Modern toplumun tarihsel gelişimi içinde maddi ilişkilerden, güç̧ ilişkilerine ve daha sonra sembolik ilişkilere geçişi temsil eden alt dönemleri ayırt etmek mümkündür. 1600 ve 1870 yılları arasındaki dönem “kapitalist ekonomi” dönemidir. Bu dönemde mutlakıyetçi imparatorlukların yıldızı sönerken henüz güç̧ kazanmamış̧ olan ulus devletler ortaya çıkmaya başlamıştır. Bölgeler arası bağlar girişimci, tüccarlar aracılığı ile kurulmaktadır. 1870-1970 yılları arasındaki dönem “politik ekonomi” olarak isimlendirilmektedir. Bu dönemde uluslararası sistem kurulmuştur. Daha da önemlisi uluslararası ekonomik ilişkiler örgütlenmiştir. Bu uluslararası sistem içinde devletin gücü ekonomisinin gücüne, girişimcilerinin ticaret, yatırım ve çok uluslu şirket olabilme yeteneğine bağlıdır. Devletler ve çok uluslu şirketler uluslararası sistem içinde kendi ekonomilerini daha güçlü kılabilmek için iş birliğine girmektedirler. Bu iş birliğinden doğan güç̧ bazı sanayileşmiş̧ ülkelere sözde uluslararası örgütler tarafından yönetilen uluslararası finansal sistemin yönetimini ele geçirme fırsatı vermektedir. 1970’li yıllardan beri dünya toplumu üçüncü bir aşamaya girmiştir. Bu dünyanın sanal piyasaları devlet kontrolünden kaçabilmektedir. Ekonomik üretim birimi küçülmekte hatta üretim bireysel bir faaliyet haline gelmektedir. İnsanlar fabrikalardan tekrar evlerine dönebilir. Bilgisayar başında tek başına bilgisini tüm dünyaya pazarlayabilir.

Çağımızda üçüncü küreselleşmenin hızını artıran çok önemli üç gelişme yaşanmaktadır:

Üçüncü küreselleşmenin taşıdığı üstyapının nitelikleri farklıdır.

1965’ten 2010’lara kadar var olan trend ve 2035’e kadar bu trendin geleceği ile ilgili yapılan tahminlere göre, gazın enerji kaynakları arasındaki payının arttığı, ancak kömür ve petrolün payının giderek azaldığı anlaşılmaktadır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Ekonominin hemen hemen bütün etkinlik alanlarını etkileyip ve hatta kökten değiştiren bu tür teknolojilerin çarpıcı tarihsel örneklerinden biri buhar teknolojisidir. Buhar gücünden yararlanma olanağını getiren bu teknoloji imalât işlemlerinin büyük çoğunluğunun mekanizasyonunu mümkün kılmış; demir yolu sistemine ve gemilere uygulanmasıyla, dağıtım ve ulaşım sistemini bütünüyle değiştirmiş; dolayısıyla imalât ve taşımacılıkta ölçek ekonomilerinin ve maliyet yapılarının önemli ölçüde değişmesine neden olmuştur. Günümüzde en yayılgan en etkin teknolojiler jenerik teknolojileridir. Bunlar;

Bu teknolojilerin üretkenliğe yol açması için bunların ekonominin değişik sektörlerinde paralel olarak yayılması ve bütünleşmesi gerekmektedir.

1990’lı yıllarda globalleşme teriminin kapsamı Kenichi Ohmae tarafından değer zincirinin tümünü kapsayacak biçimde geliştirildi (ARGE, Mühendislik, Üretim, Pazarlama, Hizmet ve Finans). Bu tanıma göre, bir firma başlangıçta ulusal bazda ihracat yapar, sonra dışarıda satış servisleri oluşturur. Daha sonra ihracat yaptığı ülkede üretime geçer ve en sonunda değer zincirinin tamamının yönetimini o ülkedeki şubesine devreder. Bu sürecin yöneldiği son aşama; global entegrasyon, yani aynı gruba ait firmalar ARGE faaliyetlerini kendileri yönetip, yatırımlarını finanse ettiklerinde ve kendi personelini dünya çapında istihdam ettikleri zaman global entegrasyon tamamlanmaktadır.

Dünyadaki siyasi – ekonomik – sosyal değişimler ele alındığında “Soğuk Savaş̧ Dönemi” sonrası yılları 3 döneme ayırarak ele almak mümkündür: 1. Dönem: 1991-2000 arası–Batının Zafer Yılları; 2. Dönem: 2001-2008 arası–ABD’nin Hegemonyasının Test Edildiği Yıllar; 3. Dönem: 2008 sonrası dönem. 1. Dönem: 1991-2000 arası–Batının Zafer Yılları, Global Kapitalizmin Zaferi, Rusya’nın Geçiş̧ Dönemi Krizi, Tek-Kutuplu Dünya–ABD hegemonyasının zirvesi, Batı’nın komünizm sonrası Doğu Avrupa’ya yayılışı ve Global Neoliberal Rejimin Oluşumu ile karakterize edilir.

Klasik ekonomi okulu güvenilirliğini kaybedince, bunun yerini J. M. Keynes’in görüşleri aldı. Bu görüşlerin temelinde, klasik ekonominin aksine, piyasaların kendi kendine dengeye gelmeyeceği varsayımı vardı. “Genel dengeyi” hükümetler ekonomiye müdahale ederek gerçekleştireceklerdi. Örneğin, tüketimi ve yatırımları teşvik eden hükümet harcamaları, bunu yönlendiren sanayi ve büyüme politikaları işsizliği ortadan kaldırabilirdi. Keynesçi görüşe göre ekonomi daralırken işsizlik artacak, ekonomi genişlerken işsizlik azalacaktı. Enflasyon ve işsizlik arasındaki ilişki birbirine ters orantılıydı (Ünlü Phillips eğrisi).

Ekonomik küreselleşmenin bugünkü düzeyi devletlerin iktisat politikalarını kullanmasını güçleştirmektedir. Bu durumda devletlerin piyasaları kontrol yeteneklerinde zayıflama izlenmektedir. Örneğin küreselleşmenin 2015’lerde ulaştığı derinlik, hükümetlerin maliye politikalarını eskisi kadar etkin kullanmalarına engel olmaktadır. Para politikaları bağımsız Merkez Bankacılığı ile birlikte düşünülse bile, bu politikaların etkinliğinin azaldığı en son yaşanan Global Kriz döneminde de görülmüş ve görülmektedir. Dünyada artan teknolojik ilerleme ve sosyoekonomik yakınlaşma, ülkelerin kendi ekonomilerini düzenleme ve millileştirme çabalarını engellemekte ya da bu çabaları sonuçsuz bırakmaktadır.

Keynes, Post-Keynesçiler ve Neoklasiklerin hepsi de ekonomiyi, bütün makineyi bir iki değişmezin harekete geçirdiği bir modele oturttular. Bugün ihtiyaç duyduğumuz model ise ekonomiyi “ekoloji”, “çevre”, “konfigürasyon” olarak ve etkileşim içindeki çeşitli alanlardan meydana gelen bir şey olarak görmek durumundadır: Birey ve firmaların, özellikle de uluslar aşırı nitelikte olanların yarattığı “mikro-ekonomi”, “ulusal devletlerin makroekonomi” si ve bir dünya ekonomisi. Önceki ekonomi kuramlarının hepsi, bu tür tek bir ekonominin tam bir denetim sağladığını varsaydılar; öbürlerinin hepsi buna bağımlıdırlar ve işlevseldirler. Neoklasiklerin marjinal fayda dünyasında birey ve firmalar, devletin makroekonomisini kontrol altında tutar. Keynesçi ve post-Keynesçi dünyalarda, daha önce belirtildiği gibi devlet para ve kredisi birey ve firmaların mikro ekonomisini kontrol altında tutar. Oysa bugünkü ekonomik gerçeklik, bu üç ekonominin oluşturduğu bir gerçekliktir.

Yeni bir senteze duyulan ihtiyaç ne kadar büyük olursa olsun, bu sentezi yapmak mümkün olmayabilir (en azından bilimsel bir kuram biçiminde sunulan bir sentez mümkün olmayabilir). O halde gerçek bir ekonomi kuramı olabilmesi için, ekonomik davranışı dört tür ekonominin hepsinde de önceden tahmin ve kontrol edebilen ve birleştirici nitelikte olan tek bir ilke gerekmektedir. Birey ve firmaların mikroekonomisinde; ulusal devletin makroekonomisinde, uluslar aşırı işletmeler ekonomisinde ve dünya ekonomisinde. Bu tür birleştirici bir ilke olmazsa, ekonomi bilimi bize ancak spesifik olayların kuramsal temellerini ve spesifik sorunların çözümlerini verebilir. Ekonomi kuramını vermez.

Günümüzde tamamlayıcı ve rekabetçi ticaret ile düşmanca (yıkıcı) ticaret arasın- da ciddi bir çatışma mevcuttur. Adam Smith’in 18. yüzyıldaki ticareti tamamlayıcıydı. İngiltere kendi üretemediği şarap karşılığında Portekiz’e yün satardı. Portekiz’de kendi üretemediği yün karşılığında şarap satardı. 19.yüzyılın ortalarında ticaret rekabetçi hale geldi. Almanya ve ABD ürettikleri kimyasal maddeleri birbirlerine ve dünyaya satmak için rekabet ediyorlardı.

Tamamlayıcı ticaret kendine bir ortak arardı. Rekabetçi ticaret ise müşteri arıyordu. Düşmanca ticaret ise tüm sanayilere hâkim olmayı amaçlıyor. Rekabetçi ticaret savaş̧ verirdi. Oysa düşmanca ticaret savaşı, düşmanın ordusu ve savaşma gücünü toptan yok ederek kazanma peşindedir.

Günümüzdeki dünya para akışları büyük ölçüde istikrar bozucu bir rol oynamaktadır. Ülkeleri “iflas” programları uygulamaya, örneğin faiz oranlarını reel ekonomiyi felce uğratacak şekilde astronomik düzeylere çıkartmaya ya da para kurunu bir gecede ticaret paritesinin altında kalacak şekilde devalüe etmeye, dolayısıyla enflasyonist baskılar yaratmaya zorlamaktadır. Günümüzün para akışlarının itici gücü genelde daha çok getiri elde etme beklentisi değil, ivedi spekülatif karlar sağlama beklentisi olmaktadır. Söz konusu olan artık patolojik bir olgudur ve bu nedenle de ne sabit döviz kuru uygulamaları ne de esnek döviz kuru uygulamaları, gerçekte bir işe yaramaktadır.

Günümüzdeki para akışları, dünya ekonomisinde istikrar bozucu sonuçlar getirebilmektedir. İvedilikle spekülatif kar elde etme beklentisi, günümüz ekonomisinde sıcak para dolaşımını belirleyen en önemli motiftir.

Yurt içi ekonomi ile uluslararası ekonomi arasındaki ayrım, politik, toplumsal, kültürel ve psikolojik bir gerçeklik olmaya devam etmekle birlikte, ekonomik bir gerçeklik olmaktan artık çıkmış bulunmaktadır. Son kırk yılın en tartışılmaz derslerinden biri de dünya ekonomisine katılma derecesinin iç ekonomik büyüme ve refahın anahtarı haline gelmiş olmasıdır. Bir ülkenin son kırk yıl içindeki yurt içi ekonomik performansı ile dünya ekonomisine katılma derecesi arasında bire bir bağlantı vardır. Dünya ekonomisinde en hızlı gelişmiş iki ülke olan Japonya ve Kore, aynı zamanda iç ekonominin de en hızlı büyümüş olduğu iki ülkedir.

Japonya, Güney Kore, Hong Kong, Tayvan, Singapur, Malezya, Tayland ve Endonezya’nın Sekizinde de ortak olan, iki ekonomi politikasıdır. Birincisi, hiçbiri yurt içi ekonomide kısa vadeli dalgalanmaları yönetmeye, “ekonomik havayı” kontrol etmeye çalışmaz. Aslında, bu ülkelerin her birinde, ekonomik mucize ancak kısa vadeli iç dalgalanmaları yönetme çabaları terk edildikten sonra başlamıştır. Sekiz ülkenin her biri de bunun yerine asıl doğru bir “ekonomik iklim” yaratmak üzerinde yoğunlaşmıştır. Enflasyonu düşük tutuyorlar. Eğitime büyük yatırımlar yapıyorlar. Tasarruf ve yatırımı ödüllendirerek ve tüketimi cezalandırarak tasarruf oranının yükselmesini destekliyorlar.

İspanya, Fransa, İngiltere gibi yeni monarşilerin kaynağı, dağınık hâldeki dükalıklar, prenslikler, serbest şehirler ve yerel otoritelerdir. Bu küçük birimlerin tek yönetim altında, belirleyici kriterlere göre bütünleşmesi modern ulus devletlerin çekirdeği olan monarşileri doğurmuştur.

Ulusal kimliği yücelten bilinci yaratabilmek için bayrak, ulusal marş, tarihi şahsiyetler ve olaylar, ulusal günler gibi sembollere başvurulmuştur. Ders programları aracılığı ile çocuklara ulusal bir ruh aşılanmaya çalışılmış, ülke sınırları içinde ulusal dilin yerel dillere üstün gelmesi için büyük çabalar harcanmıştır. Kurumsal ve ekonomik yaşamda da ulus devlet tam merkezdedir. Zorunlu askerlik ve ordu; paranın kontrolü ve merkez bankası, hazine gibi birimlerin varlığı; ulusal para biriminin benimsenmesi; vergi sisteminin kurul- ması; üretim ve ticaretin örgütlenmesi, ulusal birliğin güç kazanmasında önemli rol oyna- yan gelişmelerdir. Ulusal sınırlara yönelik dış tehditlerin varlığı ise milliyetçilik duygula- rını şiddetlendirmiş ve giderek insanlar vatan için tereddütsüz savaşa koşar hâle gelmiştir.

Giddens, ulus devletin evrenselleşmesini üç aşama ile açıklamaktadır. İlk olarak XIX. yüzyılda başta İngiltere, Fransa, Almanya ve İtalya olmak üzere Avrupalı ulus devletler, sınai üretimi askerî faaliyete başarı ile uygulamışlardır. Yeni savaş tekniği, Avrupalıların üyesi olmadıkları mutlakiyetçi imparatorluklar ve kabile toplumları karşısında askerî başarı kazanmalarını sağlamıştır. İkinci aşamada, Avrupalılar sahip oldukları rasyonel bürokratik özellikler nedeni ile kaynakları etkin bir şekilde ulusal gelişmeleri için kullanmışlar ve diplomatik şebekeler ve uluslar üstü politik kurumlar aracılığı ile diğer ulus devletlerle ilişkilerini başarı ile yürütmüşlerdir. Üçüncü aşama beklenmedik tarihî olaylarla ilgilidir. Bunlardan biri XIX. yüzyılda Avrupalı büyük devletler arasında uzun bir barış döneminin yaşanmasıdır. Diğer bir tarihî olay ise XX. yüzyılda dünya savaşlarının uluslararası ilişkileri bozmasıdır.

Huntington’un 1993’te yazmış olduğu ünlü “Medeniyetler Çatışması” adlı makalesi ile birlikte bilim adamları ideolojik savaşın yerini kültürler arası savaşa bıraktığı yönündeki yoğun tartışmalara girmişlerdir. Huntington, Batı uygarlığının değerlerinin evrensel olmadığını, bunların yalnızca Batı’ya özgü olduğunu söyleyerek, dünyanın geri kalanını farklı ilan etmektedir. Huntington’a göre Batı uygarlığının evrensel değerlere sahip olduğu iddiası onu diğer uygarlıklarla artan bir çatışma ortamına sokmaktadır. Çünkü Batı için evrensel olan diğerleri için emperyalizmdir. Özellikle saldırgan Batı uygarlığı, hoşgörüsüz İslam uygarlığı ve iddiacı Çin uygarlığı arasındaki negatif etkileşim tüm dünyayı uygarlıklar çatışmasına sürükleyecek potansiyeldedir.