DÜNYA EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 17

Çağımızda üçüncü küreselleşmenin hızını arttıran çok önemli üç gelişme yaşanmaktadır.

• 1970’lerde çok uluslu şirketlerin dünya ekonomisini denetim altına almaları
• 1980’lerde Batı’nın optik kablo, haberleşme uyduları, bilgisayarlar, internet gibi teknolojik buluşları devreye sokarak yarattığı ve kültürünü yaymakta kullandığı iletişim devrimi
• 1990’larda SSCB’nin dağılması sonucu güç dengesinin ortadan kalkması ve Batı’nın yeniden rakipsiz güç odağı konumuna gelmesi.

SSCB'nin dağılma sürecinde öncülüğü Polonya yapmıştır.

1950’lerden 1990’lara kadar geçen dönemde büyük atılım yaparak önde gelen GÜ’ler arasına girmeyi başaran Japonya’nın dünyanın siyasi arenasında AB ve ABD’nin olduğu kadar etkisi yoktur. Bunun temelinde ise II. Dünya Savaşı’ndan mağlup çıkan Japonya’nın askerî gücünün olmaması ve aynı nedenden dolayı BM’de etkili bir konuma sahip olamaması yatmaktadır.

Sanayi Devrimi öncesine bakıldığında geleneksel güç dengesi uygulanmakla birlikte Büyük Britanya dünyada söz sahibi olmuştur.

I. Dünya Savaşı sonrasında 1815-1822 yılları arasında uygulanan koalisyona benzer koalisyon Milletler Cemiyeti aracılığıyla oluşturulmaya çalışılmış, ancak egemen devlet olan ABD’nin koalisyon dışında kalması nedeniyle başarılamamıştır.

Sovyetlerin nüfuz alanını genişletme isteği  1930’ların sonunda açığa vurulmuştur.

İki kutuplu dünya düzenindeki söz konusu taraflar ABD ve SSCB 'dir.

2. Dünya Savaşı öncesi ABD ve Sovyetler kendi çıkarları için dünyayı pay etmiş görünmektedir.  Bu süreçte taraftar arama genellikle fazla etkili olmayan, fakat göz ardı edilemeyen, başlangıçta tarafsız olan alt sistemlerde yoğunlaşmıştır. Bu bölgeler Latin Amerika, Ortadoğu, Güney-Doğu Asya ve Afrika'dır.

Orta Doğu’da Batı’nın temsilcisi olan İsrail’in gücünün zayıfladığını gösteren 1973 yılı Ekim savaşı bölgede Batı’ya karşı eğilimlerin güçlenmesine yol açmıştır.

Soğuk savaş sırasında büyük güçler birbirleriyle çatışmaya girmemiş ama dördü kanlı savaşlar yapmıştır. Fransa, Cezayir ve Vietnam’da; ABD, Kore ve Vietnam’da; Çin, Vietnam’da ve Rusya, Afganistan’da savaşmıştır.

Uluslararası İlişkilerin Doğuşu
Ulus devlet evrensel politik birim hâline geldikten sonra dünya, uluslararası ilişkilerden
oluşan küresel sistem içinde, devletleri tarafından temsil edilen ulusal toplumlar ağı hâline
gelmiştir. Pek çok bilim adamı uluslararası ilişkilerin gelişmesini ulus devletlerin ortaya
çıkışına bağlamaktadır.
Giddens, ulus devletin evrenselleşmesini üç aşama ile açıklamaktadır (Giddens, 1985,
s, 255-257). İlk olarak XIX. yüzyılda başta İngiltere, Fransa, Almanya ve İtalya olmak
üzere Avrupalı ulus devletler, sınai üretimi askerî faaliyete başarı ile uygulamışlardır. Yeni
savaş tekniği, Avrupalıların üyesi olmadıkları mutlakiyetçi imparatorluklar ve kabile toplumları karşısında askerî başarı kazanmalarını sağlamıştır. İkinci aşamada, Avrupalılar
sahip oldukları rasyonel bürokratik özellikler nedeni ile kaynakları etkin bir şekilde ulusal
gelişmeleri için kullanmışlar ve diplomatik şebekeler ve uluslar üstü politik kurumlar aracılığı ile diğer ulus devletlerle ilişkilerini başarı ile yürütmüşlerdir.

Hungtington ’un dünya barışının korunması konusundaki önerilerini Emre Kongar
üç noktada toplayarak aktarmaktadır.
• Uygarlıklar arası nüfuz alanları dikkatle çizilmelidir. Her uygarlığın bir lider devleti bulunmalı ve bu lider devlet öteki uygarlıklarla olan çatışmalara karışmaktan
kaçınmalıdır.
• İkinci olarak uygarlıkların iç içe geçtikleri karışık bölgelerde, lider devletler birlikte
hareket etmeli ve farklı uygarlıklardaki devletlerin birbirleri ile çatışmaları engellenmelidir.
• Üçüncü olarak, bütün uygarlıklardaki insanlar, öteki uygarlıklar ile ortak olan değerlerini, kurumlarını ve davranışlarını belirlemeye çalışmalıdırlar. Çünkü asıl savaş, uygarlık ile uyuşturucu vb. özelliklerle belirlenen barbarlık arasında olacaktır.
Emre Kongar, Huntington’un görüşlerindeki tek doğru noktanın barbarlığa karşı
elbirliği ile savaşılması olduğunu vurgulamakta, farlıklıkları sivriltme çabasını pek
çok bilim insanı gibi eleştirmektedir.

ULUS DEVLETLERİN VARLIĞINI TEHDİT EDEN GELİŞMELER
Daha önce sözünü ettiğimiz gibi dünya nüfusu hızla artmaktadır. Nüfus artışı endüstrileşme sürecini tamamlayamamış, kalkınma talebi içindeki ülkelerden kaynaklanmaktadır.
Dünya kaynakları üzerinde, dünyanın ekolojik dengesini bozacak kadar büyük bir talep
bulunmaktadır. Tüm bu gelişmeler zengin ve fakir halklar arasındaki gerilimi şiddetlendirmektedir. Kalabalık fakir nüfusun zengin ülkelere göçünün ortaya çıkarabileceği etnik
çatışmalar, ulus devletlerin varlığına tehdit olarak görülmektedir.
Ulus devletlerin güvenliğini tehdit eden potansiyel problemlerden birisi uluslararası
üretim ve iş bölümüdür. Global piyasa mantığında önemli olan ürünün, en kârlı şekilde,
en düşük maliyetle elde edilebildiği yerde üretilmesidir. Oysa pek çokları için ulus devletlerin kendi sanayi altyapısını kurması ve koruması önemlidir. Ancak günümüzde ulus
devletlere ait ulusal sektörler hiç beklenmedik gelişmelere bağlı olarak çökme tehdidi altındadır. Biyoteknolojik devrim pek çok gelişmekte olan ülkenin tarımsal ihracatını tehdit
etmektedir. Otomobil sanayileri yabancı rekabetinden kolayca etkilenebilmektedir.
Uluslararası finans devrimi de ulus devletin egemenliğine meydan okumaktadır. Bugün sermaye, elektronik aracılarla ülkeden ülkeye anında transfer edilebilen, sınır tanımayan, tam anlamı ile küresel bir üretim faktörüdür. Sermayenin bu hareketliliği ulus devletlerin elini kolunu bağlamaktadır. Ulusal para ve maliye politikalarının uygulanabilmesi
giderek güçleşmektedir. Özellikle piyasaların hiç de sıcak bakmadığı vergi politikalarını
uygulamakta daha büyük güçlükler çekilmektedir.

ULUS DEVLETLERİN VARLIĞINI KORUYAN GEREKÇELER
Küreselleşme ulus devletlerin varlığını gerçekten de tehdit etmektedir. Ancak soruna, küreselleşme insanların hangi sorunlarını çözüyor, hangilerini çözemiyor diye baktığımızda
ulus devletlerin daha uzun süre varlıklarını koruyabileceklerinin gerekçeleri açığa çıkmaktadır (Kongar, 2001, s. 145-152).

arasında nasıl dağıtılacağı konusunda bir çözümü bulunmamaktadır, insanların sosyal
güvenliği ne olacak, çocuklar, özürlüler, yaşlılar ve iş bulamayanlar, çalışamayanlar nasıl
yaşayacak sorularına cevap verememektedir. Öncelikle küreselleşme sosyal güvenlik ve
refah sorununu çözemediği için ulus devlete ihtiyaç devam etmektedir. Ülke halklarının
sosyal güvenliği ulus devletlerin sorumluluğundadır. Ancak burada sözü edilen ulus devlet, sosyal ulus devlettir. Çünkü liberal devlet anlayışı sosyal güvenlikle ilgilenmemekte ve
piyasa mekanizmalarının bütün soruları çözeceğine inanmaktadır.
İkinci olarak vatandaş yetiştirme kimin sorumluluğunda olacaktır. Çocuklara ülkelerinin dilini, tarihini, kültürünü kim öğretecektir. Küreselleşme bu işleri yerine getirmemektedir. Dil olarak İngilizce ve Amerikancayı kullanmaktadır. Eğitim açısından da ulus
devletlerin varlığının devam etmesi gerekmektedir.
Üçüncü olarak ülkeler arası toprak ve savunma sorunları hâlâ devam etmektedir. Ne
bir dünya örgütü ne de dünyanın jandarmalığına soyunmuş Amerika Birleşik Devletleri
öteki ülkelerin stratejik sorunlarını, güvenlik problemlerini çözebilmektedir. Ülkeler arası
problemlerin barışçı yollarla çözülmesi herkesin arzusudur. Ancak yakın gelecekte böyle
çözümlerin gerçekleşebileceği pek umut edilmemektedir. Sadece bu durum bile ulus devletlerin varlığını uzun süre sürdüreceklerinin en belirgin kanıtıdır.
Küreselleşmenin ekonomik felsefesi olarak ortaya çıkan Chicago ekolu ya da moneter
ekonomi veya Reganizm atcherizm denilen yeni liberalizmin, dünya kapitalizminin sık
sık karşılaştığı krizleri önlemekte başarısız kaldığı bütün dünyanın kabul ettiği bir gerçektir. IMF’nin bu felsefe doğrultusunda özellikle borçlu ülkelere önerdiği özelleştirme, devletin küçültülmesi, tahkim gibi politikalar sorunların çözümüne yardımcı olamamaktadır.
Krizlerin aşılmasında çeşitli müdahalelerin gerektiğinin ortaya çıkması Yeni Keynesci politikaları gündeme getirmektedir. Yeni Keynesci politikalar ise kaçınılmaz
olarak ulus devlet modeli çerçevesinde uygulanabilmektedir. Liberalizmin dünya ekonomik krizlerini önlemekteki başarısızlığı, ulus devlet modeli çerçevesinde ekonomik
birimlerin önemini arttırmaktadır.
11 Eylül terörü, şarbon olayı, biyolojik ve kimyasal savaş tehdidi, denetlenemez bireysel terörün boyutları konusunda tüm dünyayı alarma geçirmiştir. Bu tür faaliyetleri
denetim altına almak için ulus devletlerin şimdi olduğundan daha güçlü kılınması ve aralarındaki iş birliğinin arttırılması gereği ortaya çıkmıştır.

ULUS DEVLETLERİN GELECEĞİ İLE İLGİLİ GÖRÜŞLER
Uluslararası ilişkiler konusunda eserler veren bilim adamları ulus devletlerin gücünü azaltan gelişmelerin altını çizmekle birlikte gelecekte ulus devletlerin varlığını koruyacaklarına inanmaktadırlar.

Burton, dünyanın düalistik bir yapıya sahip olduğuna inanmaktadır. Dünyanın entegrasyonu devletlerin alt birimleri arasında gerçekleşmekle birlikte, dünya devletler şeklinde
parçalara ayrılmış olarak kalacaktır (Burton, 1972’den aktaran, Eşkinat, 2001, s.41). Bull,
devletler sisteminin yerini alabilecek bir dünya sisteminin varlığını gösteren işaretlerin
henüz ortaya çıkmadığına inanmaktadır. Bir dünya toplumunun ortaya çıkışı sadece ülkelerin birbirleri ile ilişki kurma dereceleri ile ilgili değildir. Bull’a göre tüm insanlık için
ortak olan çıkar ve değerler oluşmalı ve bunlar üzerine ortak kurallar ve kurumlar inşa
edilebilmelidir. Ancak dünya insanları arasında var olan çelişkiler göz önüne alındığında,
devletler sisteminin yıkılarak yerine bir dünya sisteminin kurulması pek olanaklı görünmemektedir (Bull, 1977’den aktaran, Eşkinat, 2001, s. 42-43).

Rosenau, teknolojideki gelişmelere bağlı olarak 400 yıldır süren ulus devlet sisteminin
büyük bir dönüşüme uğradığını kabul etmektedir. Buna rağmen ulus devletlerin temel
aktörler olarak dünya sahnesinde kalacağında ısrar etmektedir. Bazı devletler, politikaları tasarlamak ve uygulamak konusunda diğerlerine kıyasla daha güçlü olurken, diğerleri
de dayatılan değişikliklere adaptasyon kapasitesini sağlayacaklardır (Rosenau 1980’den
aktaran, Eşkinat, 2001, s.44). Daha sonraki kitabında ise Rosenau, ulus devletler arası
ilişkilerden oluşan devlet merkezli dünya ve uluslararası kamusal olmayan örgütler, devlet bürokrasileri, alt gruplar ve uluslar üstü aktörler arasındaki ilişkilerden oluşan çok
merkezli dünya ayrımını yapmaktadır. Son yıllarda bu iki grup arasındaki ikilem iyice
belirginleşmiştir. Çok merkezli dünya aktörleri ulus devletlerden bağımsız olma çabası
içindeyken, devlet merkezli dünyanın savunucuları, politik kurumların korunması çabası
içindedir. İki tarafın prensipleri arasındaki çelişkiler, insan toplumunu büyük bir çatışma
içine sürüklemektedir (Rosenau, 1990’dan aktaran, Eşkinat, 2001, s. 46-47).

Ulus devletlerin dünya sahnesindeki varlığını koruyan diğer bir görüş ise Gilpin’den
gelmektedir. Gilpin de pek çokları gibi küreselleşmeyi kapitalizmin gelişmesine bağlamaktadır. Gilpin’e göre küreselleşme, kapitalist piyasa yapısı ve metalaşma süreci dünyanın dört bir yanına ulaştığı ölçüde mümkün olacaktır. Gilpin’e göre piyasanın ilerleyişi dış
faktörlerin etkisi altındadır. Dış faktörler içinde piyasa üzerinde en etkili olanı, ulusal ve
uluslararası politik yapıdır. Burada bir çelişki yatmaktadır. Çünkü Gilpin devletin metalaşma sürecini etkilediğini söyleyerek piyasanın kendi mantığına yapacak bir şey bırakmamaktadır. Gilpin’e göre kapitalist piyasanın küreselleştirici etkisinin yüksek olmasının
koşulu jeopolitik istikrardır. Jeopolitik istikrarın sağlanmasının koşulu ise uluslararası
ekonomi politikasına süper bir gücün hâkim olmasıdır. Piyasanın başarısı için ise hegemonya sahibi gücün otoriter değil liberal bir ülke olması gerekmektedir. O hâlde liberal
bir süper gücün varlığı dünya piyasa ekonomisinin gerçekleşmesi için gerekli ancak yeterli
olmayan bir koşuldur. Serbest piyasa kurallarını dayatan bir süper güç olmadığı zaman
dünya ekonomisinde tekelci eğilimler artmakta, her ülke kendi içine kapanmakta ve merkantilist politikalara başvurmaktadır

Weber’e göre bürokrasi, işbölümü, otorite hiyerarşisi, yazılı kurallar, yazışmaların ve faaliyetlerin dosyalanması,
gayrişahsîlik, disipline olmuş bir yapı ve resmî pozisyonlardan oluşan bir örgüt biçimidir.
Bu anlamda bürokrasi, rasyonel bir örgüt biçimidir.

Çİn dünyanın en kalabalık ülkesi ve en büyük ikinci ekonomisidir. Çin'de sosyalist piyasa ekonomisi uygulanmaktadır.

Gelişmiş ülkeler­in kamu borçları 2006 yılından ­it­ibaren ci­ddi­ b­ir artış trendi­ne sah­ipken, tam ters­ gelişmekte olanların kamu borçları özell­ikle 2010 sonrası düşüş trendi­ yakalamıştır.

Kişi Başı GSYH rakamları gelişmiş (sanayileşmiş) olanlar için yaklaşık 4,2 katı gelişme göstermiştir. Gelişmekte olan ülkelerin ortalamasına göre bu artış yaklaşık 6 kattır. Ancak mutlak farka bakıldığında aradaki fark açılmaktadır.

OECD ülkelerine bakıldığında Amerika’ya oranla kamu borçlarının göreceli yüksek olduğu anlaşılmaktadır. AB içerisindeki birçok ülke ekonomik anlamda büyümenin ve olumlu ortamın olduğu yıllarda bile kamu borçlarını azaltmayı becerememiştir.

Bahsi geçen kriz 2008 krizidir.

Ortaöğretimin yetersizliği, verimlilik artışının yavaşlaması, sağlık alanında reform ihtiyacı, dış ticaret açıkları, gelir dağılımı eşitsizliği gibi faktörler orta vadede ekonominin güç kaybetmesine yol açabilecek etkenlerdir.