DÜNYA EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 6

Petrolün İslam ülkeleri arasındaki dağılımı dünyanın başka bölgelerinde az rastlanan türden çelişkiler yaratmıştır (Kennedy,1995, s. 269-273). 2 milyon nüfusa sahip Kuveyt, 1,3 milyonluk Birleşik Arap Emirlikleri, 5 milyon nüfuslu Suudi Arabistan dünyanın en zengin ülkeleridir. Bu nüfusu az, zengin ülkeler kendilerinin üçte biri hatta onda biri düzeyinde gelire sahip kalabalık nüfuslu, Ürdün, Irak, İran, Mısır, Yemen gibi komşularla iç içe yaşamaktadırlar.

1980’li yıllarda gelişmekte olan ülkeler arasında geniş kabul gören ekonomi politikalarını Williamson, “Washington Kararları” adını verdiği listede toplamıştır (Williamson, 1994,s.17) Williamson’un listesini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz: • Mali disiplinin sağlanması • Kamu harcamalarındaki önceliklerin sağlık, eğitim ve altyapıya yönlendirilmesi • Vergi tabanının genişletilmesi ve marjinal vergi oranlarının kısılmasını içeren bir vergi reformunun yapılması • Gerçekçi ve rekabetçi döviz kurları • Mülkiyet haklarının korunması • Deregülasyon (Devletin piyasalara müdahale etmemesi) • Serbest Ticaret • Özelleştirme • Doğrudan yabancı yatırımlar karşısındaki engellerin kaldırılması • Finansal serbestleşme

1973’te Almanya, Kanada, İsveç uluslararası sermaye hareketlerine ilişkin sınırlamaları kaldırmıştır.

Türkiye 1989 yılında alınan 32 sayılı kararla sermaye hareketlerini serbest bırakmış ve 1990lı yıllarla birlikte tamamen dış şoklara açık bir ekonomi hâline gelmiştir.

Başa çıkılması gereken felaketlerin büyüklüğü, 2000 ve 2015 yılları arasında, Binyıl Kalkınma Hedefleri (BKH) olarak ifade edilen sekiz hedefe ulaşabilmek için, dünya ülkeleri arasında o güne kadar görülmemiş bir iş birliğine neden olmuştur (UN, 2015).2000 yılının Eylül ayında New York’ta yapılan BM Genel Kurulunda sekiz hedef olarak ilan edilen BKH(Binyıl Kalkınma Hedeeri) aşağıda sıralanmaktadır: 1. Açlık ve fakirliğin kökünü kurutmak 2. Temel eğitime evrensel erişim 3. Cinsiyet eşitliği ve kadınların dâhil edilmesi 4. Çocuk ölümlerini azaltmak 5. Anne sağlığını arttırmak 6. HIV/AIDS, sıtma ve diğer hastalıklarla savaşmak 7. Çevresel sürdürülebilirliğin elde edilmesi 8. Kalkınma için küresel ortaklık geliştirmek

Singapur, Hok Kong, Tayvan ve Güney Kore ihracata dayalı sanayileşme stratejisi ile yeni sanayileşen ülkeler grubunu oluşturmuş ve Asyanın dört kaplanı ya da ejderhalar gibi sıfatlarla anılır hale gelmişlerdir. Dolayısıyla Japonya, görece daha erken sanayileşmiş bir ülkedir ve bu ülke grubu içinde yer almamaktadır.

Güneydoğu Asya'da bir kısım ülkeler Japon sermayesinden yararlanarak özellikle imalat ve montaj sanayisini geliştirerek ihracattan pay almaya başlamışlardır. Bu ülkeler arasında Tayland, Malezya ve Endonezya sayılabilir.

Sanayileşmede başarı sağlayan Asya ülkelerinde tasarruflar yüksektir ve bu tasarrufların sanayi yatırımlarına yönelmesi teşvik edilmiştir. Ayrıca bu ülkelerde kalkınma siyasal otoritelerce desteklenmiştir ve hiçbir zaman tam pir piyasa ekonomisi uygulanmamıştır. Bu ülkeler ithal ikamesi yerine ihracata dönük sanayileşmeyi benimsemişler ve bu stratejiyi koruyucu gümrük politikaları ile desteklemişlerdir.

Orta Asya İslam coğrafyasının, kadın haklarının gelişmemiş olması, kadın-erkek eşitliğinin sağlanamaması, demokratik ve laik olmayan yönetimlerin hüküm sürmesi, eğitim olanaklarının kıt olması ve zengin petrol yataklarının bu ülkeleri zengin kılması ile vatandaşlarının girişimcilik azminin yüksek olmaması gibi bir çok sebepten ötürü sanayileşemediği bir çok araştırmacı tarafından vurgulanmaktadır.

Bir çok gelişmekte olan ülke, 1980'li yıllara kadar ithal ikameci sanayileşme stratejisini benimsemişlerdir. Yaygın fiyat kontrolleri, aşırı değerli kur, koruyucu gümrük politikaları ile karakterize edilen bu strateji çerçevesinde kamusal sanayi kuruluşları da yaygındır. Ancak bu stratejiyi benimseyen ülkeler, ihracatı değil ithal edilen malların yurt içinde ve yurt içi pazara dönük üretilmesini hedeflemişlerdir.

1980'lerden sonra dünyada, özellikle gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelerde bir ithal ikameci politikaların terk edilmesi ve liberalizasyon sürecinin başlaması furyası yaşanmıştır. Bu politikaların hayata geçirilmesi neticesinde hem ülkeler bazında hem de ülkelerin kendi içerisinde gelir dağılımı bozulmuş, az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin dünya ekonomisinden aldıkları pay nispeten azalmış, orta gelirli bir çok ülkede borç stoğu hızla artmış ve yaygın borç krizleri baş göstermiştir.

Geri kalmışlığın belirtilerini şu şekilde sıralamak mümkündür:
• Bir ülkede okuryazar olmayanların çoğunlukta olması
• Kadının erkekten aşağıda tutulması
• Beslenme yetersizliği
• Sağlığı korumada yetersizlik
• Ulusal ve ekonomik bütünlüğün zayıflığı
• Yapısal işsizlik
• Kişi başına ulusal gelirin düşüklüğü
• Sınırlı bir sanayileşme
• Tarımla uğraşan nüfusun çokluğu
• Şişkin bir hizmet kesimi
• Ekonomik bakımdan kapitalist ülkelere bağımlılık
• Baskıcı siyasal rejimler
• Bozuk gelir dağılımı

Geri kalmışlığı ülkelere özgü ırk, din, coğrafi konum gibi endojen nedenlere bağlayan görüşler yüzyılımızın başında reddedilmiştir. Lenin geri kalmışlığın nedenini ülkelerin birbirleri ile giriştikleri ilişkilerin bir sonucu olarak görmektedir. Ona göre, hemen hemen bütün geri kalmış ülkeler için geçerli olan tarihsel bir neden günümüzdeki geri kalmışlığın genel çerçevesini çizmektedir. Bu da Batı kapitalizmi ve emperyalizm yani sömürgeciliktir.

2000 yılının Eylül ayında New York'ta BM genel kurulunda açıklanan Bin Yıl Kalkınma hedefleri ile 8 hedef belirlenmiştir. Bunlar, açlık ve fakirliğin kökünü kurutmak, temel eğitime evrensel erişim, cinsiyet eşitliği ve kadınların dahil edilmesi, çocuk ölümlerini azaltmak, anne sağlığını arttırmak, HIV, AIDS, sıtma ve diğer hastalıklarla savaşmak, çevresel sürdürülebilirlik ve kalkınma için küresel ortaklıktır. İthal ikameci politikaların benimsenmesi ise bu hedefler arasında değildir.

Gelişmekte olan ülkeleri gruplara ayırmak oldukça güç bir olgudur. XX. yüzyılda hızını arttıran bağımsızlık kazanımlarına bağlı olarak sayıları gün geçtikçe artmaktadır. Bazıları
hükümdarlık aşamasında kalmışken (Suudi Arabistan, Fas), bazıları Cumhuriyet aşamasına varmışlardır. Kimisi tutucu, kimisi ilerici yönetimlere sahipken, kimisinde tek parti
kimisinde ise çok parti uygulaması bulunmaktadır. Bunca çeşitliliğe rağmen kabaca bir gruplama yapmak mümkündür. Gelişmekte olan ülkeleri Latin Amerika, Asya, İslam
Dünyası ve Kara Afrika olarak gruplamak uygundur

2015 sonrası yeni kalkınma hedeflerinin hayata geçirilme aracı olarak öne sürülen hedefler arasında ülkeler arasında ülkeler içinde eşitsizliğin azaltılması, açlığın sona erdirilmesi, dayanıklı altyapıların inşası gibi konular yer almaktadır.

II. Dünya Savaşı’ndan sonra sayıları hızla artan bağımsız ülkelerin hedefi gelişmiş ülkelerin ulaştıkları yaşam standardını yakalamak olmuştur. Bu hedefe ulaşmak için ülkelerin çoğunun benimsediği politika 1980’li yıllara kadar ithal ikameci sanayileşme politikasıdır. O yıllarda ithal ikameci politikaların benimsenmesinin en önemli nedeni, piyasaların kontrolsüz işleyişine duyulan güvensizlik ve Sovyetler Birliği’nin planlı ekonomisinin gerçekleştirdiği yüksek performanstır. İthalat kontrolleri, aşırı değerlenmiş döviz kurları, faiz haddinin belli bir düzeyi aşmaması, sanayi kuruluşlarının kamusal mülkiyeti ve yaygın fiyat kontrollerinden oluşan ithal ikameci politikaların amacı ülkenin ithal ettiği malları, korunarak büyüyen yavru sanayilerin üretmesidir. Ancak 1974’te başlayan petrol bunalımı yavru sanayilerin gelişmesini durdurmuştur.

1980’li yıllarda gelişmekte olan ülkeler arasında geniş kabul gören ekonomi politikalarını Williamson, “Washington Kararları” adını verdiği listede toplamıştır (Williamson, 1994, s.17) . Williamson’un listesini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
• Mali disiplinin sağlanması
• Kamu harcamalarındaki önceliklerin sağlık, eğitim ve altyapıya yönlendirilmesi
• Vergi tabanının genişletilmesi ve marjinal vergi oranlarının kısılmasını içeren bir
vergi reformunun yapılması
• Gerçekçi ve rekabetçi döviz kurları
• Mülkiyet haklarının korunması
• Deregülasyon (Devletin piyasalara müdahale etmemesi)
• Serbest Ticaret
• Özelleştirme
• Doğrudan yabancı yatırımlar karşısındaki engellerin kaldırılması
• Finansal serbestleşme

Sıralanan ekonomi politikalarını incelediğimiz zaman bu politikaların ithal ikameci
politikaların tamamen tersi olduğunu görmekteyiz. 1980’li yıllarda derecesi ve uygulama zamanı ülkeden ülkeye değişmekle birlikte pek çok gelişmekte olan ülke daha önce karşı çıktıkları bu politikalara yönelmiştir. Ekonomi politikalarındaki değişim dünya çapında bir olgudur. En şiddetli reformlar Bolivya, Meksika, Arjantin, Peru, Kolombiya, Brezilya ve Şili gibi Latin Amerika ülkelerinde yaşanmıştır. İstikrar ve yapısal uyum politikaları aralarında Türkiye’nin de bulunduğu Asya ve Afrika ülkelerinde de benimsenmiştir. Daha sonra bu ülkelere Doğu Avrupa’nın önceden sosyalist olan ülkeleri ve eski Sovyetler Birliği de katılmıştır. Gelişmekte olan ülkeler içinde aşırı korumacı politikalar uygulamış olan Hindistan bile 1991’de ekonomik liberasyon sürecini başlatmıştır. Dolayısıyla 1980'lerde başlayan değişimin serbest piyasa ekonomisi ve liberal ekonomiye doğru olduğu söylenebilir.

Kalkışa geçiş yıllarında her iki ülke de sahip oldukları gelir düzeyinin gerektirdiğinden çok daha yüksek düzeyde eğitilmiş insan gücüne sahiptirler. Bu iyi eğitilmiş insanlar arasından seçilen bürokratlar, ülke kalkınmasının neyi gerektirdiği konusunda doğru kararlar almış rasyonel planlar hazırlanmış ve bu planların etkin bir şekilde gerçekleşmesini sağlamış olabilirler. Ülkelerin kalkış yıllarında sahip oldukları diğer bir ön koşul ise ülke çapında eşit bir gelir dağılımının varlığıdır. Gelir dağılımındaki eşitlik politikaların belirlenmesinde baskı gruplarının etkisini azaltmış olabilir. Böylece ülke kalkınması için en fazla önceliğe sahip projeler gerçekleşmiştir.

Afrika ekonomik ve sosyal anlamda üçüncü dünyanın da üçüncü dünyası olarak
tanımlanmaktadır. Pek çok gözlemciye göre Afrika ile tarihin aynı döneminde yaşanıldığına inanmak mümkün değildir. Kıta ile ilgili raporlar son derece karamsar ifadeler kullanmaktadırlar. Afrika’yı insanlar ve çevre bakımından bir felâket bölgesi, ölüm döşeğinde, tamamen kenara itilmiş ve dünyanın geri kalan kısmından dışlanmış olarak tanımlamaktadırlar. Afrika’nın problemleri aşağıdaki gibi sıralanmaktadır (Kennedy, 1995, s, 273-283):
• Verimlilikteki artış nüfus artışından daha yavaştır.
• Borç artarken, borç ödeme kapasitesi hızla düşmektedir.
• Batılı bankacılar kredi vermeye isteksizdir.
• Sanayi üretimi düşüktür.
• Savaşlar, etnik çatışmalar, hükümet darbeleri, siyasal istikrarsızlık kol gezmektedir.
• Yeni devlet yöneticileri diktatörlüğü ya da tek parti yönetimini tercih etmektedir.
• Beşeri kaynaklara, girişimcilik kültürünü geliştirmeye, bilimsel ve teknik araştırmalara
yatırım son derece düşüktür