DÜNYA EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 2

Biyolojik çeşitliliğin korunması: Bu sadece bitkileri, hayvanları ve diğer organizmaları kapsamakla kalmayıp her bir tür içindeki genetik stokları ve ekosistemlerin çeşitliliğinin korunmasını da kapsar.

Avrupa’da 16.yy’dan 18.yy’ın ortalarına kadar uygulanan iktisat politikasına Merkantilizm
adı verilir. Merkantilizm ekonominin arz yönüne ağırlık vermektedir ve ihracat fazlası yaratarak ulusal parayı güçlü̈ tutmak temeline dayanmaktadır. Merkantilistler nüfusun sayıca çokluğunu ülke için zenginlik olarak kabul ederlerdi.4

Klasik iktisat 1776 ve 1843 yılları arasında yaşanan iktisadi gelişmeleri etkileyen ve Batı’ya hâkim olan iktisadi düşünce akımıdır. 1776’ da Adam Smith’in eseri “Ulusların Zenginliği” ile başlamış̧ ve 1843’te John Stuart Mill’e ait “Siyasal İktisadın İlkeleri” eseri ile son bulmuştur. Avrupa nüfusunun hızla artmakta olduğu bir dönemde yaşayan Malthus (1766- 1834) ve çağdaşı David Ricardo (1772- 1823) için nüfus artışı zenginlik değil problem kaynağı olarak görülmüştür. Malthus eğitimsiz cahil halkın iktisadi gelişmeyi engelleyeceğinden yakınırken, Ricardo az çocuk fikrinin insanlara kabul ettirilmesi gerektiğinden söz etmiştir. Klasik iktisatçıları, merkantilistlerden ayıran temel özellik nicelikten ziyade niteliğe önem vermeleri olmuştur.

Bir ülkenin sahip olduğu nüfus iki farklı yaklaşımla değerlendirilebilir: Merkantilist bakış̧ açısı ile nüfusu zenginlik kaynağı olarak görebiliriz. Gerçekten de emek en önemli üretim faktörlerinden birisidir. Hem kol gücü hem de akıl gücü üretim faaliyetinin gerçekleştirilmesinde en vazgeçilmez kaynaklardandır. Öte yandan klasik bir bakış̧ açısı ile niteliksiz emeği ülke kaynakları üzerinde baskı yaratan bir unsur olarak görmek de mümkündür. Üstelik bir ülkenin sahip olduğu nüfus, eğitim olanaklarından eşit ölçüde yararlanmadığında gelir dağılımı dengesiz olduğunda ülke içindeki huzurun bozulmasına yol açan nedenler çoğalmaktadır. Ülkeler için geçerli olan bu değerlendirme dünya ekonomisi açısından da geçerlidir. Dünya üzerinde yaşayan toplumların sahip oldukları demografik özellikler birbirinden çok farklıdır.

Malthus’un beklentisini çökerten bir gelişme sosyal dönüşümden kaynaklanmıştır. Tarımsal ekonomik örgütlenmeden, sınai ekonomik örgütlenmeye geçen İngiliz toplumu, geleneksel toplumdan piyasa toplumuna dönüşmüştür. Kitlesel eğitim yaygınlaşmış̧, okullarda öğretim süresi uzamıştır. Kadınlar iş hayatına atılmış̧ ve toplum içindeki statüleri yükselmiştir. Tüketim artarken, toplam nüfus içinde şehirlerde yaşayanların oranı yükselmiştir. Tüm bu gelişmeler aile başına düşen ortalama çocuk sayısının azalması yönünde etkiler yaratmıştır. Sonuç̧ olarak İngiltere’de nüfus demografik bir geçiş̧ sürecinden sonra istikrara kavuşmuştur. Nüfus artış̧ hızı önemli ölçüde azalmıştır.

XX. yüzyılda dünya nüfusundaki artış̧ gelişmekte olan ülkelerden kaynaklanmıştır. Gelişmiş̧ Avrupa kıtasındaki nüfus artış̧ hızı %0.22’dir. Hatta bazı Avrupa ülkelerinde nüfus artış̧ hızı negatif değerler alabilmektedir. Oysa dünyanın en yoksul halklarını barındıran Afrika kıtasında nüfus artış̧ hızı %3’tür, 1950 yılında Avrupa’nın yarısı kadar bir nüfusa sahipken 2025 yılında Avrupa nüfusunun üç̧ katına çıkması beklenmektedir. Henüz sınai üretime dayalı piyasa toplumuna dönüş̧ sürecini tamamlamamış̧ tarımsal ülkelerdeki nüfus artışının en önemli nedeni ölüm oranlarındaki düşüştür. İnsan sağlığı ile ilgili olumlu gelişmeler ülkeler arasında hızla yaygınlaşırken sınai verim artışına yol açan teknolojik gelişmelerin yayılma hızı çok daha yavaş̧ olmuştur.

Artan nüfusa bağlı olarak ortaya çıkan talebin giderilmesi ekonomik anlamda büyümeyi gerektirir. Ancak nüfus projeksiyonlarına göre gerçekleşmesi gereken büyümenin şimdiki tüketim kalıpları ile sürdürülmesinin mümkün olmadığı hesaplanmaktadır. Yeryüzü̈ insanlar tarafından yağmalanmaktadır. Bu yağmanın kontrol altına alınabilmesi için gelişmekte olan ülkelerin hızlı nüfus artışına bir çözüm bulunması gereği tartışılmaktadır. Bu hızlı nüfus artışı tüm dünya için bir tehdit olarak kabul edilmektedir. Bu tespit doğru olmakla birlikte gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasındaki ekonomik büyüme ile ilgili bir çelişkiyi yansıtmaktadır. Hızlı nüfus artışına tepki gösteren gelişmiş ülkeler yıllardır sürdürdükleri tüketim alışkanlıkları nedeni ile doğal kaynaklar üzerinde çok daha büyük zararlara neden olmaktadırlar.

Klasik ve Neoklasik teoride toplumsal nüfus ulus içinde hareketli fakat uluslararasında hareketsiz olan bir üretim faktörü olarak kabul edilmektedir. Emek ve sermayenin uluslararası mobilitesi düşük kabul edilirken, malların toplumlar arasındaki serbest dolaşımından söz edilmektedir. Klasiklere ve Neoklasiklere göre insanların doğup büyüdükleri topraklardan kopup göçmesi kolay değildir. Yüksek ücretlerin cazibesine kapılıp ülkelerini terk etmeyeceklerdir. Kaldı ki uluslararası mal ticareti, bu malların üretiminde kullanılan üretim faktörleri fiyatlarını da değişik ülkelerde birbirine eşitleyecektir. Ancak bu analizin açıklayıcılığı sınırlıdır. Ücretlerin dünya genelinde eşitlenmesinin gerçek dışı oluşu yanında insanları ülkelerinden koparan pek çok siyasal, sosyal, ekonomik, kültürel neden bulunmaktadır. Dolayısıyla toprağa bağlılık ikinci plana itilmiş̧ ve göç̧ talebi ön plana çıkmıştır.

ABD, 200 yıldan beri göç̧ alan bir ülkedir. Kuznets’e göre ABD’nin ekonomik büyümesinde almış̧ olduğu göçlerin olumlu katkısı bulunmaktadır. 1920’li yıllara kadar göçlerle birlikte ABD’ye gelen sermaye refah düzeyini yükseltmiştir. 1920’li yıllarda ABD göç̧ politikasına bazı sınırlamalar getirmiştir. 1921 yılında göçlerle ilgili kota getiren ilk yasa kabul edilmiştir. Bu dönemde Japonların ve Çinlilerin ABD’ye göç̧ etmeleri yasaklanmıştır. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ABD’nin göç̧ politikası tekrar esneklik kazanmıştır. Kotalar kaldırılmıştır. Akrabalıklara ve mesleki özelliklere dayalı kabuller arttırılmıştır. Asya kökenli göçlere yeniden izin verilmiştir. Böylece nitelikli elemanların ABD ekonomisine katkılarını arttırmaya yönelik politikalar benimsenmiştir. ABD’nin temel göç̧ politikası diplomalı ve nitelikli insanları kendine çekerek ekonomik büyümesini destekler niteliktedir.

Almanya, Doğu ve Orta Avrupa’dan gelen göçleri karşılayan birincil ülke konumundadır. Demirperde kalkmadan öncede Alman Anayasası doğudaki Alman azınlıklarına otomatikman Alman vatandaşlığı hakkını vermekteydi. Bu nedenle 1949-1989 arası dönemde bile doğudan batıya sekiz milyon kişinin göçü gerçekleşmiştir.

Günümüzde ülkeler arası ilişkilerde iletişim ve ulaşım teknolojisindeki gelişmelere bağlı olarak çok büyük bir dönüşüm yaşanmaktadır. Küreselleşme kavramı altında çeşitli boyutlarda incelenen bu dönüşüme bilgi çağı da denilmektedir. Artık bilginin ışın hızıyla bilgisayarlar aracılığı ile dünyanın dört bir yanına iletilmesi mümkün hale gelmiştir. Bilgiye en kısa yoldan, en kolay şekilde ulaşmanın teknolojisini kurmuş olan gelişmiş ülkelere dünyanın dört bir yanından bilgi akmaktadır. Kısacası büyük bir bilgi göçü yaşanmaktadır. Günümüzde bilgiye ulaşmak ve onu en doğru şekilde kullanmak becerisine sahip olmak ülkeler için her şeyden önemli hale gelmektedir.

Ekonomik faaliyet düzeyindeki devresel değişmeler, nüfus artışı ile kaynak kullanımı arasındaki ilişkinin analizini güçleştirir. Üstelik bu değişmeler kamuoyunun bu sorunları algılamasında karmaşaya yol açar ve devletin bu sorunlara çözüm olarak getireceği önerileri de zaafa uğratır. Refah dönemleri tüketim artısına neden olarak fiziki kaynakların mevcut arzının azalmasına ve çevresel baskıların artmasına neden olur. Böylece insanlar kaynakların sınırlı olduğunun daha çabuk farkına varır. Bu durum, bu tür sorunlar üzerine yoğunlaşan araştırmaları artırır ve nihayet kıtlık ve artan fiyatların etkilerini mümkün olabilecek en düşük düzeyde tutmaya yönelik resmî önlemlerin artmasına neden olur. Çeşitli ekonomik durgunluk dönemleri incelendiğinde temel mallara olan talebin azaldığı, bu nedenle de bu malların fiyatlarının düştüğü ve daha önceki dönemler kadar olmasa da kıtlık sorununda bir azalmaya yol açtığı gözlenir. Genel kamuoyu ve resmî yöneticiler genellikle kaynak sorunlarını algılama biçimini kaybederler ve uzun dönemli araştırma ve geliştirme faaliyetleri de olumsuz olarak bu gelişmelerden nasibini alır

Dünya tarım üretimi artışı için iki temel kaynak mevcuttur. İlki ekili alanları genişletmek, ikincisi ise hektar başına üretimi artırmaktır. Muhtemelen bugün kullanılan toprağı iki katına çıkarmak mümkün, ancak kullanılmayan toprakların, kullanılabileceklerle aynı bölgede olması temel sorundur. Bu yüzden tarımda daha fazla yiyecek arzı için en iyi umut, işlenebilir toprakları genişletmek değil, var olanlarda verimi artırmaktır. Bunun için hektar başına daha fazla emek ve sermaye uygulamak gerekir. Kuzey Amerika, Batı Avrupa ve Japonya’daki teknolojik ilerlemeler bunu işaret etmektedir.

Açlığın temel sebebi iddia edildiği gibi kuraklık değildir. Dünya genel olarak yeterli yiyecek arzına sahiptir. Bu arzı satın alabilecek güce sahip Japonya, diğer Asya ülkeleri ve bazı Avrupa ülkeleri iyi beslenebilmektedirler. Basit bir ifade ile buradan çıkartılabilecek sonuç, açlığın sebebinin kuraklık değil, fakirlik olduğudur.

Dünya petrol arzı üzerindeki baskıları azaltmanın yolu, alternatif kaynak olan doğal gaza yönelmekten geçer. Kanıtlanmış petrol rezervleri son yıllarda azalmakla birlikte doğal gaz rezervleri artmaktadır. Son yıllarda enerji üretiminde doğalgaz tüketimi sanayileşmiş ülkelerde yaygınlaşmıştır. Ancak az gelişmiş ülkelerde bu yaygınlaşma zayıftır. 1965’ten 2035’e kadar olan trend ele alındığında, gazın enerji kaynakları arasındaki payının arttığı, ancak kömür ve petrolün payının giderek azaldığı izlenebilmektedir.

Yenilenemeyen kaynakların bir türü olan endüstriyel malzemeler modern ekonomik sistemin bütün sektörleri için vazgeçilemez durumdadır. Bazı malzemelerin ikamesi mümkünken, bazıları için bu ikame söz konusu değildir. Bu nedenle mevcut metal kaynakları hayati bir önem taşımaktadır. Bazı metallerin rezervleri hâlâ boldur. Ancak bazılarının tükenmek üzere olduğu unutulmamalıdır. Bunlar bakır, kursun, çinko, nikel, cıva, manganez, altın, gümüş, kalay vs. Bu metallerin başlıcaları çok sınırlı bölgelerde çıkarılabilmektedir. Bu metallerin dışında gübrelerin ve diğer kimyasal ürünlerin imalâtında kullanılan mineral ham maddeler ve ametalik mineral inşaat malzemeleri de modern bir ekonominin işleyişi için gereklidir ve toplumun her üyesini doğrudan ya da dolaylı yoldan etkilerler.

Fiziksel çevre üzerinde tehdit yaratan hava kirliliği enerji tüketiminin ürünüdür. En tehlikeli endüstriyel suçlular, büyük miktarlarda karbon monoksit, sülfür dioksit, nitrojen oksit ve havaya kül uçuran kâğıt hamuru ve kâğıt fabrikaları, demir ve çelik fabrikaları, petrol rafinerileri ve kimyasal tesislerdir. Bunların yanı sıra taşıtlar da unutulmamalıdır. Bunların yanında en temiz enerji çeşidi olan elektrik enerjisi tarımsal üretimde nitrojen oksitleri, kömür yakan tesislerle sülfür bileşikleri ve sülfürik asit oluşturmaktadır.

Bütün dünyada başta CO2 olmak üzere diğer sera etkisi yapan gazların kontrolsüz şekilde artan emisyonları sonucu global iklim değişikliği ve dünyanın her geçen gün ısınmasıyla karşı karşıya kalmaktayız. Sera etkisi yapan gazlar, yoğunlaşarak güneş̧ ışınlarının uzaya geri dönmesini engellemektedir. Böylece global bir seraya dönmekte olan dünya, önlem alınmadığı takdirde 2100 yılında 1,0°C ile 3,5°C arasında ısınma tehlikesi ile karşı karşıyadır.

Global çevre sorunları sınır tanımamakta bütün dünyayı etkileyerek kalkınmanın sürdürülebilirliğini tehlikeye sokmaktadır. Bu nedenle tüm dünya gelecek nesillerin yaşamını tehlikeye atmadan kalkınmak amacındadır. Bu amaca yönelik olarak ekonomik kalkınma sürecinde çevre sorunu önemli hâle gelmiş̧ ve “Sürdürülebilir Kalkınma” bu önemi kavramlaştıran bir model olarak ortaya çıkmıştır. Bu model hem çevreyi koruma hem de ekonomik kalkınmanın devamını sağlayabilme prensibine dayanmaktadır. Bu amaçla ortaya atılan bu kavram ekonomik ve teknolojik faaliyetlerin, tüm dünyada hayatın devam etmesini sağlayan doğal kaynakları hiçbir şekilde tehlikeye sokmamasını esas almaktadır.

Sürdürülebilir kalkınma anlayışı insanların tamamıyla bağımlı olduğu dünya doğal sistemlerinin yapısını, işlevlerini ve çeşitliliğini korumayı düşünen bir eylem gerektirir. Bunun sağlanabilmesi için “biyolojik çeşitliliğin korunması”, “yenilenebilir kaynakların kullanımının sürdürülebilir olmasının sağlanması”, “yenilenemez kaynakların kullanım yöntemlerinin etkinleştirilmesi”, “dünyanın taşıma kapasitesi içerisinde kalmak” ve “yaşam destek sistemlerinin korunması” şeklinde etkinliklerin yapılması gerekir.  Yaşam destek sistemlerinin korunması dünyayı yaşanabilir kılan ekolojik süreçler olup, iklimi şekillendirir, hava ve suyu temizler, su akışını düzenler, gerekli elementlerin geri dönüşümünü sağlar, toprakları oluşturur, canlandırır ve ekosistemlerin kendilerini yenilemesini mümkün kılar.