DÜNYA EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 1

Doğal sermaye miktarını sabit kabul ederek, doğal ve insan eliyle inşa edilmiş sermaye türlerinin birbirinin tamamlayıcısı olduğunun kabul edilmesi güçlü  sürdürülebilirliğe işaret ederken; toplam sermaye miktarını sabit kabul ederek doğal ve insan eliyle inşa edilmiş her türlü sermayeyi birbirinin ikamesi olarak görmek zayıf sürdürülebilirlik anlayışını göstermektedir.

Bugün ekonomilerin uluslar aşırılaşması olarak tanımlanan bir süreç yaşanmaktadır. Ama bu süreç ulusal sınırlarla bölünmüş (ve daha da bölünmeye giden) bir dünyada yaşanmaktadır. Bu sınırlar da genellikle farklı gelişme düzeylerindeki ülkelerin varlığını işaret etmektedir. Farklılık, temelde, üretim düzey ve becerilerindeki, üretkenlik düzeylerindeki farklılık biçiminde dışa vurur. Bu tür bir farklılığın doğal sonucu olarak da ülkeler, ekonomilerin uluslar aşırılaşmasının somut ürünleri olan uluslar aşırı üretim bantlarının farklı noktalarında kümeleşirler.

Kümeleşmenin ilk kategorisini genellikle ilkel tarımsal üretimin egemen üretim biçimi olduğu ülkelerle, sanayileşmeye başlamış ama henüz imalat becerisinin ötesine geçememiş ülkeler oluşturur. Bu kümedeki ülkelerin temel amacı altyapının geliştirilmesi ve sanayileşmenin tamamlanmasıdır. İkinci kategoriyi ise sanayileşmiş ülkeler oluşturur. Bunlar, günümüzde pek sık sözü edilen, “sanayi ötesi toplum”, “bilgi toplumu” gibi kavramların doğuşuna kaynaklık eden ülkelerdir. ABD, AB ülkeleri, Japonya bu kategoride yer alırlar. Bu ülkelerde ekonominin ağırlığı imalat sanayinden hizmetler sektörüne kaymaktadır. Gelişmiş ülkelerin kendi aralarında da son derece keskin bir üstünlük yarışı olduğu gözlenmektedir. Bu yarışta da bilim ve teknolojiye olan egemenlik, genellikle belirleyici olur.

İngiliz Sanayi Devrimi, modern sanayi ile birlikte modern teknolojinin de doğuşuna kaynaklık etmiştir. Bu devrimin kökeninde son derece güçlü bir ekonomik motivasyon, kârı gerçekleştirme ve büyütme motivasyonu vardır. Kârın, genişleyen ihraç pazarlarına yönelik imalât faaliyetleriyle gerçekleştirilip büyütülebileceğinin görülmesi ise Sanayi Devrimi’nin temel dinamiğini oluşturmuştur. Bu dinamiğin başlattığı sürecin temel koşulu ise imalâtın geliştirilmesi ve genişletilmesiydi. İşte bunu mümkün kılan birçok parametrenin yanında, teknik buluşların ve bilimsel-teknolojik yeniliklerin imalât alanında özellikle de üretimin organizasyonu, üretim yöntemleri ve yatırım malları bazında uygulanabilmesi; uygulamanın yaygınlaştırılabilmesiydi.

İngiliz Sanayi Devrimi’nin İngiltere’ye sağladığı bu üstünlüğü bütün açıklığıyla ilk kavrayan, Alman İktisatçı Friedrich List’tir. List, Almanya’nın sanayileşmesinin ve İngiliz teknolojisine yetişebilmesinin kuramını ortaya attı. Bunu yalnızca genç endüstrilerin gümrük duvarları ile korunması olarak algılamamak gerekir. List’in kuramı, sanayi ve eğitim politikalarına sıkı sıkıya bağlı, uzun dönemli ulusal bir teknoloji politikası olarak özetlenebilir. Bu politika belli bir teknoloji seviyesine erişmeyi hedef alan, uzun dönemli ekonomik düzenlemeler bağlamında açıklanmış, ulusal bir teknoekonomi politikası olarak ifade edilebilir

1990 yılında, ABD, Japonya, Almanya, İtalya ve Fransa aynen bu sıra ile dünya imalat endüstrisinde en büyük paya (yaratılan katma değere göre) sahip 5 ülke idi. Bu sektördeki toplam payları yaklaşık %58 kadardı. 2000 yılına gelindiğinde dünyanın en büyük payına sahip 5 ülke liginde değişiklik olmuştur. Fransa imalat sektöründe en büyük paya sahip 5 ülkeden biri olma özelliğini kaybetmiş ve bu lige Çin girmiştir. Çin ile birlikte en tepedeki 5 ülkenin dünya ölçeğinde aldığı pay %61’e ulaşmıştır. ABD %26 ile halen en üstte yer almaktadır. En ciddi değişim ise Çin’in dünyada liderliğini ele geçirmesidir. Çin 2000 yılında yaklaşık %7’lik bir paya sahipken bu oran 2011 yılında %21’e yükselmiştir. 1990–2011 dönemi ele alındığında şekilden de görüldüğü gibi en iyi ligde yer alan 5 ülkeden Çin hariç diğer 4’ünün payları azalırken, Çin’in payı önemli bir sıçrama kaydetmiştir.

İkinci Dünya Savaşı sonrası bilim ve teknoloji arasındaki sınırın giderek belirsizleşmeye başlaması ile birlikte her ülke;

Köklü (radikal) yenilikler ortaya çıkışları açısından süreklilik göstermeyen mevcut ürünlerin ya da yöntemlerin basit bir biçimde geliştirilmesiyle elde edilemeyecek türden yeniliklerdir. Örneğin bir suni ipek tesisi geliştirilerek naylon gibi bir elyafın ortaya çıkarılması mümkün olamazdı. Benzer biçimde, kömüre dayalı termik santral teknolojisi geliştirilerek nükleer yakıta dayalı bir enerji üretim teknolojisi de yaratılamazdı. Bu tür yenilikler, ancak organize, sistematik bir araştırma-geliştirme çabası sonucunda ortaya konabilir. Bunların ticari bir ürün ya da uygulanabilir bir yöntem hâline dönüştürülebilmesi önemli bir zaman alır. Köklü yeniliklerin uygulamaya geçirilmeleri; yapısal değişiklikleri, iş gücüne yeni bir beceri kazandırmayı, yeni yatırım malları tasarım ve üretimini dolayısıyla da çoğu zaman büyük yatırım harcamalarını zorunlu kılar.

İkinci Dünya Savaşı döneminden 1990’lara kadar devam eden dördüncü dönem, sentetik materyal ve kitle otomobil üretimin anahtar olduğu dönem olarak kabul edilebilir. Bilimsel anlamda ARGE’nin tam anlamıyla kullanılmaya başladığı dönemdir. Ulusal ve uluslararası ölçekte çok büyük ARGE araştırmaları dizayn edilmeye başlanılmıştır. Eğitimde de artık yükseköğretim ve eğitim kitlesel hâle dönüşmüştür. Bu dönemde motorize otobanlar, hava yolları ve radyo-televizyon ulaşım ve iletişim sektörlerinin teknolojileridir. Global anlamda üretimin anahtar girdisi ise petrol ve onun yan ürünü olan plastik olmuştur.

Teknolojinin kökten değiştiği dönemlerde “oyunun kuralı” herkes için değişmektedir ve bu değişim gelişmiş ülkelere yetişebilmek, dünya teknolojisini yakalayabilmek, sıçrayabilmek için son derece önemli bir fırsattır. Ama elbette fırsattan yararlanabilmenin de o ülke için olmazsa olmaz türünden bazı ön koşulları vardır. Sanayi deneyiminde belli bir aşama kaydetmiş olmak, belli bir teknoloji alt yapısına (en azından teknolojideki köklü dönüşümü algılayabilme ve yeni teknolojiyi öğrenip, özümlemeye olanak tanıyacak bir eğitim öğretim sistem ve geleneğine, araştırma-geliştirme merak ve eğilimine), telekomünikasyon ve benzeri alt yapılara sahip bulunmak bu ön koşullardan başlıcalarıdır.

Kapitalizmi ya da sosyalizmi benimseyen çevre ülkelerin yanında, bağlantısızlar adı verilen ülkeler grubu da iki blok arasındaki rekabetten doğan avantajlara sahip olmuşlardır. Çevre ülkelerin teknoloji üretme yeteneği ya hiç yoktur ya da çok kısıtlıdır. Bu gruba da Üçüncü Dünya ülkeleri, Bağlantısızlar, Gelişmekte Olan Ülkeler, Azgelişmiş Ülkeler gibi isimler verilmiştir.

Geri kalmışlığın belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

Bir ülkede okuryazar olmayanların çoğunlukta olması

Kadının erkekten aşağıda tutulması
Beslenme yetersizliği
Sağlığı korumada yetersizlik

Ulusal ve ekonomik bütünlüğün zayıflığı

Yapısal işsizlik
Kişi başına ulusal gelirin düşüklüğü
Sınırlı bir sanayileşme

Tarımla uğraşan nüfusun çokluğu
Şişkin bir hizmet kesimi
Ekonomik bakımdan kapitalist ülkelere bağımlılık

Baskıcı siyasal rejimler
Bozuk gelir dağılımı

Geri kalmışlığı ülkelere özgü ırk, din, coğrafi konum gibi endojen nedenlere bağlayan görüşler yüzyılımızın başında reddedilmiştir. Lenin geri kalmışlığın nedenini ülkelerin bir- birleri ile giriştikleri ilişkilerin bir sonucu olarak görmektedir. Ona göre, hemen hemen bütün geri kalmış ülkeler için geçerli olan tarihsel bir neden günümüzdeki geri kalmışlığın genel çerçevesini çizmektedir. Bu da Batı kapitalizmi ve emperyalizm yani sömürgeciliktir.

Latin Amerika ülkeleri, Amerika kıtasının ortası ile güneyini kaplamaktadır. Latin Amerikalılar vaktiyle Portekiz ve İspanya’dan gelen Latin göçmenlerle yerlilerin karışımından oluşmuş toplumlardır. Latin Amerika ülkeleri bağımsızlıklarına XIX. yüzyılın ilk yarısın- da kavuşmuşlardır. Ancak bağımsızlıklarını sömürgeciliğe karşı kurtuluş savaşı sonunda kazanmış değillerdir. Avrupa’dan gelen göçmenler anavatana karşı bağımsızlık elde etmişlerdir. Genellikle komprador nitelikli bir burjuvaziye sahip olan ülkelerdir. Latin Amerika’da ordu bu komprador sınıf çıkarlarına hizmet amacı ile sık sık darbelere başvurmaktadır.

Doğu Asya ve Pasifikteki Asya’nın gelişmiş ülkelerinin farklılıklarına rağmen gelişmelerine katkıda bulunan ortak özellikleri şunlardır:

İlki eğitim ve öğrenmeye verilen önemdir.

İkinci özellikleri tasarrufların yüksekliğidir.

Üçüncü özellik ekonomik kalkınmayı destekleyen siyasal çevrenin varlığıdır. Hiçbir zaman serbest piyasa modeli benimsenmemiştir. Yatırım yapılacak sanayiler seçilmiş ve teşvik edilmiştir. İhracat desteklenmiş, eğitim sübvanse edilmiş, koruyucu gümrüklere başvurulmuştur.

Dördüncü özellikleri ise ithal ikamesine ya da tüketime dayalı politikaların tam tersine kaderlerini ihracata bağlamalarıdır.

Son özellikleri ise Japonya gibi Batılı olmayan bir gücün ekonomik başarılarının hayranlıkla izlenmesidir.

Güney Kore ve Tayvan’ın izlediği politikaları incelediğimizde her iki ülkenin de harcamaları ve gelirleri iyi yönettiklerini görmekteyiz. Böylece makroekonomik dalgalanmalardan ve enflasyondan korunmuşlardır. Kore, 1961 ’den beri Tayvan ise 1964’ten beri gerçekçi ve rekabetçi döviz kurları uygulamaktadır. Ancak 1980’lerde uygulanan listenin geri kalan politikalarına uyum göstermemektedirler. Tayvan, doğrudan yabancı yatırımları teşvik etmiş ancak Kore, bu konuda daha az istekli olmuştur. Kore, faiz hadlerini baskı altına almış ve kredi verirken kamu kuruluşlarına öncelik tanımıştır. Her iki ülke de ithal rejimlerini 1980’li yıllara kadar liberalleştirmemişlerdir. Özel sektörün yatırım kararlarına önemli ölçüde müdahale etmişlerdir. Kamu sektörünü özelleştirmek bir yana her ikisi de kalkınmalarını kamu sektörüne dayandırmışlardır. Kısacası Güney Kore ve Tayvan mali politikalarda ve döviz kurunda Ortodoks çizgiyi yakalamış ve 1980li yılların makroekonomik istikrarsızlıktan kaynaklanan krizinden kurtulmuşlardır.

Kalkınma için, ekonomik büyümeyi öncelikli hedef olarak kabul eden, neo-liberal iktisat politikalarının taşıyıcısı Washington Uzlaşması yaklaşımı, 1990ların ikinci yarısından sonra eleştirilere cevap vermek durumunda kalmış ve kapitalizmin daha insani bir yorumu olan, Post-Washington Uzlaşmasına yerini bırakmıştır. Böylece, büyümenin yanında yoksulluğun azaltılması ya da yok edilmesi, iyi yönetişim ve kurumsal iyileşme, kalkınma sağlamak için göz ardı edilemeyecek değişkenler olarak ön plana çıkmıştır. Ekonomik olan yanında, sosyal olanın da kalkınma için önemli olduğu gerçeği yaygın kabul görmüştür. Başa çıkılması gereken felaketlerin büyüklüğü, 2000 ve 2015 yılları arasında, Binyıl Kalkınma Hedefleri olarak ifade edilen sekiz hedefe ulaşabilmek için, dünya ülkeleri arasında o güne kadar görülmemiş bir iş birliğine neden olmuştur