Alacaklara İlişkin Dönemsonu İşlemleri

 Örneğin; satış hacimlerini büyütmek isteyen işletmeler, müşterilerine kredili satışlar yaparak, mal bedelini daha sonra ya da taksitler hâlinde ödeme imkânı sunmaktadırlar. Benzer şekilde bir personele borç verilmesi, ortak olunan bir işletmeden kâr payı alma hakkının elde edilmesi ya da işletmenin sahip olduğu gayrimenkulleri kiraya vermesi gibi sebeplerle işletmeler çeşitli taraflardan belirli tutardaki ödemeleri isteme hakkına sahip olurlar.

Alacak kavramı, TDK tarafından “Bir hesap gereğince daha alınmamış olan para, mal vb. şey” olarak tanımlanmaktadır.

Muhasebe açısından ise alacak, işletme tarafından vadesi bittiğinde paraya dönüşmesi öngörülen, ticari ya da ticari olmayan sebeplerle ortaya çıkmış bir senede bağlı olan veya olmayan varlıklardır.

Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğleri (MSUGT) çerçevesinde hazırlanan Tek Düzen Hesap Planı kapsamında işletmelerin alacakları ilk önce vadelerine göre sınıflandırılmaktadır.

Vadesine bir yıldan kısa süre bulunan alacaklar dönen varlık ana hesap grubunda yer alan hesaplarda izlenirken; vadelerine bir yıl ya da daha fazla olan alacaklar ise duran varlıklar ana hesap grubunda yer alan hesaplarda izlenmektedir.

Ticari Alacak: İşletmenin ticari ilişkisi nedeniyle ortaya çıkan senetli ve senetsiz alacaklardır.

Diğer alacaklar hesap grubunda ise herhangi bir ticari nedene dayanmadan meydana gelmiş senetli, senetsiz alacaklar ile bu gruba ait şüpheli alacak ve şüpheli alacak karşılığı izlenmektedir. Dolayısıyla işletmenin ticari mal, mamul ya da hizmet satışından kaynaklanmayan diğer tüm alacakları Diğer Alacaklar Grubunda izlenmektedir.

Alacaklara yönelik dönemsonu işlemleri genel olarak alacağın vadesine, hangi para birimi cinsinden olduğuna, senetli ya da senetsiz olmasına, işletme tarafından tahsilinden şüphe duyulup duyulmamasına göre farklılık göstermektedir. 

Dönemsonunda yapılan envanter işlemleri, tüm alacakların bilançoda doğru tutarlarla ve doğru hesaplarda yer almasını sağlamaktadır.

12 TİCARİ ALACAKLAR                                           22 TİCARİ ALACAKLAR

120 ALICILAR                                                        220 ALICILAR

121 ALACAK SENETLERİ                                        221 ALACAK SENETLERİ 

122 ALACAK SENETLERİ REESKONTU(-) 1               222 ALACAK SENETLERİ REESKONTU(-)

26 VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR                  226 VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR  

128 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR                           

129 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILIĞI (-)       229 ŞÜPHELİ ALACAKLAR KARŞILIĞI (-)

 •Hesap mutabakatı sağlamayla ilgili envanter kayıtları,

•Erken ödeme ya da miktar iskontosu uygulamalarına yönelik envanter kayıtları,

•Alacakların vadesinde tahsil edilememesinden kaynaklanan faiz uygulamalarına yönelik envanter kayıtları şeklinde özetlenebilir.

Yabancı para cinsinden olan alacaklar yıl sonunda değerlenirken kur farkından ortaya çıkan kâr ve zararlar 646 Kambiyo Kârları ve 656 Kambiyo Zararları hesaplarına kaydedilir.

Ancak cari yılda gerçekleşmiş mal satışından doğan alacakların tahsilatında oluşan olumlu kur farkları 602 Diğer Gelirler, olumsuz kur farkları ise 612 Diğer İndirimler Hesaplarına kaydedilir.

Bazı işletmeler yıl sonlarında, satış politikaları doğrultusunda müşterinin yıl içinde yapmış oldukları erken ödemeler ya da mal alış tutarlarının önceden belirlenmiş kotaları aşması sebebiyle iskonto uygulamaktadırlar. Yapılan bu iskonto tutarları genellikle müşteriden olan alacaklardan düşülmek suretiyle gerçekleştirilmekte ve mutabakat mektubuyla borçluya bildirilmektedir.

Senetsiz alacaklar taraflarca kararlaştırılan vadesinde ödenmediği takdirde, alacaklı işletme vade farkı uygulamasına gidebilir. Bu durumda alacaklı tarafından hesaplanan vade farkı bir faiz geliri olarak kaydedilip, borçluya mutabakat mektubuyla bildirilir.

İşletmeler, yabancı para cinsinden düzenlenmiş alacak senetlerini değerlerken, senetsiz alacaklarda olduğu gibi Maliye Bakanlığınca ilan edilen döviz kurunu esas almakta, kur farklarından doğan kazançları ve kayıpları kambiyo kârı veya kambiyo zararı olarak muhasebeleştirilmektedirler.

Tasarruf değeri, bir iktisadi kıymetin değerleme gününde sahibi için arz ettiği gerçek değerdir.

Reeskont işlemi: Alacak ya da borç senedinin değerleme günündeki peşin değerini bulmak için yapılan hesaplamadır.

Diğer Alacaklar hesap grubu; herhangi bir ticari nedene dayanmadan meydana gelmiş ve en çok bir yıl içinde tahsil edilmesi düşünülen senetli, senetsiz alacaklar ile bu gruba ait şüpheli alacak ve şüpheli alacak karşılığının izlenmesini sağlar.

13 DİĞER ALACAKLAR                                        23 DİĞER ALACAKLAR      

131 ORTAKLARDAN ALACAKLAR                          230 ORTAKLARDAN ALACAKLAR

132 İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR                        231 İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR

133 BAĞLI ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR            232 BAĞLI ORATKLIKLARDAN ALACAKLAR

135 PERSONELDEN ALACAKLAR                           235 PERSONELDEN ALACAKLAR

136. DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR                          236 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR

137 DİĞER ALACAK SENETLERİ REESKONTU (-)    237 DİĞER ALACAK SENETLERİ REESKONTU (-)

138 ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR 

139 ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR KARŞILIĞI (-)       239 ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR KARŞILIĞI (-)

Diğer Alacaklar Grubunda yer alan alacaklara ilişkin dönemsonu işlemleri ticari alacaklarla benzerlik göstermektedir. Varsa yabancı paralı alacaklara ilişkin kur farkı düzeltmeleri yapılır. Borçlu tarafla mutabakat işlemi gerçekleştirilerek yanlış kayıtlar düzeltilir. Burada yer alan senetsiz alacaklara ihtiyaç duyulması hâlinde iskonto veya vade farkı işlemleri uygulanır. Bu grupta yer alan senetli alacaklara ise işletme peşin değer yönetimiyle değerlemeyi seçmişse reeskont işlemi yapılarak ilgili kayıtlar yapılır.

Şüpheli alacak, işletmenin alacakları arasında bulunan fakat çeşitli sebeplerle tahsil edilme şansı çok az olan alacaklardır. Kısaca vadesinde tahsil edilemeyen ve ileride tahsil edilip edilemeyeceği kuşkulu olan senetli veya senetsiz alacaklar şüpheli alacaktır.

İşletmelerin kanun gereği şüpheli alacak olarak nitelendirilebilen her alacak için karşılık ayırma zorunluluğu yoktur. Şüpheli ticari alacaklar için tamamen veya kısmen karşılık ayrılabilir. Hangi oranda karşılık ayrılacağına işletme karar vermektedir.

Teminat, borçlu veya üçüncü bir kişi tarafından bir borcun ifa edilmesinin temini veya ifa edilmemesi hâlinde alacaklının uğrayacağı zararın karşılanabilmesi için alacaklıya verilen güvence anlamına gelir. Menkul rehini, gayrimenkul ipoteği şeklinde teminata bağlanmış alacaklar için karşılık ayrılmaz.

Şüpheli hâle geldiği tespit edilip karşılık ayrılmış olan bir alacakla ilgili olarak izleyen dönemlerde üç farklı durumla karşılaşılabilir:

•Alacak tamamen tahsil edilebilir.

•Alacak kısmen tahsil edilebilir.

•Alacağın tahsil edilemeyeceği kesinleşebilir.

Değersiz alacak; bir yargı organı kararına veya kanaat verici bir belgeye göre tahsili-ne imkân kalmamış olan alacaklardır.

İşletmenin bir yıldan uzun sürede tahsil etmeyi planladığı alacakları duran varlıklar grubundaki alacak hesaplarında izlenir.

İşletmenin bir yıldan uzun sürede tahsil etmeyi planladığı alacakları duran varlıklar grubundaki alacak hesaplarında izlenir. Bu alacaklar da tıpkı dönen varlıklardaki alacaklar gibi önce işletmenin ana faaliyetlerinde olup olmamalarına göre Ticari Alacaklar ve Diğer Alacaklar olmak üzere iki temel gruba ayrılmaktadır.

Bunun dışında, duran varlıklarda yer alan alacak hesaplarına ilişkin dönemsonu işlemleri dönen varlıklardaki alacakların dönemsonu işlemleri ile benzerlik göstermektedir. Öncelikle duran varlıklardaki senetsiz alacaklarda herhangi bir yanlışlık olup olmadığını tespit için borçlularla mutabakat işlemi gerçekleştirilir, mutabakat sonucu öğrenilen tutarlar kayıtlarla, belgelerle ve yardımcı hesaplarla karşılaştırılır. Hesaplarda bulunan yanlışlıkları düzeltmek için gerekli kayıtlar yapılır.