DOĞUM BİLGİSİ VE SUNİ TOHUMLAMA

Doğum öncesi alınacak önlemler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Gebeliği ilerlemiş hayvanların, tren veya kamyon gibi araçlarla sıkışık bir durumda, uzun yolculuk yapmaları sakıncalıdır.

• Kısraklar, doğumlarına 3-4 hafta kala nalları sökülerek, rahatça dolaşabilecekleri geniş bokslara alınmalıdır.

• İleri gebe koyunlar sürüden ayrılmalı, fazla yürütülmemelidir. Son 2 ayda gebelik aşıları (Enterotoksemi, E.koli, Rotavirus, Koronavirus) yapılmalıdır.

• Doğumu yaklaşan hayvanlar, doğum yapacakları ayrı bir bölmeye (doğum bölmesi) alınmalıdır. 

• Doğum boksuna alınan hayvanlar, her an doğuracakmış gibi gözlem altında olmalıdır.

Kaba Yem: Lii otlar ve yem bitkileridir. Bunlara örnek olarak sap ve saman, kuru ot, bitkilerin kurutulmuş yaprakları, bazı tohum küspeleri ve silajlar verilebilir.

Kesif Yem: Halk arasında sanayi yemi, fabrika yemi veya karma yem olarak bilinen yemlerdir.

a) Doğumdan sonra, annenin tüm bedeni kurulanarak teri giderilir ve sakinleştirilir. Doğum yapmış annenin 8-10 gün soğuktan ve hava akımından korunması gerekir.

b) Doğum sırasında annede herhangi bir kanama oluşmuşsa, fazla zaman geçirilmeden, uygun müdahale yapılmalıdır.

c) Doğumdan sonra ikinci bir yavrunun olup olmadığı kesinlikle kontrol edilmelidir.

d) Doğumu izleyen ilk 15 dakika içinde yavru zarları atılır (Resim 7.1). Bu süre ineklerde 5-6 saat, kısraklarda 1-3 saat, kedi köpekte 20 dakika ile 12 saate kadar uzayabilir. Eğer bu süre aşılırsa, karşılaşılan olgu retentio secundinarum (retensiyo sekundinarum) olarak adlandırılır ve müdahale gerektirir. Çoğul gebeliklerde, yavruların her birine ait plasentanın atılıp atılmadığı dikkatlice kontrol edilmelidir.

e) Doğumdan sonra, annenin tüm bedeni kurulanarak teri giderilir ve sakinleştirilir. Doğum yapmış annenin 8-10 gün soğuktan ve hava akımından korunması gerekir.

f) Doğum sırasında annede herhangi bir kanama oluşmuşsa, fazla zaman geçirilmeden, uygun müdahale yapılmalıdır.

g) Doğumdan sonra ikinci bir yavrunun olup olmadığı kesinlikle kontrol edilmelidir.

h) Doğumu izleyen ilk 15 dakika içinde yavru zarları atılır. Bu süre ineklerde 5-6 saat, kısraklarda 1-3 saat, kedi köpekte 20 dakika ile 12 saate kadar uzayabilir. Eğer bu süre aşılırsa, karşılaşılan olgu retentio secundinarum (retensiyo sekundinarum) olarak adlandırılır ve müdahale gerektirir. Çoğul gebeliklerde, yavruların her birine ait plasentanın atılıp atılmadığı dikkatlice kontrol edilmelidir.

Doğan yavru, anne tarafından yalanarak temizlenir. Yalama sırasında yavrunun solunum ve dolaşımı uyarılır. Bu işlemler anne tarafından yapılmazsa, bir yardımcı tarafından yavrunun kurulanması ve solunum yollarında olabilecek sıvıların boşaltılması gerekir. Eğer doğum uzamış ise, bazen yavru doğum kanalından ayrılmadan da solunum başlayabilir. Yeni doğan yavrunun yaşama şansı, normal solunumun kendiliğinden başlamasına bağlıdır. Yavrunun solunumunu kolaylaştırmak için, üst solunum yollarında kalmış olan yavru zarları ve sıvılar varsa bunların temizlenmesi gerekir. Üst solunum yollarına kaçmış olan sıvılar, yavrunun arka bacaklarından tutulup baş aşağı sarkıtılarak 10-20 saniye süre ile 3 ya da 5 kez hafifçe silkelenmesiyle boşaltılabilir. b) Göbek kordonu kedi ve köpekte 2 cm., buzağılarda 5-6 cm. kadar uzunlukta bağlanıp kesilir ve tentürdiyoda batırılır. Göbek kordonu kuruyup düşene kadar, her gün tentürdiyota batırılıp dezenfekte etme işlemi sürdürülmelidir. Doğum sonu yavru ölümlerinin büyük bir kısmını oluşturan mikroorganizmalar, göbek kordonu yoluyla yavruya geçmektedirler. Doğum sonrası göbek kordonunun hijyeni, yavrunun sağlığı ile yakından ilgilidir. c) Yeni doğan yavrular bağışıklık sistemleri gelişmeden doğarlar. Yavrular doğum sonrası bağışıklık sistemleri gelişene kadar çevresel etkilere karşı çok duyarlı olurlar. Buzağı ve kuzuların kendi bağışıklık sistemleri, doğumdan 4-6 haa sonra gelişmektedir. Bu süre içerisinde yavrular, doğum sonrası anneden ağız sütü (kolostrum) aracılığı ile aldıkları anneye ait antikorlar (bağışıklık etkenleri) yardımı ile hastalıklardan korunmaktadırlar. Kolostrum yüksek miktarda laktoz (süt şekeri), protein, yağ ve vitamin içerir. Bu nedenle, yavrular için kolostrum, sütten daha besleyici bir gıda maddesidir. İçerdiği magnezyum tuzları nedeniyle ishal yapıcı (sürgüt) etkisi vardır. Doğumdan sonra yavrunun bağırsaklarındaki mekonyumun (anne karnındaki yavrunun bağırsaklarında biriken ilk dışkısı) atılmasını sağlar. Anne, tüm yaşamı boyunca hastalıklara karşı kazandığı bağışıklık maddelerini kolostrumla yavruya aktarır. Bu nedenle, yaşlı ineklerin kolostrumu, daha fazla antikor içerdiğinden, daha değerlidir. Kolostrum, doğumdan sonra 3-4 gün içinde normal süte döner.

Buzağı bölmelerinin özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

i) Buzağı bölmeleri, ergin sığırlardan ve danalardan uzak bir yerde olmalıdır. ii) Buzağıların barındırılacağı yer çok soğuk veya çok sıcak olmamalıdır. Havalandırılması iyi olmalıdır.

iii) Keskin rüzgarlardan ve yoğun güneş ışığından korunmalıdır.

iv) Belirli aralıklarla buzağı bölmelerinin yeri değiştirilmelidir.

v) Bireysel buzağı bölmeleri tercih edilmeli ve her buzağı bölmesi arasında en az 1.5 m. uzaklık olmalıdır.

vi) Buzağı barınaklarının yapı malzemesi kolay temizlenebilir ve dezenfekte edilebilir olmalıdır. vii) Her buzağı için ayrı yem ve süt kovası olmalıdır.

viii) Buzağı barınak zemini temiz olmalı ve belirli aralıklarla dezenfekte edilmelidir. Özellikle kış aylarında altlık kullanılmalı ve sık değiştirilmelidir

Yavrular için en iyi besin anne sütüdür. Suni beslenecek yavruların, ilk haa 1-3 saat ara ile daha sonra 4-12 saat ara ile beslenmeleri gereklidir (Resim 7.4). Verilecek günlük süt miktarı yavrunun beden ağırlığının %10’u kadar olmalıdır. Bu miktar, öğün sayısına bölünerek yavruya verilir. Süt emen buzağılarda günlük öğün sayısı en az üç olmalıdır. Süt, mikropların üremesi için uygun bir ortamdır. Bu nedenle, buzağıların süt içtikleri kovalar, beslenme sonrası temizlenip dezenfekte edilmelidir.

Buzağı İshalleri Yeni doğanların en önemli ve öldürücü hastalığı ishaldir. Sulu dışkılama, dışkı miktarında artma ya da dışkılama sıklığında artma, ishal olarak kabul edilmektedir. Yeni doğan buzağı ishalleri, süt hayvancılığı ve besicilik yapan işletmelerde önemli ekonomik kayıplara yol açar. Hastalık, doğum sonrası ilk günlerde başlayarak, bir aylık yaştaki buzağılarda, akut seyirli ishalle seyreder. Hastalığın ortaya çıkmasındaki en önemli nedenler, çevre faktörleri, yetersiz kolostrum alımları, ahır hijyeni, süt içirme hijyeni, bakım ve barındırma koşulları ve hayvanların direncini azaltan stres etkenleridir.

Genç buzağıların önemli bir sorunu da solunum sistemi hastalıklarıdır. Genellikle kalabalık, havalandırılması iyi olmayan, pis kokulu ve yeterince güneş almayan ortamlarda barındırılan, kolostrumu yeterince alamamış, direnci düşük, stres altındaki hayvanlarda sık görülmektedir.

Kolostrum (Ağız sütü): Doğumdan sonra ilk 4-5 gün anne tarafından yavruya verilen ilk süttür. Diğer ismi ağız sütüdür. Bileşiminde yüksek oranda protein ve bağışıklık kazandıran immünoglobulin bulunur. Kolostrum yüksek oranda serum proteini içerdiğinden ve yüksek pH derecesinden dolayı, kaynatıldığında pıhtılaşma gösterir.

Gebe koyunlara son 2 ayda gebelik aşıları Enterotoksemi, E.koli, Rotavirus ve Koronavirus yapılmalıdır. Hipokalsemi ise süt ineklerine has bir rahatsızlıktır.

Kuruya çıkarma; sağmal ineklerin doğuma yaklaşık 45-60 gün kala sağımdan çıkarılması uygulamasıdır?

Kuruya çıkarılırken ineklere kesif yem verilmez. Bu dönemde iyi kaliteli kaba yem ile beslenirler.

Mekonyum, anne karnındaki yavrunun bağırsaklarında biriken ilk dışkısıdır. Kolostrumun ishal yapıcı etkisiyle atılır.

Doğum sonrası buzağılar bedenlerindeki enerjiyi hızla tüketirler. Kaybettikleri enerjiyi almak ve kolostrumdan maksimum düzeyde yararlanmak için, doğumdan sonra en kısa zamanda, annelerinden sağılan ağız sütü ile beslenmelidirler. Tam bir bağışıklık için buzağının ilk 24-48 saat içinde 7 litre kolostrum alması gerekir.

Midenin gelişimi için buzağılara 2. haftadan sonra konsantre yem, kaliteli ot veya yonca verilmeye başlanmalıdır.

Buzağı bölmelerinin yerleri belirli aralıklarla değiştirilmelidir. Diğer sayılan özellikler, uygulamalar doğrudur.

Suni beslenen buzağılara verilecek günlük süt miktarı yavrunun beden ağırlığının %10’u kadar olmalıdır. Bu miktar, öğün sayısına bölünerek yavruya verilir.

Şıklarda verilenlerin tamamı ishale neden olur. E.Coli, Salmonella, Clostridium bakteri, Coccidiosis ise protozoondur. Sadece Rota virüstür.

Pasteurella, Mycoplasma bakterileri ve IBR, BVD virüsleri uzağılarda solunum sistemi hastalıklarına neden olan etmenlerdendir. Kriptosporidium ise ishale neden olan bir protozoondur.

Kolostrum (Ağız sütü): Doğumdan sonra ilk 4-5 gün anne tarafından yavruya verilen ilk süttür. Diğer ismi ağız sütüdür.