DOĞUM BİLGİSİ VE SUNİ TOHUMLAMA

Ayrıca sperma sulandırıcılarında enerji kaynağı olarak glikoz gibi basit şekerler, spermatozoonu soğuk şokuna karşı korumak için yumurta sarısı, süt ve bakteriyel üremeyi engellemek için ise penisilin, streptomisin gibi çeşitli antibiyotikler kullanılmaktadır.

Sıvı haldeki suyun buz haline geçişi ile buz kristalleri oluşur. Sperma dondurulurken –5°C ile -15°C ısıda buz oluşur. Büyük yüzey gerilimine sahip olmalarından dolayı küçük buz kristalleri termodinamiktirler. Kinetik enerjileri daha düşük
buz parçacıkları bir araya gelerek büyük stabil buz kristallerini oluşturur. Buz kristalleri, örneğin soğutulduğu dereceye kadar, hızla bütün yönlere doğru büyür. Soğutma devam ettiği sürece donmayan bölümün oranı hızla düşer. Geriye, miktarı ortamda bulunan kriyoprotektif maddelerin miktarına bağlı olan, donmayan bölüm kalır. Bu donmayan bölümde şeker, tuz ve diğer kriyoprotektanların yoğunluğu dolayısıyla, ortamın ozmotik basıncı hızla artar. Ozmotik basınçta oluşan bu artış, hücre içindeki suyun hücre dışına doğru akmasına neden olur ve bu olay, hücre içi tuz ve kriyoprotektan madde yoğunluğunun ozmotik basıncı dış ortamla eşitlenene kadar sürer.

Gerek sıvı olarak saklamada, gerekse dondurma çalışmalarında spermanın sulandırılması gerekir. Günümüzde suni tohumlama laboratuarlarında sperma sulandırıcısı olarak yağsız süt, sodyum sitrat-yumurta sarısı, Laiciphos ve Tris kullanılmaktadır. Ülkemizde sperma üretim laboratuvarlarında hazır sulandırıcılar tercih edilmekte, zorunlu hallerde
Tris, sodyum sitrat-yumurta sarısı da kullanılmaktadır. Hazır sulandırıcılar genellikle antibiyotik içermektedir. Laboratuarda hazırlanan sulandırıcılara penisilin, streptomisin vb. antibiyotikler katılarak bakteriyel üremenin önüne geçilir.

Bireye özgü ve ejakülatın kalitesine bağlı olarak taze sperma sulandırma, dondurma
ve eritme aşamalarında %20-70 oranında motilitesini kaybeder. Bir inek sürüsünde ilk üç
tohumlama sonunda %90’ın üzerinde gebelik elde etmek için, bir tohumlama dozunda
<7.000.000 motil spermatozoa olması gerekir.

Payetlere çekilmiş sperma, dondurma amacıyla geliştirilmiş taraklara, dizme rampası
yardımı ile dizilir (Resim 3.4). Azot düzeyinden 5 cm yükseklikte (yaklaşık -80 ile -120°C
arası) yerleştirilerek azot buharında 7 dakika süre ile dondurulur. Donmuş payetler sıvı
azot (–196°C) içine alınır. Günümüzde dondurma işlemi amacıyla programlanabilir
dondurma aygıtları da kullanılmaktadır (Resim 3.5). Bu aygıtlar, spermanın duyarlı olduğu düşük ısılarda geçiş hızının ayarlanabilmesine olanak tanıması bakımından tercih
edilmektedir.
Dondurulan spermanın, en az 1 haa sonra 37°C ısıda 30 saniye süreyle eritilerek,
eritme sonrası spermatozoa motilitesi (%) ve anormal spermatozoa oranı (%) değerlendirilir. Değerlendirme sonrası tohumlama amacıyla kullanılacak özellikteki payetler geçici
stok tankına aktarılır ve en az 1 ay bekletilir. Bu süre sonrasında, spermatolojik muayeneler yinelenerek, kullanıma uygun olan payetler daimi stok tankına aktarılır. Buradan da
saha konteynerine aktarılmak üzere dağıtım tanklarına konulur

Spermanın Kısa Süreli Saklanması
Sperması başarılı bir şekilde donmayan türlerde, dondurma için gerekli alet ve donatının
olmadığı durumlarda, değerli damızlıklardan daha fazla yararlanmak amacıyla, sperma
2-3 gün kısa süreli saklanır. Bu uygulama ancak kızgınlıkları uyarılmış veya doğal kızgınlık döneminde olan sürülerin tohumlanmasında kullanılabilir. Bu amaçla, yağsız UHT
(ultra high temperature; çok yüksek ısı) süt veya içinde kriyoprotektan bulunmayan sulandırıcılar kullanılabilir. Spermaya katılacak sulandırıcı miktarı hesaplandıktan sonra,
sperma 27-30°C ısıda önce 1/1 oranında sulandırılarak spermanın sulandırıcıya alışımı sağlanır ve 10 dk sonra geriye kalan sulandırıcının yarısı ve 10 dk sonra da diğer yarısı eklenerek 1-2 saat içinde 5°C ısıya soğutulur. Sperma, kullanılıncaya kadar, buzdolabı
koşullarında saklanır. Soğutulan spermanın dölleme yeteneğinde zamanla düşüklükler
şekillenir, ancak, genelde 2-3 gün boyunca tohumlama amacıyla kullanılabilir.

Konteynerdeki azot miktarı ölçüm cetveli aracılığı ile sürekli olarak kontrol edilmelidir (Resim 3.7). Bunun için ölçüm cetveli konteynere daldırılarak kaynama/buharlaşma
durana kadar beklenir. Daha sonra cetvel azotun içinden alınarak havada birkaç kez sallanarak karlanmanın bittiği noktadaki değer okunur (Resim 3.8). Azot miktarında düşüş
olması durumunda en kısa sürede tamamlanmalıdır. Eğer konteynerde bir hata söz konusu ise sperma hemen başka bir konteynere aktarılmalıdır. Konteynerin iç ısısı –120°C
ve üzerine çıkmadığı sürece spermanın fertilitesi etkilenmez. Böyle bir durumdan şüphe
ediliyorsa, gerekli spermatolojik incelemeler yapılmalıdır

Payetler, hacimlerine göre fazla yüzey alanına sahip olmaları nedeniyle, ısı değişimlerine daha duyarlıdırlar. –196°C ısıda saklanan spermanın herhangi bir nedenden dolayı –100°C sıcaklığa ısınmasıyla spermatozoonlardaki buz kristallerinin yapısı etkilenir
ve ısının yine –196°C dolaylarına indirilmesiyle kristalleşme olayı bir kez daha şekillenir (mikrotorik rekristalizasyon). Bu termodinamik olaylar –130°C ısıda bile oluşabilir.
Konteyner içinde saklanan payetlerin ısı farklılıklarına maruz kalması spermatozoon
motilitesini ve sağlam akrozom oranını azaltır. Konteynerdeki azot düzeyine, kanisterin
kaldırıldığı yüksekliğe ve bu yükseklikte kaldığı süreye bağlı olarak değişen ölçülerde ısı
farklılıkları oluşur ve bunun sonucunda kanisterde bulunan spermanın potansiyel fertilitesi azalır. Veteriner hekimi veya suni tohumlama uygulayacak kişiler, payetleri donma
kazanından veya depo konteynerinden saha konteynerine aktarırken, gobletlerin içinin
sıvı azot ile dolu olmasına, aktarma işleminin çok kısa sürede gerçekleştirilmesine, payet
alınırken kanisterin kaldırıldığı yüksekliğin konteyner ağzı içinde olmasına, payetin kanisterden olabildiğince en kısa sürede alınmasına özen göstermelidirler. Ayrıca gerektiği
durumlarda kanister tekrar sıvı azot içine daldırıldıktan sonra 5 dakikadan önce payet
alınmamasına, konteynerdeki sıvı azot miktarının konteyner hacminin 2/3’ünden az olmamasına ve azot düzeyinin haada iki kez denetlenmesine dikkat edilmelidir

Suni tohumlama setinde azot tankı, payeti almak için uzun, düz uçlu bir pens, spermayı
eritmek için eritme kabı, termometre ve payeti kurulamak için peçete vb. bulunmalıdır.
Ayrıca payetin çeşidine uygun (0,25 ml veya 0,5 ml) pistole (Resim 3.12), payeti kesmek
için makas, pistole kılıfı (Resim 3.13) ve rektal muayene eldiveni olmalıdır (Resim 3.14).
Bunların yanında, veteriner hekimlerinin gerekli durumlarda intrauterin (uterus içi) sağaltım amacıyla farklı kateterler (Resim 3.15) ve ilaçlar da bulundurmaları gerekir.

Yanıt E seçeneği olmalıdır.

Yanıt C seçeneği olmalıdır.

Yanıt E seçeneği olmalıdır.

Yanıt E seçeneği olmalıdır.

Yanıt A seçeneği olmalıdır.

Yanıt E seçeneği olmalıdır.

Yanıt E seçeneği olmalıdır.

Yanıt E seçeneği olmalıdır.

Yanıt E seçeneği olmalıdır.

Yanıt E seçeneği olmalıdır.