DOĞUM BİLGİSİ VE SUNİ TOHUMLAMA

Sperma soğutma, dondurma, porsiyonlara ayırma, hacmini artırma, metabolik artıklarını elimine etme, enerji gereksinimini karşılama vb. amaçlarlarla sulandırılmak zorundadır.

Sperma sulandırıcılarında enerji kaynağı olarak glikoz gibi basit şekerler, spermatozoonu soğuk şokuna karşı korumak için yumurta sarısı, süt ve bakteriyel üremeyi engellemek için ise penisilin, streptomisin gibi çeşitli antibiyotikler kullanılmaktadır.

Serbest oksijen radikallerinin yol açtığı membran yapısındaki değişiklikler (oksidatif zarar), membran reseptörlerinin yapısının bozulması, yer kürenin nükleer yapısından kaynaklanan radyoaktivite vb. etkiler de spermada işlevsel zararlara yol açmaktadır.

Günümüzde suni tohumlama laboratuarlarında sperma sulandırıcısı olarak yağsız süt, sodyum sitrat-yumurta sarısı, Laiciphos ve Tris kullanılmaktadır.

Tek aşamalı sulandırma tekniğinde, kriyoprotektan maddeleri içeren hazır sulandırıcılar kullanılmaktadır. Bu teknikte, spermaya katılacak sulandırıcı miktarı hesaplandıktan sonra, sperma 27-30°C ısıda önce 1/1 oranında sulandırılarak spermanın sulandırıcıya alışımı sağlanır. Bundan 10 dk sonra geriye kalan sulandırıcının yarısı ve 10 dk sonra da geriye kalanı eklenerek 1-2 saat içinde 5°C ısıya soğutulur. Sperma 27-30°C ısıda yüksek oranda aktiviteye sahiptir. Spermaya kriyoprotektan madde içeren yüksek ozmotik basıncı olan sulandırıcıların katılması sonucu, hücre içi ile ortam basınçları dengelenirken, hızlı bir madde alış verişi şekilenir. Buna bağlı olarak spermatozoa su kaybeder ve hacimce küçülerek zarar görebilir. Sperma dondurma laboratuarlarında genellikle kriyoprotektan madde içeren sulandırıcılar 5°C ısıda spermaya katılarak bu zarar en aza indirilmeye çalışılır.

Dondurulan spermanın, en az 1 hafta sonra 37°C ısıda 30 saniye süreyle eritilerek, eritme sonrası spermatozoa motilitesi (%) ve anormal spermatozoa oranı (%) değerlendirilir.

Suni tohumlama konteyneri saha konteyneri, azot tankı vb. olarak da adlandırılır.
Konteyner, sıvı azot haznesi (asıl tank), kanister, konteyner kapağı olmak üzere üç bölümden oluşur (Resim 3.6). Konteyner iç içe olan iki kaptan oluşur. İç ve dış kaplar sadece boyun kısmından birbirine temas halindedir. Bu iki kap arasındaki boşluk vakumlanarak konteynerin izolasyonu artırılmıştır. Bu bakımdan konteynerin boyun bölümü çarpma, devrilme vb. etkenlere bağlı olarak kırılma ve çatlamalara karşı çok duyarlıdır. Konteyner kullanımı sırasında, konteynerdeki azot hareket ederek konteynerin boyun kısmında çatlamalara yol açabileceğinden, konteynerin eğilmesi ve sallanmasından kaçınılmadır. Ayrıca konteynere azot ikmali yapılırken, konteynerde bulunan payetlerin ısınmasına yol açabilecek yüksek miktarda ısınmış azot buharının kap içinde birikmesine izin verilmemelidir. Konteyner kullanılmadığı zamanlarda, azot kaybını ve çevreden köken alan mikroorganizmaların bulaşmasını engellemek için, konteynerin ağzı sürekli kapalı tutulmalıdır. Sıvı azot çok sayıda mikroorganizmayı içerebileceğinden, rutin olarak konteyner temizliği yapılmalıdır.

Yüksek gebelik oranları elde edilmesinde veteriner hekiminin önemli görevleri vardır. Tohumlama için en uygun zamanın belirlenmesi, spermanın kurallara ve tekniğine uygun olarak saklanması, taşınması, eritilmesi ve tohumlama tekniklerinin eksiksiz uygulanması bunlardan bazılarıdır.

Spermatozoonlar eritme sırasında ani ısı değişimine çok duyarlıdır. Payetlerin konteynerden alınma süresi, eritme kabının ısısı, eritme süresi, eritme sonrası payetin kurulanması, tohumlama kateterinin ve çevrenin ısısı, eritme sonrası tohumlama yapılıncaya kadar geçen süre gibi eritme anında ve eritme sonrasında birçok etken spermayı olumsuz yönde etkiler.

Sperma dondurma amacıyla değişik renk ve hacimlerde olan, Üzerinde içinde sperması bulunan hayvanın adı, kulak numarası, dolum merkezi ve tarihi yazılı olduğu plastik çubuklara Payet adı verilir.

Şıklarda verilenlerin tamamı kaliteli bir sperma sulandırıcısının özelliklerindendir.

Şıklarda verilenlerin tamamı spermanın donması sırasında oluşan buz kristallerini hacimce küçültmek ve ve spermatozoonlara karşı zararlı etkisini en aza indirmek amacıyla kullanılır.

Deiyonize su günümüzde suni tohumlama laboratuarlarında sperma sulandırıcısı olarak kullanılmaz.

Günümüzde boğa spermasının dondurulması amacıyla sıklıkla 0.25 veya 0.5 mL’lik payetler kullanılır.

Sperma 27 ⁰C-30⁰C’de yüksek oranda aktiviteye sahiptir.

Sulandırılan sperma sulandırıcıya alışması için 2 saat alışıma (ekilibrasyon; equilibration) bırakılmalıdır.

Dondurulan sperman en az 7 gün sonra 37°C ısıda 30 saniye süreyle eritilerek, eritme sonrası spermatozoa motilitesi  (%) ve anormal spermatozoa oranı (%) değerlendirilir.

Sıvı azot haznesi, Kanister ve Konteynır kapağı suni tohumlama konteynerının bölümlerindendir.

Şıklarda verilenlerin tamamı yüksek gebeik oranlarının elde edilmesinde veteriner hekimin önemli görevleri arasındadır.

Sperma saklama teknolojisi; kryoprotektanların bulunması, sulandırıcıların geliştirilmesi ve üreme teknolojsindeki ilerlemelerle birlikte hızlı br gelişim göstermiştir