DOĞUM BİLGİSİ VE SUNİ TOHUMLAMA

Donma sırasında oluşan buz kristallerini hacimce küçültmek ve spermatozoonlara karşı zararlı etkisini en aza indirmek amacı ile çeşitli pH tamponlayıcı maddeler (Tris-sitrik asit, Test, Hepes vb.), düşük molekül ağırlığına sahip hücre zarını geçebilen şekerler (früktoz, glikoz vb.) ve membran koruyucu maddeler (gliserol ve diğer polialkoller, amino asitler vb.) kullanılmaktadır. Ayrıca, laktoz, sükroz ve dekstran gibi hücre zarını geçemeyen şekerler, antifriz proteinleri ve membran stabilizatörleri (yumurta sarısı, süt, lipitler ve amino asitler) de sulandırıcılarda kullanılmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Bireye özgü ve ejakülatın kalitesine bağlı olarak taze sperma sulandırma, dondurma
ve eritme aşamalarında %20-70 oranında motilitesini kaybeder. Bir inek sürüsünde ilk üç tohumlama sonunda %90’ın üzerinde gebelik elde etmek için, bir tohumlama dozunda <7.000.000 motil spermatozoa olması gerekir. Doğru cevap

Tek aşamalı sulandırma tekniğinde, kriyoprotektan maddeleri içeren hazır sulandırıcılar kullanılmaktadır. Bu teknikte, spermaya katılacak sulandırıcı miktarı hesaplandıktan sonra, sperma 27-30°C ısıda önce 1/1 oranında sulandırılarak spermanın sulandırıcıya alışımı sağlanır. Bundan 10 dk sonra geriye kalan sulandırıcının yarısı ve 10 dk sonra da geriye kalanı eklenerek 1-2 saat içinde 5°C ısıya soğutulur. Doğru cevap E'dir.

Dondurulan spermanın, en az 1 hafta sonra 37°C ısıda 30 saniye süreyle eritilerek,
eritme sonrası spermatozoa motilitesi (%) ve anormal spermatozoa oranı (%) değerlendirilir. Değerlendirme sonrası tohumlama amacıyla kullanılacak özellikteki payetler geçici stok tankına aktarılır ve en az 1 ay bekletilir. Bu süre sonrasında, spermatolojik muayeneler yinelenerek, kullanıma uygun olan payetler daimi stok tankına aktarılır. Buradan da saha konteynerine aktarılmak üzere dağıtım tanklarına konulur. Doğru cevap A'dır.

Suni tohumlama konteyneri saha konteyneri, azot tankı vb. olarak da adlandırılır. Konteyner, sıvı azot haznesi (asıl tank), kanister, konteyner kapağı olmak üzere üç bölümden oluşur. Konteyner iç içe olan iki kaptan oluşur. İç ve dış kaplar sadece boyun kısmından birbirine temas halindedir. Bu iki kap arasındaki boşluk vakumlanarak konteynerin izolasyonu artırılmıştır. Doğru cevap C'dir.

Veteriner hekimi veya suni tohumlama uygulayacak kişiler, payetleri donma kazanından veya depo konteynerinden saha konteynerine aktarırken, gobletlerin içinin sıvı azot ile dolu olmasına, aktarma işleminin çok kısa sürede gerçekleştirilmesine, payet alınırken kanisterin kaldırıldığı yüksekliğin konteyner ağzı içinde olmasına, payetin kanisterden olabildiğince en kısa sürede alınmasına özen göstermelidirler. Ayrıca gerektiği durumlarda kanister tekrar sıvı azot içine daldırıldıktan sonra 5 dakikadan önce payet alınmamasına, konteynerdeki sıvı azot miktarının konteyner hacminin 2/3’ünden az olmamasına ve azot düzeyinin haftada iki kez denetlenmesine dikkat edilmelidir. Doğru cevap D'dir.

Spermatozoonlar eritme sırasında ani ısı değişimine çok duyarlıdır. Payetlerin konteynerden alınma süresi, eritme kabının ısısı, eritme süresi, eritme sonrası payetin kurulanması, tohumlama kateterinin ve çevrenin ısısı, eritme sonrası tohumlama yapılıncaya kadar geçen süre gibi eritme anında ve eritme sonrasında birçok etken spermayı olumsuz yönde etkiler. Doğru cevap B'dir.

Gerekli muayeneler yapıldıktan sonra, suni tohumlamaya karar verildiğinde, içinde sperma bulunan konteyner, tohumlama yapılacak hayvanın yakınına getirilir. Özellikle soğuk günlerde, eritilecek spermanın dış ortamın ısı farkından etkilenmesini engellemek için, sperma eritilmeden önce pistole koltuk altına konarak ılınması sağlanır. Payet 37°C ısıdaki su banyosunda 30 sn.de yöntemine uygun eritildikten sonra sudan alınır ve hemen iyice kurulanır. Doğru cevap A'dır.

Payet yazma makinesi ile payetler üzerine hayvanın adı kulak numarası, dolum merkezi ve tarihi yazılarak ultraviyole (UV) altında sterilize edilen payetlere otomatik payet doldurma kapama makinesi ile çekilir. Doğru cevap Edir.

Sıvısaklama yöntemi spermayı sulandırdıktan sonra 5°C gibi düşük ısılarda saklama esasına dayanan bir yöntemdir. Bu yöntem ile sperma yaşamsal aktivitesini ancak 2-3 gün koruyabilmektedir.

Donma yönteminde; hücreyi soğuk şokunun etkilerinden koruyan kriyoprotektif maddelerle sulandırılan sperma, ampul (etil alkol banyosunda),pellet (–79°C kuru buzda) veya payet (–110°C sıvı azot buharında) yöntemiyle dondurularak –196°C ısıdaki sıvı azot içerisinde saklanır.

Kaliteli bir sperma sulandırıcısı; spermatozoitler için gerekli olan enerji gereksinimini karşılamalı, bakteriyel üremeyi kontrol etmeli, spermayı soğuk şokuna karşı korumalı ve ortamın pH değerini dengeleyebilmelidir. Bunların yanı sıra sulandırıcılarda uygun bir ozmotik basınç ve elektrolit denge sağlanması, donma sırasında hücrelerin korunması için zorunludur. Ayrıca sperma sulandırıcılarında enerji kaynağı olarak glikoz gibi basit şekerler, spermatozoonu soğuk şokuna karşı korumak için yumurta sarısı, süt ve bakteriyel üremeyi engellemek için ise penisilin, streptomisin gibi çeşitli antibiyotikler kullanılmaktadır. "b" şıkkı doğru cevaptır.

Günümüzde suni tohumlama laboratuarlarında sperma sulandırıcısı olarak
yağsız süt, sodyum sitrat-yumurta sarısı, Laiciphos ve Tris kullanılmaktadır. Ülkemizde sperma üretim laboratuvarlarında hazır sulandırıcılar tercih edilmekte, zorunlu hallerde Tris, sodyum sitrat-yumurta sarısı da kullanılmaktadır. Hazır sulandırıcılar genellikle antibiyotik içermektedir. Laboratuarda hazırlanan sulandırıcılara penisilin, streptomisin vb.antibiyotikler katılarak bakteriyel üremenin önüne geçilir. "d" şıkkı doğru seçenektir.

Elde bulunan motil spermatozoa sayısı = 1.3 x 109 spermatozoon/ml x 10 ml x %80
Elde bulunan motil spermatozoa sayısı = 10,4 x 109 spermatozoon
Eritme sonrası %50 motilite ve 7.500.000 motil spermatozoa
için payette yaklaşık 15.000.000 spermatozoon olmalıdır.
Buna göre;
Elde edilecek payet sayısı = 10,4 x 109 spermatozoon/
15 x 106 spermatozoon
Elde edilecek payet sayısı = 693.3 payet
Payet sayısı hacim ile çarpıldığında sperma + sulandırıcı hacmi elde edilir.
693 x 0.50 = 346.5 ml.
Kullanılan sulandırıcı miktarı = 346.5 ml - 10 ml sperma
hacmi = 336.5 ml

Spermanın eritilmesi işleminde; bir teknisyen payeti alırken, goblet içerisinde bulunan ve daha sonra kullanılacak olan payetlerin tekrarlı ısınmalarına izin vermemelidir. Eğer sperma başka konteynere aktarılacaksa, payetler içinde azot bulunan gobletlerle taşınmalıdır. "A" seçeneği doğru cevaptır.

Suni tohumlama setinde azot tankı, payeti almak için uzun, düz uçlu bir pens, spermayı eritmek için eritme kabı, termometre ve payeti kurulamak için peçete vb. bulunmalıdır. Ayrıca payetin çeşidine uygun (0,25 ml veya 0,5 ml) pistole, payeti kesmekiçin makas, pistole kılıfı ve rektal muayene eldiveni olmalıdır. Bunların yanında, veteriner hekimlerinin gerekli durumlarda intrauterin (uterus içi) sağaltım amacıyla farklı kateterler  ve ilaçlar da bulundurmaları gerekir.

Sulandırılan spermanın saklanması sırasında, sulandırıcıya alışması için 2 saat (120 dakika) alışıma bırakılır. "b" seçeneği doğrudur.

Spermanın dondurulması işleminde;dondurulan spermanın, en az 1 hafta sonra 37°C ısıda 30 saniye süreyle eritilerek, eritme sonrası spermatozoa motilitesi (%) ve anormal spermatozoa oranı (%)nın değerlendirilmesi gerekir."d" seçeneği doğrudur.

Kızgınlıkları uyarılmış veya doğal kızgınlık döneminde olan sürülerin tohumlanmasında spermanın kısa süreli saklanması işlemi uygulanır. Bu amaçla, yağsız UHT (ultra high temperature; çok yüksek ısı) süt veya içinde kriyoprotektan bulunmayan sulandırıcılar kullanılabilir."c" seçeneği" doğru cevaptır

Kriyoprotektan: Gliserol, yumurta sarısı proteinleri vb. dondurma işlemi sırasında
hücreleri düşük ısıların etkilerinden koruyan madde.