DOĞUM BİLGİSİ VE SUNİ TOHUMLAMA - Deneme Sınavı - 12

Suni tohumlama setinde azot tankı, payeti almak için uzun, düz uçlu bir pens, spermayı eritmek için eritme kabı, termometre ve payeti kurulamak için peçete vb. bulunmalıdır. 

Bireye özgü ejakülatın kalitesine bağlı olarak taze sperma sulandırma, dondurma ve eritme aşamalarında 20-70 oranda motilitesini kaybetmektedir.

Gliserolün kriyoprotektif etkisi Polge ve çalışma arakadaşları tarafından 1949 yılında keşfedilmiştir.

Azot gazı renksiz, kokusuz, tatsız ve nötrdür.

Sıvı azot yaklaşık -196°C ısıda kaynayarak gaz haline geçer

Kriyoprotektan: Gliserol, yumurta sarısı proteinleri vb. dondurma işlemi sırasında hücreleri düşük ısıların etkilerinden koruyan madde.

Spermatozoonun baş, orta ve kuyruk olmak üzere üç ana bölümden oluşan özel bir yapısı vardır.

Payet: Sperma dondurma amacıyla değişik renk ve hacimlerde olan plastik çubuklardır.

Sperma dondurulurken –5°C ile -15°C ısıda buz oluşur

payette (tohumlama dozu) toplam spermatozoa sayısı 15.000.000 spermatozoa olacak şekilde sulandırılmalıdır.

Payetlere çekilmiş sperma, dondurma amacıyla geliştirilmiş taraklara, dizme rampası
yardımı ile dizilir (Resim 3.4). Azot düzeyinden 5 cm yükseklikte (yaklaşık -80 ile -120°C
arası) yerleştirilerek azot buharında 7 dakika süre ile dondurulur.

Dondurulan spermanın, en az 1 hafta sonra 37°C ısıda 30 saniye süreyle eritilerek,
eritme sonrası spermatozoa motilitesi (%) ve anormal spermatozoa oranı (%) değerlendirilir.

Sperması başarılı bir şekilde donmayan türlerde, dondurma için gerekli alet ve donatının olmadığı durumlarda, değerli damızlıklardan daha fazla yararlanmak amacıyla, sperma 2-3 gün kısa süreli saklanır. Bu uygulama ancak kızgınlıkları uyarılmış veya doğal kızgınlık döneminde olan sürülerin tohumlanmasında kullanılabilir. Bu amaçla, yağsız UHT (ultra high temperature; çok yüksek ısı) süt veya içinde kriyoprotektan bulunmayan sulandırıcılar kullanılabilir.

Sıvı azot yaklaşık -196°C ısıda kaynayarak gaz haline geçer.

Konteynerdeki sıvı azot
miktarının 2/3’ten daha az olması bile sperma üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir

Günümüzde gamet hücrelerinin saklanması esasına dayanan iki yöntem kullanılmaktadır. Bunlar 5°C ısıda saklama ve dondurma yöntemleridir. Her iki yöntemde de spermanın yaşamsal işlevlerini saklama ısısı, soğutma hızı, sulandırıcının kimyasal bileşenleri ve kullanılan kriyoprotektif maddeler belirler.

Ayrıca sperma sulandırıcılarında enerji kaynağı olarak glikoz gibi basit şekerler, spermatozoonu soğuk şokuna karşı korumak için yumurta sarısı, süt ve bakteriyel üremeyi engellemek için ise penisilin, streptomisin gibi çeşitli antibiyotikler kullanılmaktadır.

Sıvı haldeki suyun buz haline geçişi ile buz kristalleri oluşur. Sperma dondurulurken –5°C ile -15°C ısıda buz oluşur. Büyük yüzey gerilimine sahip olmalarından dolayı küçük buz kristalleri termodinamiktirler. Kinetik enerjileri daha düşük
buz parçacıkları bir araya gelerek büyük stabil buz kristallerini oluşturur. Buz kristalleri, örneğin soğutulduğu dereceye kadar, hızla bütün yönlere doğru büyür. Soğutma devam ettiği sürece donmayan bölümün oranı hızla düşer. Geriye, miktarı ortamda bulunan kriyoprotektif maddelerin miktarına bağlı olan, donmayan bölüm kalır. Bu donmayan bölümde şeker, tuz ve diğer kriyoprotektanların yoğunluğu dolayısıyla, ortamın ozmotik basıncı hızla artar. Ozmotik basınçta oluşan bu artış, hücre içindeki suyun hücre dışına doğru akmasına neden olur ve bu olay, hücre içi tuz ve kriyoprotektan madde yoğunluğunun ozmotik basıncı dış ortamla eşitlenene kadar sürer.

Gerek sıvı olarak saklamada, gerekse dondurma çalışmalarında spermanın sulandırılması gerekir. Günümüzde suni tohumlama laboratuarlarında sperma sulandırıcısı olarak yağsız süt, sodyum sitrat-yumurta sarısı, Laiciphos ve Tris kullanılmaktadır. Ülkemizde sperma üretim laboratuvarlarında hazır sulandırıcılar tercih edilmekte, zorunlu hallerde
Tris, sodyum sitrat-yumurta sarısı da kullanılmaktadır. Hazır sulandırıcılar genellikle antibiyotik içermektedir. Laboratuarda hazırlanan sulandırıcılara penisilin, streptomisin vb. antibiyotikler katılarak bakteriyel üremenin önüne geçilir.

Bireye özgü ve ejakülatın kalitesine bağlı olarak taze sperma sulandırma, dondurma
ve eritme aşamalarında %20-70 oranında motilitesini kaybeder. Bir inek sürüsünde ilk üç
tohumlama sonunda %90’ın üzerinde gebelik elde etmek için, bir tohumlama dozunda
<7.000.000 motil spermatozoa olması gerekir.