DOĞAL KAYNAKLAR VE ÇEVRE EKONOMİSİ

Avrupa Birliği (AB) geçmişi II. Dünya Savaşı sonrasına dayanan, başarılı bir ekonomik bir bütünleşme örneğidir. II. Dünya Savaşı sonrasında Batı Avrupa’nın yeniden yapılanma sürecinde Fransa ve Almanya’nın girişimiyle 1952 yılında hayata geçen Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT), Avrupa ekonomik bütünleşme sürecinin ilk adımıdır. AKÇT oluşumuna, Fransa ve Almanya ile birlikte İtalya, Belçika, Hollanda ve Lüksemburg da katılmıştır.

1972 yılında Stockholm’de, Birleşmiş Milletler çatısı altında toplanan ve uluslararası çevre politikalarının az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerle birlikte tartışıldığı ilk önemli toplantı olan Birleşmiş Milletler İnsan Çevresi Konferansı veya kısaca Stockholm Konferansı, AB çevre politikasının ilk döneminde, çevre konusunda yaşanan önemli bir uluslararası gelişmedir.

AET’yi kuran ve bugünkü AB’nin temelini oluşturan Roma Antlaşması’nda, çevre korumasıyla veya çevre politikası geliştirilmesiyle ilgili herhangi bir düzenlemeye yer verilmemiştir. Daha önce de belirtildiği gibi kurucu altı ülkenin temel amacı, malların, hizmetlerin, işgücünün ve sermayenin serbest dolaşımının sağlandığı bir ortak pazar yaratmaktır.

Roma Antlaşması’nda çevrenin korunmasına ilişkin dolaylı bir hüküm yer almaktadır. Antlaşma’nın 36. Maddesi’nde çevrenin korunması ticaret ile ilişkilendirilmiştir. İlgili Madde’ye göre, kamu sağlığı, kamu güvenliği, kamu politikası; insanların, hayvanların ve bitkilerin sağlığı ve hayatı; sanatsal, tarihî ve arkeolojik değeri olan ulusal hazinelerin korunması söz konusu olduğunda, ithalatın ve ihracatın kısıtlanmasına izin verilir.

Brundtland Raporu olarak adlandırılan raporda, çevre ve ekonomik kalkınmayı uyumlaştıracak yeni bir kalkınma modelinin uygulanmasının mümkün olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Yeni kalkınma modelinin işaret ettiği kalkınma, sürdürülebilir kalkınmadır. Sürdürülebilir kalkınma, çevreye-karşıt ekonomik büyüme anlayışından çevre ile uyumlu ekonomik büyüme anlayışının benimsenmesi anlamını taşımaktadır

Birinci Çevre Eylem Programı üç bölümden oluşmuştur. Bu bölümler; • Gürültü ve kirliliği önlemeye ve azaltmaya yönelik eylemler, • Yaşam seviyesini iyileştirmeye yönelik eylemler, • Uluslararası kuruluşlara katılımdır.

çevre politikasının temel ilkeleri de aşağıdaki şekilde belirlenmiştir: • Kirlilik ve gürültü yapıcılara kaynağında engel olunması, • Tüm eylemlerin çevre üzerindeki etkilerinin erken aşamalarda dikkate alınması, • Doğanın veya doğal kaynakların kullanımında ekolojik dengeye zarar vermekten kaçınılması, • Ekolojik bilgi düzeyinin kirlilik ve gürültü yapıcılarla mücadele, çevrenin iyileştirilmesi ve korunmasına yönelik eylemler için geliştirilmesi, • Gürültü yapıcıların ortadan kaldırılmasının ve önlenmesinin maliyetinin kirletenler tarafından ödenmesi, • Stockholm Konferansı’nda belirlenen temel ilkeler doğrultusunda bir devletin başka bir devletin çevresini bozan uygulamalardan kaçınması, • AB ve üye ülkelerin çevre politikalarında gelişmekte olan ülkelerin çıkarlarının dikkate alınması, • AB çevre politikası çerçevesinde araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin desteklenmesi, • Çevre sorunlarının çözümünde bölgesel işbirliğinin arttırılması, • AB’ye üye olmak isteyen ülkeler tarafından çevrenin korunmasının AB düzeyinde bir sorun olduğunun kabul edilmesi ve bu anlayışla gelecek nesillere karşı olan sorumlulukların üstlenilmesi, Eylem düzeyinin kirliliğin her türünde, korunacak çevrenin ve kirliliğin özelliğine uygun olarak belirlenmesi, • Üye ülkelerin çevre politikalarının ayrı ayrı planlanması, uygulanması ve ulusal programların koordine edilerek AB düzeyinde uyumlaştırılması, • AB ve üye ülkeler tarafından çevre ile ilgili uluslararası kuruluşlarla iş birliği yapılmasıdır.

Gündem 21, 1992 Rio Konferansı’nda benimsenen ilkelerin eylem planıdır. Gündem 21, uluslararası ve ulusal düzeydeki eşitsizliklere, giderek artan yoksulluğa, açlığa, hastalıklara, cehalete ve eko-sistemlerdeki olumsuzluklara dikkat çekmektedir. İlgili sorunlara çözüm olarak ise temel gereksinimlerin karşılanmasını, yaşam standartlarının iyileştirilmesini, eko-sistemlerin daha iyi korunmasını ve yönetilmesini ve daha güvenli bir geleceğe sahip olunmasını sağlamak üzere küresel ortaklık kavramını gündeme getirmektedir.

Maastricht Antlaşması, AB çevre politikasının amaçlarını yeniden tanımlamıştır. Antlaşma’nın XVI. Başlığı’nda yer alan 130r Maddesi’nin 1. Paragrafı’na göre AB çevre politikasının amaçları; • Çevre kalitesinin korunması ve iyileştirilmesi, • İnsan sağlığının korunması, • Doğal kaynakların dikkatli ve akılcı kullanılması, • Bölgesel veya küresel çevre sorunlarıyla mücadele için uluslararası düzeyde önlemler alınmasıdır

Altıncı Çevre Eylem Programı’nın belki de en dikkat çekici yönü, serbest piyasayı destekleyen kurallara yer vermiş olmasıdır. Önceki Çevre Eylem Programları’nda, iş dünyası için standartlar ile hedefler oluşturulmuş ve uygulama bu standartlar doğrultusunda yürütülmüştür

AKÇT’yi kuran ülkeler, kısa süre içinde kömür ve çelik endüstrilerinde oluştur­dukları ortak pazarı diğer endüstrileri de kapsayacak şekilde genişletmeye karar vermişlerdir. Bu hedef doğrultusunda, 1957 yılında Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET)nu kuran Roma Antlaşması imzalanmıştır.

Özellikle sürdürülebilir kalkınma paradigması ve onunla bağlantılı olarak tüm sektörel politikaların çev­reye saygılı olması söylemi, 1999 yılında yürürlüğe giren Amsterdam Antlaşması sonrasında AB çevre politikasının geliştirilmesinin ana itici gücünü oluşturmuş­tur.

Çevre sorunları ile ekonomik büyüme hedeflerinin uyumlaştırılması konusu, Stockholm Konferansı’nın önemli gündem maddelerinden birini oluşturmuştur. Stockholm Konferansı’nda, insanların yaşam kalitesini yükseltmek için ekonomik ve sosyal kalkınmanın gerekliliği kabul edilirken çevreyi dışlamayan bir kalkınma stratejisinin geliştirilmesi gereği vurgulanmıştır. Çevre sorunlarını dikkate alarak büyümenin ancak çevre sorunlarına karşı az gelişmiş ve gelişmiş ülkelerin birlikte hareket etmeleri ile mümkün olabileceği açıkça ilan edilmiştir.

AB çevre poli­tikası gelişiminin ilk döneminin son yılında, yani 1972 yılında kabul edilen üç yö­nergeden ikisi tarımla, üçüncüsü ise dizel motorların neden olduğu emisyonlarla ilgilidir.

AB çevre politikasının ikinci döneminde çevre konusunda yaşanan en önemli uluslararası gelişme, 1987 yılında Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu tara­fından Ortak Geleceğimiz isimli raporun yayımlanması olmuştur.

Birinci Çevre Eylem Programı üç bölümden oluşmuştur. Bu bölümler;

AB çevre politikasının üçüncü döneminde çevre konusunda AB çevre politika­sının gelişimini etkileyen çok sayıda önemli uluslararası gelişme yaşanmıştır. Bunlardan ilki, 1992’de Rio de Janeiro’da gerçekleştirilen Birleşmiş Milletler Çev­re ve Kalkınma Konferansı’dır. Kısaca Rio Konferansı olarak adlandırılan kon­ferans sonrasında Rio Deklarasyonu, Gündem 21, Orman İlkeleri, İklim Deği­şikliği Sözleşmesi ve Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi’nden oluşan beş temel belge üzerinde anlaşılmıştır.

Maastricht Antlaşması, AB çevre politikasının amaçlarını yeniden tanımla­mıştır. Antlaşma’nın XVI. Başlığı’nda yer alan 130r Maddesi’nin 1. Paragrafı’na göre AB çevre politikasının amaçları;

2014-2020 yıllarını kapsayan Yedinci Çevre Eylem Programı 2012 yılında sona eren Altıncı Çevre Eylem Programı’nın yerini almaktadır. Bu program Gezegenin Sınırları İçinde Daha İyi Yaşamak sloganıyla 17 Ocak 2014 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Tek Avrupa Senedi’ne göre AB çevre politi­kasının ilkeleri;