DOĞAL KAYNAKLAR VE ÇEVRE EKONOMİSİ

Çevrenin ekonomik faaliyetteki rolü, 18. yy’da Fizyokratlar tarafından ilk kez sistematik biçimde ele alınmıştır.

Neoklasik yaklaşımı savunanlar genel olarak ekonomik büyümenin sınıra ulaşacağı konusunda kötümser olmamak gerektiğini vurgulamıştır. Ekonomik büyüme ve teknolojik gelişmelerin; nüfus, kaynak, kirlilik ve diğer çevre sorunlarının nedeni olarak değil, tersine bu sorunlara çözüm olacağı görüşünü taşımaktadır. Hotelling ise yenilenemez kaynaklar teorisinin geliştirilmesine katkıda bulunmuştur. Hotelling özellikle orman, mineral ve diğer tükenebilir varlık arzında meydana gelen azalma dolayısıyla bu varlıkların kullanımlarının düzenlenmesine yönelik talebin ortaya çıktığını ifade etmektedir. Hotelling kıtlık rantı kuralı temel olarak bir tükenebilir kaynağın net fiyatının,
faiz oranlarına eşit bir oranda artması gerektiğini anlatır.

Çevre politikası, firmaları ekonomik karar aşamasında bireysel çıkarları yerine sosyal çıkarları dikkate almaları konusunda zorlamaktadır. Bu kısıtlama firmaların üretim etkinliğinin azalmasına yol açabilir. Örneğin, eğer firma enerji, sermaye ve emek olarak sıralayabileceğimiz üretim kaynaklarını kirlilik emisyonunu düşürmeye tahsis ederse üretim maliyeti artacaktır. Daha da önemlisi, bu kaynaklar çıktının üretilmesinde değil, kirliliğin azaltılmasında kullanılacaktır. Böylece üretken kaynakların kirliliğin azaltılmasında kullanılması durumunda üretim düzeyi ister istemez azalacaktır

Daha önce çevre politikasının ekonomi üzerindeki negatif etkisini değerlendirmiştik. Bu çerçevede sıkı çevre politikası uygulamalarının, ekonomide kaynakların üretim yerine başka alanlara aktarılmasına yol açarak ekonomiyi olumsuz yönde etkileyebileceği üzerinde duruldu. Ancak son dönemlerde Porter ve diğer bazı çalışmalar sıkı çevre politikalarının üretim sürecinde kaynak kullanımını azalttığı ve firmaların maliyetlerini arttırdığı görüşünün geçerli olmayabileceğini ileri sürmektedirler. Çünkü sıkı çevre politikaları firmaların kaynak israfını azaltmasını ve enerji kullanımında etkinlik artışını sağlamasını gerektirir. Aynı zamanda bu durum firmaları maliyetlerini azaltıcı daha yeni ve daha etkin üretim yöntemlerini seçmeye yöneltir. Porter, sıkı çevre politikası nedeniyle firmaların üretim maliyetlerinde meydana gelen azalmanın yurtiçi üretimi doğrudan canlandırmasının yanında yabancı ekonomilere kıyasla yerel ekonominin rekabetçiliğini arttıracağını ileri sürmektedir.

Çevre vergilerinin istihdam politikalarına hizmet edecek bir araç olarak da kullanılabileceği düşüncesi, çevrenin korunması ve istihdam yaratılması gibi birbiriyle çeliştiği düşünülen iki önemli iktisat politikası amacını birlikte gerçekleştirilebilecek ortak bir çözüm sunması nedeniyle büyük ilgi görmüştür. Çifte yarar hipotezi mevcut vergi sisteminin dengesiz olduğu ve piyasa davranışlarını yanlış yönlendirdiği varsayımı üzerine kuruludur. Mevcut vergi sisteminde enerji ve doğal kaynaklar
gerçek maliyetlerinin altında vergilendirilirken, özellikle emek ve sermaye üzerindeki vergi yükü olması gerekenin çok üzerindedir. Vergi yükünün üretim faktörleri arasındaki dağılımındaki bu dengesizlik, doğal kaynakların verimsiz kullanılmasını, israf edilmesini ve çevreye zarar verilmesini teşvik ederken, diğer yandan da yeni yatırımları ve yeni işe alımları caydırmakta, ekonomik ve çevresel refah kayıplarına neden olmaktadır. Çifte yarar hipotezi ile çevreye zarar veren ekonomik
faaliyetlerin piyasa fiyatlarını, marjinal sosyal maliyetlerine eşitlemeyi amaç edinen bir çevre vergisi reformundan elde edilecek ek gelirin, gelir vergisi gibi piyasalar üzerinde saptırıcı etkileri olan bir vergi veya bir grup verginin oranlarını düşürerek veya bu vergileri ödeyenlere doğrudan gelir transfer ederek kullanılmasının, bütçenin dengelerini değiştirmeksizin çevresel ve ekonomik refah artışları sağlanacağı ileri sürülmektedir. Kısaca çevresel vergiler gelir vergileriyle ikame edilecek olursa çevresel vergilerle ilişkili iki yarar ortaya çıkacaktır. İlki, kirlilik dışsallıklarıyla ilişkili piyasa hatalarının düzelmesiyle sosyal refah düzeyi artmaktadır. İkinci fayda emek piyasasındaki piyasa aksaklıklarının azalmasının sosyal refah düzeyini arttırmasıyla meydana gelmektedir. Bu çevresel vergi ile ilişkili iki fayda çifte yarar olarak adlandırılmaktadır.

İçerik açısından çevre politikalarını düzeltim (reform) yanlısı olanlar ve düzeltim karşıtı olanlar biçiminde ikiye ayırabiliriz. Onarımcı ve önleyici politikalar ise yöntem açısından çevre politikaları sınıflandırmasına girmektedir.

Çevre vergileri, mali yardımlar, depozit-geri ödeme sistemleri ve kirletme/atık haklarının ticareti gibi ekonomik araçlar ile standartlar, yasaklama ve yükümlülük getirme yoluyla doğrudan müdahalede bulunularak uygulanan hukuki araçlar çevre politikasının düzenleyici ve teşvik edici araçları arasında sayılmaktadır. Sorumluluk yükleme, mülkiyet haklarının tanımlanması ve ahlaki değerler yaratarak manevi duyarlılığın geliştirilmesi gibi merkezî otoritenin doğrudan müdahalesi yerine gönüllü katılımı teşvik eden araçlar, ikinci grup araçları oluşturmaktadır. Çevre politikasının öngördüğü hedeflerin gerçekleştirilebilmesi için makroekonomik düzeyde tanımlanmış araçlardan da yararlanılmaktadır. Para ve maliye politikaları, ticaret politikası, dış yardım politikası ve yoksul ülkelerin dış borç yüklerini azaltmaya yönelik politikalar da çevre politikasının dolaylı araçları arasında sayılan üçüncü gruba dahil edilen araçlardır.

Etkin çevre yönetiminin koşulları; siyasal irade, çevre bilincinin yaygınlaştırılması ve çevre eğitimi ve çevre yönetiminin temel araçlarının belirlenmesi olarak sıralanmaktadır.

Çevre politikasının olası uygulama alanları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Su kalitesi ile ilgili uygulamalar,
• Hava kalitesi ile ilgili uygulamalar,
• Gürültünün azaltılması ile ilgili uygulamalar,
• Katı atık yönetimi ile ilgili uygulamalar,
• Radyasyon ve toksik etkili katı atıklarla ilgili uygulamalar,
• Pestisidlerle ilgili uygulamalar,
• Termal kirlenme ile ilgili uygulamalar,
• Çevre yönetimi ve planlaması kapasitesinin güçlendirilmesi ile ilgili uygulamalardır.

Çevre politikasının uygulama alanları belirlendikten sonra çevre yönetimine ilişkin stratejilerin belirlenmesi gerekmektedir. Çevre yönetim stratejileri dört başlık altında toplanabilir. Bunlar: Çevre kalitesinin belirlenmesi, atıkların denetim altına alınması, çevresel etki değerlemesi (ÇED) ve çevre kirliliklerinin ortadan kaldırılması ve zararlı etkilerinin giderilmesidir.

Biyosfer: Bir gezegenin dış kabuğunun; hava, toprak, kaya ve su içeren, içinde yaşam bulunan yeryüzü bölümüdür. Bu nedenle doğru cevap B şıkkıdır.

Doğal Sermaye: Toprak, hava, su, yaşayan organizmalar ile yaşam ve refahın devamı için gerekli ekosistem mal ve hizmetlerini sağlayan dünya biyosferinin tüm oluşumlarıdır. Bu nedenle doğru cevap C şıkkıdır.

Üretim, istihdam düzeyi, fiyat istikrarı, büyüme makroekonominin
inceleme alanına giren konular arasında yer alır. Bu nedenle doğru cevap E şıkkıdır.

Ekonomi ve çevre arasındaki ilişki göz önünde bulundurulduğunda; çevre politikaları ekonomik verimliliği temelde üç mekanizma kanalıyla etkilemektedir: İlki, çevre politikalarının verimlilik üzerindeki negatif etkisidir. Diğer ikisi ise çevre kalitesinin ekonomik verimlilik üzerindeki pozitif etkilerini ortaya koymaktadır. Bu nedenle doğru cevap B şıkkıdır.

Çevre politikasının ekonomik verimlilik ve büyüme üzerindeki olumsuz etkilerine bakıldığında hepsine yol açabileceği görülmektedir. Bu nedenle doğru cevap E şıkkıdır.

Geleneksel olarak üretim faktörleri, doğal kaynaklar, sermaye ve emek olarak üçe ayrılır. Bu nedenle doğru cevap A şıkkıdır.

Rekreasyon: Bireylerin boş zamanlarını alternatif faaliyetlerle
değerlendirmesidir. Bu nedenle doğru cevap D şıkkıdır.

Daha az toksik maddeye maruz kalmak, daha fazla orman ve temiz havaya sahip olmak ultraviyole ışınlardan daha fazla korunmak, biyolojik çeşitlilik gibi unsurlar ekonomiyi daha verimli kılmaktadır. Bu nedenle doğru cevap E şıkkıdır.

Gelir artışı ise çevreyi kompozisyon etkisi (yapısal etki) aracılığıyla olumlu yönde etkilemektedir. Bu nedenle doğru cevap C şıkkıdır.

Çevre yönetimi, genel olarak ekolojik dengenin gerçekleştirilmesi amacıyla kaynakların rasyonel kullanımına yönelik yönetim sürecinin aşamaları olan planlama, örgütlenme, personel alma, eş güdüm-iletişim, fayda-maliyet hesaplamaları yürütme ve denetim işlevlerinin bütünü biçiminde tanımlanabilir. Bu nedenle doğru cevap E şıkkıdır.