DOĞAL KAYNAKLAR VE ÇEVRE EKONOMİSİ

Kirlilik hasar maliyeti: Bir ekonomik faaliyet soncu çevreye bırakılan kirletici emisyonların ekolojik sistemde neden olduğu tüm hasarın parasal değeridir.

Coasian Yaklaşım: Coasian yaklaşım, mülkiyet hakkının kirleten veya kirlilikten zarar gören taraflardan hangisine verilmiş olursa olsun karşılıklı pazarlık süreci sonunda optimum kirlilik düzeyini başarılabileceğini ileri sürmektedir.

İşlem maliyetleri: Tarafların, negatif dışsallıkların etkisini ortadan kaldırmak üzere bir araya gelme, müzakere etme, pazarlık ve sonuçlandırma sürecinde katlandıkları maliyetlerdir

Karbon vergisi: İklim
değişikliği tehdidi yaratan
fosil yakıtlardan kaynaklanan
karbondioksit emisyonlarını
azaltmayı amaçlayan bir
vergidir.

Çevre Dostu Ürün Etiketi:
Bir ürünün yaşam döngüsü
boyunca çevreye karşı duyarlı
ve çevre dostu olduğunu
gösteren bir sertifikadır.

Emir ve kontrol yaklaşımı:
Yasal olarak yasak ve
zorlamalar getirerek çevresel
dışsallıkları içselleştirmeyi
amaçlamaktadır.

Bedavacılık: Ortak
mallardan kimin ne
kadar fayda sağladığının
belirlenemeyeceğini gören
kullanıcıların, maliyetin
başkaları tarafından
karşılanması beklentisiyle
sağladıkları faydayı gizleyerek
finansmanına katılmaktan
kaçınmaları durumudur.

Çevre standartlarını etkinlik ölçütüne göre değerlendirmek amacıyla emisyon
standartları yoluyla optimum kirlilik düzeyinin nasıl belirlendiğini açıklayan Şekil 5.3’e göz atalım. Açıklamalarımızı nehri kirleten kağıt imalathanesi ve zarar
gören balık üretim çiftliği örneği üzerinden geliştirmeye devam edelim. Şekilde
kağıt imalathanesine ait marjinal kirililik kontrol maliyeti eğrisi (MCC) ile balık
üretim çiftliğine ait marjinal kirlilik hasar maliyeti eğrisi (MDC) görülmektedir.
Şekilde, herhangi bir düzenlemenin olmadığı durumda nehre bırakılacak atık
miktarının Wm olacağı görülmektedir.

Çevre standartlarını etkinlik ölçütüne göre değerlendirmek amacıyla emisyon
standartları yoluyla optimum kirlilik düzeyinin nasıl belirlendiğini açıklayan Şekil 5.3’e göz atalım. Açıklamalarımızı nehri kirleten kağıt imalathanesi ve zarar
gören balık üretim çiftliği örneği üzerinden geliştirmeye devam edelim. Şekilde
kağıt imalathanesine ait marjinal kirililik kontrol maliyeti eğrisi (MCC) ile balık
üretim çiftliğine ait marjinal kirlilik hasar maliyeti eğrisi (MDC) görülmektedir.
Şekilde, herhangi bir düzenlemenin olmadığı durumda nehre bırakılacak atık
miktarının Wm olacağı görülmektedir.

Ticareti yapılan emisyon izinleri yoluyla negatif dışsallıklar için bir piyasa yaratılmaktadır. Devredilebilir emisyon izinleri sisteminin gösterdiği piyasa çözümü,
standartlar sisteminin avantajlı yönlerini, emisyon vergisi sisteminin maliyet etkinlik avantajları ile birlikte sağlamaktadır (Pindyck, Rubinfeld, 2001, 631). Merkezî yönetim tarafından belirlenen toplam emisyon izinleri sayısı, emisyon standardı uygulamasında olduğu gibi, mevcut sistemin standardını oluşturmaktadır. Ticarete konu olan emisyon izinleri için oluşan piyasa fiyatı ise emisyon vergisi uygulamasında olduğu gibi maliyet etkin çözümün gerçekleşmesini sağlamaktadır.
Devredilebilir emisyon izinleri sisteminin firmaları yeni teknolojilere yatırım yapmaya cesaretlendirebileceği düşünülmektedir. Yenilikçi firmalar emisyon
miktarlarını azaltırken, kullanmadıkları emisyon izinlerini satarak kâr edebilirler.
Piyasaya yeni giriş yapan kirletici firmalar da piyasada mevcut firmaların kullanmadıkları emisyon izinlerini kirlilik kontrol maliyetinden daha düşük bir harcamayla satın alma olanağı bulmaktadırlar. Emisyon izinleri sistemi bu yönüyle
yeni ve eski firmaları etkin kirlilik kontrol yeterlilikleri elde etmek üzere cesaretlendirmektedir.
Devredilebilir emisyon izinleri sisteminin piyasalardaki rekabet iklimini olumsuz yönde etkiyebileceği de düşünülmektedir (Van Ierland, 1993, 97). Emisyon
izin sertifikalarının dağıtılmış olduğu bölgede piyasaya yeni girecek olan firmalar, kirletici emisyon izinleri satın almak için mevcut firmalara yüksek fiyatlar
ödemek zorunda kalacaklardır. Bu da piyasada var olan firmalara, piyasaya yeni
girecek firmalar karşısında rekabet üstünlüğü sağlamış olacaktır. Belirli bir bölge
için bile tanımlanması zor olan emisyon izinlerinin, küresel çevre sorunları karşısında nasıl tanımlanabileceği ve nasıl paylaştırılacağı konusunda belirsizlikler
bulunmaktadır. Emisyon ölçümlerinin düzenli olarak yapılmasını ve takip edilmesini gerektiren bu sistem, idari yönden yüksek maliyetlerin oluşmasına neden
olabilmektedir

Kirlilik kontrol (azaltım) maliyeti: Çevre kalitesini iyileştirmek veya kirliliği kontrol altına almak amacıyla toplumun doğrudan yaptığı parasal harcamalardır.

Sorumluluk hukuku optimum kirlilik düzeyinin belirlenmesinde bir ekonomik teşvik aracı gibi çalışmaktadır. Bu bağ- lamda sorumluluk hukuku zararın failini cezalandırması nedeniyle kirleten öder ilkesine uygun bir yöntem olarak kabul edilmektedir. Bununla birlikte çevre kirliliğinden mağdur olanların haklarının mahkemeler yoluyla korunmasının da bazı dezavantajlı yönleri bulunmaktadır. Birincisi, hukuki karar süreçleri yavaş ve maliyetlidir. İkincisi kirlilikten zarar gören taraf dava açma maliyetini karşılayamayacak durumdaysa, sorunun dava yoluyla çözümünü öneren bu sistemden beklenen sonucu almak mümkün olma- yacaktır. Üçüncüsü, kirletenler ve kirlilikten etkilenenler çok sayıda olduğu zaman kimin kimden ne kadar etkilendiğini belirlemek zor olabilir. Dördüncüsü, karar verecek mahkemenin tarafların yanıltıcı bilgilendirmesi sonucu vereceği ceza sos- yal optimumu sağlamak için gerekli olandan daha az veya daha fazla takdir edilmiş olabilir. Kirleten tarafın verdiği zararı gizlemeye çalışması, zarar gören tarafın da gördüğü zararı abartılı göstermesi sonucu oluşan bu bilgilenme sorunu çevresel sorumluluk hukuku uygulamasının etkinliğini azaltmaktadır.

Coasian Yaklaşım: Coasian yaklaşım, mülkiyet hakkının kirleten veya kirlilikten zarar gören taraflardan hangisine verilmiş olursa olsun karşılıklı pazarlık süreci sonunda optimum kirlilik düzeyini başarılabileceğini ileri sürmektedir.

İşlem maliyetleri: Tarafların, negatif dışsallıkların etkisini ortadan kaldırmak üzere bir araya gelme, müzakere etme, pazarlık ve sonuçlandırma sürecinde katlandıkları maliyetlerdir.

Bedavacılık: Ortak mallardan kimin ne kadar fayda sağladığının belirlenemeyeceğini gören kullanıcıların, maliyetin başkaları tarafından karşılanması beklentisiyle sağladıkları faydayı gizleyerek finansmanına katılmaktan kaçınmaları durumudur.

Piyasa temelli düzenlemeler negatif dışsallıkları piyasa fiyatında içselleştirmeyi amaçlayan uygulamalardan oluşmaktadır. Maliyetleri ve fiyatları etkileyen düzenlemeler ekonomik aktörleri üretim ve tüketim kararlarını gözden geçirmeye ve çevre kirliliğini azaltmaya yönelik önlemler almaya teşvik etmektedir.

Piyasa temelli düzenlemeler bu amacı atık bedelini ödeterek veya kirleticilerin ticaretine izin veren yapay piyasa koşulları oluşturarak gerçekleştirmektedirler. Çevre vergileri ve devredilebilir emisyon izinleri bu iki yaklaşımın uygulamadaki örneklerini oluşturmaktadır. Çevre vergileri ve devredilebilir emisyon izinleri sisteminin ortak özelliği kirlilik kontrolünde kirleten öder ilkesini benimsemiş olmaları ve maliyet etkin çözüm olarak önerilmeleridir.

Çevreye zararlı emisyonların bedelini ödeterek sınırlandırmaya teşvik etmek düşüncesi oldukça eskiye dayanmaktadır. Arthur Cecil Pigou Refah İktisadı adlı kitabında çevreye zararlı emisyonların marjinal dışsal maliyetine denk bir vergi ile piyasa fiyatında içselleştirilmesinin kaynak dağılımında etkinliğe götüreceğini açıklamıştır. Bu düşünce doğrultusunda çevre vergileri dışsal maliyetleri içselleş- tiremeyen piyasa sistemini düzenleyerek çevreye zararlı her türlü atığın kontrol edilmesini sağlayan maliyet etkin bir araç olarak görülmektedir.

Karbon vergisi: İklim değişikliği tehdidi yaratan fosil yakıtlardan kaynaklanan karbondioksit emisyonlarını azaltmayı amaçlayan bir vergidir.

Emir ve kontrol yaklaşımı: Yasal olarak yasak ve zorlamalar getirerek çevresel dışsallıkları içselleştirmeyi amaçlamaktadır.

Çevre Dostu Ürün Etiketi: Bir ürünün yaşam döngüsü boyunca çevreye karşı duyarlı ve çevre dostu olduğunu gösteren bir sertifikadır.