DOĞAL KAYNAKLAR VE ÇEVRE EKONOMİSİ

Çevre sorunları

Ekonomik büyüme

Kyoto Protokolü

Montreal Protokolü

Ozon tabakasının incelmesi

Azgelişmiş ülkelerde kişi başına düşen emisyon miktarları oldukça düşüktür.

Sanayileşmiş ve gelişmiş ülkeler

Küreselleşme

7'ler Zirvesi

Çevre sorunları genel anlamda, insanoğlunun ekonomik faaliyetleri yoluyla doğal çevresi üzerinde kurmuş olduğu hâkimiyet ve baskının çevrenin taşıma kapasite­sini aşması sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu tanımlama aslında çevre sorunlarının esas temel nedenini oluşturmaktadır. Çevre sorunları birden bire ortaya çıkan bir sorun değildir, zaman içinde birikerek ve değişimlerin de etkileri ile birlikte varlı­ğını duyurmaktadır. Çevre sorunları tarihsel süreç içerisinde gelişmiş, farklı yüz­yıllarda toplumların da ekonomik sosyal ve siyasal yapıları ile belirlenmiş nitelik ve boyutları olan bir birbirine bağlı sorunlar bütünüdür.

Çevre sorunları genel anlamda, insanoğlunun ekonomik faaliyetleri yoluyla doğal çevresi üzerinde kurmuş olduğu hâkimiyet ve baskının çevrenin taşıma kapasite­sini aşması sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu tanımlama aslında çevre sorunlarının esas temel nedenini oluşturmaktadır. Çevre sorunları birden bire ortaya çıkan bir sorun değildir, zaman içinde birikerek ve değişimlerin de etkileri ile birlikte varlı­ğını duyurmaktadır. Çevre sorunları tarihsel süreç içerisinde gelişmiş, farklı yüz­yıllarda toplumların da ekonomik sosyal ve siyasal yapıları ile belirlenmiş nitelik ve boyutları olan bir birbirine bağlı sorunlar bütünüdür.

Toplumsal ve ekonomik olarak azgelişmişlik kalkınmanın önemli problemle­rinden birisi olup birçok ekonomik ve sosyal sorunların da kaynağı olmaktadır. Azgelişmişlik genel olarak kaynakların yetersiz olması ile bireysel ve toplumsal ihtiyaçların karşılanamaması kıstaslarına göre tanımlanmaktadır. Azgelişmiş ül­kelerin en temel ekonomik ve yapısal özellikleri şunlardır; düşük kişi başına gelir, dengesiz gelir dağılımı, tasarruf ve yatırımların düşüklüğü, sermaye birikiminin yetersizliği, zorunlu ihtiyaçları gideren malların, tüketim bileşeninde yüksek pay alması, yetersiz beslenme, yetersiz eğitim, hızlı nüfus artışı, dengesiz kentleşme, yetersiz, kötü çevre şartlarında barınmadır (Han, 2011; 27- 28). Bu bağlamda ge­lir, kaynaklar, sermaye açısından yetersiz olan bireysel ve toplumsal ihtiyaçlarını karşılamada yetersiz olan yoksullar, gelir, gıda, enerji, su, yakacak, elde edebilmek için doğal kaynakları sürekli kullanmaktadırlar. Bu durum ise doğal kaynakların hızla tüketilmesi ve çevre sorunlarının artmasına neden olur. Ayrıca yoksulların, ihtiyaçlarını gidermek için bilinçsiz doğal kaynak ve çevre mallarının hızlı tüke­timi çevreyi ve doğal kaynakların tükenmesine ve bozulmasına neden olurken bozulmuş ve yenilenemeyen doğal kaynaklar ise yoksulluğu artıran bir kısır dön­günün yaşanmasına da neden olmaktadır (Dağdemir, 2003; 29).

Sınır ötesi çevre sorunları, iki veya daha fazla ülkenin çevre sorunlarının birbiri içine geçerek zararlı tüm emisyon ve atıkların hava, su, toprak aracılığıyla sınır­ları geçerek ülkeler arasında taşınmasıdır. Sınır ötesi çevre sorunları 1973 yılında OECD’nin yapmış olduğu bir tanımlamadır.

Yerel veya bölgesel olarak ortaya çıkan ve tanımlanan bu küresel çevre sorunları, küresel iklim değişimine, ozon tabaka­sının incelmesine tropik ormanların yok edilmesine, biyoljik çeşitliliğin azaltıl­masına, hava kirliliği ve asit yağmurlarının artmasına neden olduğu gibi yarattığı sonuçlar küresel düzeyde olmaktadır.

Tarım üretiminde ve imalat sanayiinde yoğun olarak kullanılan kimyasal madde­lerin ozon tabakasına verdiği zararın ortaya çıkığı 1970’lerden beri ozon tabakası konusundaki kaygılar gündemdedir.

Sanayileşmiş ülkelerin küresel ısınma ve iklim değişimine neden olan sera gazlarının emisyonunda payları çok yüksektir. Fakat azgelişmiş ülkelerde de kişi başına düşen emisyon miktarı da oldukça yüksektir. Azgelişmiş ülkelerde pirinç, çeltik üretimi ve hayvancılık gibi tarımsal üretimler nedeniyle özellikle metan gazı emisyonu atmosferde yoğunlaşmaktadır. Ormanları tahrip ve yok ederek ta­rım alanı açmak, tarım ve çiftlik artıklarını yakmak, fosil yakıt kullanarak tarım makinalarını kullanmak, gübre, böcek ilaçlarını kullanmak sürekli atmosfede sera gazlarının emisyonunu artırmaktadır. Ayrıca bu ülkelerde ısınmak ve enerji için kullanılan fosil yakıtlar, temizlik için kullanılan kimyasallar, çeşitli spreyler, bu gazların emisyonunu daha da artırmaktadır. Azgelişmiş ülkelerde zararlı gazların emisyonuna yönelik bir denetim ve kontrol sistemlerinin olmayışı ve işleyişindeki aksaklıklar da sera gazlarının azgelişmiş ülkelerde de yoğun olmasına neden olan faktörlerden birisidir (Kaplan, 1999; 45; Godrej, 2003; 62).

Çevre sorunlarının, ekosistemler gibi ulus ve sınır tanımayan ve birbi­rine bağlı sorunlardan oluşan özellikler taşıması nedeniyle yarattıkları olumsuz sonuçlar aynı anda hem yerel, hem ulusal hem de uluslararası düzeyde etkili ol­maktadır (Algan, 1995; 210).

Küresel platformda ülkeler ise ekonomik, siyasal teknolojik ve demografik faktörlerin de etkisiyle olumsuz değişimlerden farklı şekillerde sorumludurlar. Bu bağlamda, küresel çevre sorunlarına neden olan ül­keler dört farklı grupta toplanmaktadır. Birinci grup ülkeler, sanayileşmiş ve ge­lişmiş ülkelerdir. Bu ülkelerin küresel çevre sorunlarının meydana gelmesindeki payları çok büyüktür. Özellikle sanayileşmenin etkisiyle karbondioksit, karbon­monoksit, kükürt emisyonları her türlü zehirli ve kimyasal atıklar ve emisyonları yayarak ozon tabakası ve küresel iklim değişimi üzerinde çok önemli olumsuz etkileri olmaktadır. İkinci grup ülkeler ise hızlı nüfus artışları ve kalkınma ile ilgili birçok problemleri olan azgelişmiş ülkelerdir. Bu ülkelerde sanayileşmenin neden oldu­ğu dışsallıklar çevre sorunlarını yaratmaktadır. Ayrıca, azgelişmişlik ve yoksulluk nedeniyle her türlü doğal kaynak ve çevresel varlıkların aşırı tüketilmesi sonucu da ortaya çıkan bölgesel ve küresel sorunlar, çevre sorunlarının artmasına neden olmaktadır. Üçüncü grup ülkeler, Sanayileşme çabaları olan gelişmekte olan ül­kelerdir. Hızlı sanayileşme ve kentleşme süreçleri nedeniyle ağır ve zehirli sanayi atıkları ve emisyonları, havanın suyun, bitki örtüsünün niteliklerini bozarken, nüfus artışı ve dengesiz kentleşme konut, barınma ve her türlü alt yapı sorunları yaratarak çevre sorunlarının artmasına neden olmaktadır. Dördüncü grup ülkeler ise eski Doğu Bloku olarak adlandırılan ve küreselleşme ile birlikte günümüzün Doğu Avrupa Ülkeleridir. Bu ülkelerde gelişmiş ülkelerin ihtiyacı olan hammad­de, enerji ve işgücü kaynakları olması nedeniyle doğal kaynakları, enerji kaynak­ları ve çevresel varlıkları hızlıca tükenmektedir. Ayrıca, bu ülkelerin gelir artışı için yaptıkları çevreyi dikkate almayan büyüme ve küresel piyasalara uyum çabaları ise karbondioksit kükürtdioksit emisyonlarının atmosfere yayılmasını hızlandır­makta ve su kirliliği, zehirli katı ve sıvı atıklar ile çöpler gibi çevre sorunlarını da kaçınılmaz olarak bütün ülkeleri etkilemektedir.

Çevre literatüründe trajik çevresel felaketler olarak anılan olaylar ise şunlardır: Sovyetler Birliği’ndeki Çernobil nükleer kazası, Hindistan’ın Bhopal yöresinde, bir Amerikan şirketinin çalıştırdığı zirai mücadele ilaç fabrikasında iki binden çok kişinin ölümüyle sonuçlanan sızıntı, Meksika’da bin kişinin ölümüne neden olan sıvı gaz tankı patlaması, Japonya’da Minamata’da civa zehirlenmesi olayı, İsviçre’de Sandoz kimyasal tesisindeki yangın nedeniyle civa benzeri zehirli sıvıların Ren Nehri’ne boşalması sonucu milyonlarca balığın ölmesi ve bölgede yaşayanların içme sularının tehlike altında olması.