ÇEVRE EKONOMİSİNE MAKROEKONOMİK YAKLAŞIM, ÇEVRE POLİTİKASI VE YÖNETİMİ

Çevrenin ekonomik faaliyetteki rolü, 18. yy’da "Fizyokratlar" tarafından ilk kez sistematik biçimde ele alınmıştır.

Fizyokratlar bütün ekonomik fazlanın, toprağın (doğal kaynakların) üretkenliği sonucunda ortaya çıktığını ileri sürmüştür.

Klasik ekonomi literatüründe toprağın ekonomik faaliyetlerin temel kaynağı olduğuna dair görüş hakim olmuştur. 

Thomas Malthus (1766-1834)’a göre, gıda üretimine elverişli tarım alanlarının mutlak kıtlığı nedeniyle toplumun bir kısmı sürekli olarak geçimlik düzeyin altında yaşamını sürdürecektir.

Ekosistem hizmetlerine örnek olarak; temiz havanın sağlanması, güneşin zararlı ışınlarından korunulması, sel ve kuraklığın azaltılması, yaşanabilir iklim ve atmosfer koşullarının sürdürülebilmesi, biyolojik çeşitliliğin devamının sağlanması verilebilir.

Doğal Sermaye; toprak, hava, su, yaşayan organizmalar ile yaşam ve refahın devamı için gerekli ekosistem mal ve hizmetlerini sağlayan dünya biyosferinin tüm oluşumlarıdır. Ayrıca bunlar insanın bütün ekonomik faaliyetlerinin temelidir.

Çevre politikaları ekonomik verimliliği temelde üç mekanizma kanalıyla etkilemektedir: İlki, çevre politikalarının verimlilik üzerindeki negatif etkisidir. Diğer ikisi ise çevre kalitesinin ekonomik verimlilik üzerindeki pozitif etkilerini ortaya koymaktadır.

Kaynakların üretim süreci yerine kirlilik emisyonun azaltılmasında kullanılması, ekonomik verimlilik ve büyüme üzerinde olumsuz etki yaratmasına rağmen, kirlilik emisyonundaki azalmanın çevre kalitesini arttırarak ekonomiyi olumlu
yönde etkilemesi beklenebilir. Bu olumlu etki iki nedenden dolayı ortaya çıkmaktadır: İlki, çevre kaynakları üretim sürecinin girdileridir. İkincisi çevre kalitesi diğer üretim faktörlerinin verimliliklerini etkilemektedir.

Çevre politikaları uluslararası ticareti üç kanaldan etkilemektedir. İlk olarak sıkı çevre politikasının üretim maliyetlerini arttırması durumunda bu tür politikalara sahip ülkelerde üretilen mallar çevre konusunda daha esnek düzenlemelere sahip ülkelere göre nispeten daha yüksek fiyatlı olacaktır. Bu durum firmaların üretimlerini daha az çevresel düzenlemelerin geçerli olduğu ve dolayısıyla üretim maliyetlerinin daha düşük olduğu ülkelere kaydırmalarına neden olur. Aksine, sıkı çevre politikalarının Porter’ın da ileri sürdüğü gibi üretim maliyetleri üzerinde azaltıcı etkide bulunması
durumunda ise çevre konusunda sıkı düzenlemeleri olan ülkeler olmayanlara göre daha ucuza mal üreteceklerdir. Ancak bu etkiler, üretimde emek ve diğer faktörlerin maliyetleriyle karşılaştırıldığında oldukça küçük düzeyde kalmaktadır. Üçüncüsü, çevre politikaları yeşil teknolojilerin gelişimini ve bunların diğer ülkelerden ihraç edilmesini teşvik ederek uluslararası ticareti etkileyebilmektedir.

Geleneksel yaklaşıma göre çevresel düzenlemeler ülkelerin rekabetedebilirliğini olumsuz yönde etkilemektedir. Bunun nedeni çevre politikası uygulamalarının bir yandan maliyetleri arttırması diğer yandan da ticari engeller dolayısıyla ülkelerin rekabet gücünü olumsuz yönde etkilemesidir.

Çifte yarar hipotezi; mevcut vergi sisteminin dengesiz olduğu ve piyasa davranışlarını yanlış yönlendirdiği
varsayımları üzerine kuruludur.

İktisadi büyüme ile birlikte çevre kirliliğinin ve/veya çevre tahribatının artacağı, belli bir gelir düzeyinden sonra azalacağına ilişkin görüşe literatürde “Çevreye Uyarlanmış Kuznets Eğrisi (ÇUKE)” ya da Çevresel
Kuznets Eğrisi adı verilmektedir.

Teknoloji etkisi, Çevresel Kuznets Eğrisi’nin azalan kısmını tanımlamakta kullanılmaktadır. Teknoloji etkisine göre, ülkeler refah düzeylerinin artmasıyla birlikte araştırma ve geliştirme faaliyetlerine daha fazla kaynak ayırabilmektedirler.

Çevre politikası kavramı, üretim sürecinde yöntem ve kalite yanında, kamu sağlığı ve çevresel kaynakların korunması anlamına gelen çevre kalitesiyle ilişkili siyasal, yönetsel kararlar bütünü olarak tanımlanabilir.

Çevre politikasının amacı, toplumu oluşturan bireylerin sağlıklı ve insana yaraşır çevrede yaşama güvencesinin sağlanması; hava, su, toprak, bitki ve hayvan varlıkları ile toplumsal çevre değerlerinin korunması ve geliştirilmesidir. Aynı zamanda ortaya çıkan olumsuzlukların ve aksaklıkların giderilmesi ve çevre politikaları uygulamalarının gerektirdiği yük ve sorumluluğun paylaşımında toplumsal adalet ilkelerine bağlı kalınmasıdır.

Dünya genelinde ülkeler tarafından farklı çevre politikası araçları kullanılmaktadır. Arzu edilen çevre kalitesine ulaşmak için geliştirilmiş ve uygulanmakta olan başlıca çevre politikası araçları ekonomik ve hukuki araçlardan oluşan düzenleyici ve teşvik edici araçlar, gönüllü katılımı amaçlayan araçlar, makroekonomik araçlar olarak sınıflandırılmaktadır.

Çevre vergileri, mali yardımlar, depozit-geri ödeme sistemleri ve kirletme/atık haklarının ticareti gibi ekonomik araçlar ile standartlar, yasaklama ve yükümlülük getirme yoluyla doğrudan müdahalede bulunularak uygulanan hukuki araçlar çevre politikasının düzenleyici ve teşvik edici araçları arasında sayılmaktadır.

Çevre yönetimi, genel olarak ekolojik dengenin gerçekleştirilmesi amacıyla kaynakların rasyonel kullanımına yönelik yönetim sürecinin aşamaları olan planlama, örgütlenme, personel alma, eş güdüm-iletişim, fayda-maliyet hesaplamaları yürütme ve denetim işlevlerinin bütünü biçiminde tanımlanabilir.

Çevre politikasının olası uygulama alanları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Su kalitesi ile ilgili uygulamalar,
• Hava kalitesi ile ilgili uygulamalar,
• Gürültünün azaltılması ile ilgili uygulamalar,
• Katı atık yönetimi ile ilgili uygulamalar,
• Radyasyon ve toksik etkili katı atıklarla ilgili uygulamalar,
• Pestisidlerle ilgili uygulamalar,
• Termal kirlenme ile ilgili uygulamalar,
• Çevre yönetimi ve planlaması kapasitesinin güçlendirilmesi ile ilgili uygulamalardır.

"Çevresel Kuznets Eğrisi’nin artan kısmı açıklanırken ölçek etkisinden,eğrinin azalan kısmının açıklanmasında ise kompozisyon etkisi ile teknoloji etkisinden yararlanılmaktadır."

ölçek/kompozisyon-teknoloji