ÇEVRE SORUNLARINA ÇÖZÜM ALTERNATİFLERİ: YASAL VE PİYASA TEMELLİ ÇÖZÜMLER

Piyasa sistemi piyasa başarısızlıkları nedeniyle optimal çevre kalitesini sağlamakta başarılı olamamaktadır.

Çevrenin korunması amacıyla ekonomik faaliyetlerin sınırlarını yasal düzenlemelerle çizen devlet, para cezası, hapsetme ve diğer cezalandırma araçlarını kullanarak potansiyel kirleticileri yasal düzenlemelere uymaya zorlamaktadır.

Ekonomik bakış açısıyla çevresel sorumluluk hukuku negatif dışsallıkları içselleştirme stratejisidir.

Kirlilik hasar maliyeti; bir ekonomik faaliyet sonucu çevreye bırakılan kirletici emisyonların ekolojik sistemde neden olduğu tüm hasarın parasal değeridir.

Marjinal kirlilik hasar maliyeti eğrisi (MDC) kirletici emisyon miktarının artan bir fonksiyonu olarak tanımlanmıştır.

Kirlilik kontrol (azaltım) maliyeti; çevre kalitesini iyileştirmek veya kirliliği kontrol altına almak amacıyla toplumun doğrudan yaptığı parasal harcamalardır.

Kirleten öder ilkesi; çevreyi kirleten tarafa, sebep olduğu kirliliğin temizlenme maliyetinin veya kirleterek verdiği zararın parasal karşılığının ödettirilmesini benimseyen bir çevre politikası ilkesidir.

Çevre kirliliğinden mağdur olanların haklarının mahkemeler yoluyla korunmasının bazı dezavantajlı yönleri bulunmaktadır.

• Birincisi, hukuki karar süreçleri yavaş ve maliyetlidir.
• İkincisi kirlilikten zarar gören taraf dava açma maliyetini karşılayamayacak durumdaysa, sorunun dava
  yoluyla çözümünü öneren bu sistemden beklenen sonucu almak mümkün olmayacaktır.
• Üçüncüsü, kirletenler ve kirlilikten etkilenenler çok sayıda olduğu zaman kimin kimden ne kadar etkilendiğini belirlemek zor olabilir.
• Dördüncüsü, karar verecek mahkemenin tarafların yanıltıcı bilgilendirmesi sonucu vereceği ceza sosyal optimumu sağlamak için gerekli olandan daha az veya daha fazla takdir edilmiş olabilir.

Coasian Yaklaşım: Coasian yaklaşım, mülkiyet hakkının kirleten veya kirlilikten zarar gören taraflardan hangisine verilmiş olursa olsun karşılıklı pazarlık süreci sonunda optimum kirlilik düzeyini başarılabileceğini ileri sürmektedir.

Bedavacılık; ortak mallardan kimin ne kadar fayda sağladığının belirlenemeyeceğini gören kullanıcıların, maliyetin
başkaları tarafından karşılanması beklentisiyle sağladıkları faydayı gizleyerek finansmanına katılmaktan kaçınmaları durumudur.

Çevre dostu ürün etiketi; bir ürünün yaşam döngüsü boyunca çevreye karşı duyarlı ve çevre dostu olduğunu gösteren bir sertifikadır.

Çevre standartlarının tanımlanabilecek en ciddi kusuru kirlilik kontrol maliyetlerindeki farklılıkları dikkate almaksızın tüm firmalara tek tipte uygulanmasıdır.

Pigou vergisi, çevreye bırakılan her bir zararlı emisyon biriminin fiyatlandırılarak kirleten tarafa ödettirilmesini öneren kirleten öder ilkesini esas almaktadır. Pigou vergisi ile kirleticilerin negatif dışsallıklar olarak ortaya çıkan maliyetlerden de sorumlu tutulması amaçlanmaktadır.

Maliyet etkinlik kriterine göre, belirli bir miktardaki kirlilik kontrolünün toplam maliyeti, tüm firmaların marjinal kirlilik kontrol maliyetleri birbirine eşitlenmiş olduğu zaman minimum olmaktadır.

Firmaları kirlilik azaltmaya ekonomik yönden teşvik eden bir araç olan çevre vergilerinin öne çıkan avantajları şu şekilde sıralanabilir:

• İlk olarak, tüm kirletici firmalara eşit olarak uygulanan standartlardan farklı olarak çevre vergileri firmaların kirlilik kontrolüne maliyet etkin bir çözüm önermektedir.
• İkinci olarak, çevre vergileri standartlara kıyasla firmaları ödemek zorunda kaldıkları vergileri azaltmak üzere yeni teknolojilere yatırım yapmaya teşvik etmektedir.
• Üçüncü olarak, çevre vergileri merkezî yönetim bütçesi için önemli bir gelir kalemidir.

Devredilebilir emisyon izinleri sistemi, izin verilen emisyon miktarından daha fazlasını ortama bırakan firmayı neden olduğu aşırı kirliliğin bedelini ödemeye zorlaması nedeniyle kirleten öder ilkesi ile uyumlu bir düzenleme olarak görülmektedir.

Çevre vergileri ile maliyetleri artan firmalar ya üretimlerini optimum üretim miktarına kadar azaltacak ya da kirletici emisyonlarını azaltacak yeni bir teknolojiye yatırım yapacaklardır.

İki firma tarafından gerçekleştirilecek emisyon kontrolünün toplam maliyeti A+K+M+R alanı kadardır.

Maliyet etkin çözüm; aynı tür kirleticinin birden fazla firma tarafından alıcı ortamlara bırakıldığı durumlarda, tüm firmaların marjinal kirlilik kontrol maliyetlerini eşitleyen toplam emisyon miktarında gerçekleşmektedir.

Çevre vergileri ve devredilebilir emisyon izinleri sisteminin ortak özelliği kirlilik kontrolünde kirleten öder ilkesini benimsemiş olmaları ve maliyet etkin çözüm olarak önerilmeleridir.