DOĞAL KAYNAKLAR VE ÇEVRE EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 3

Nehrin üst bölümünde yerleşik kâğıt imalathanesi üretim sürecindeki atık­larıyla nehri kirletirken balık üretim çiftliği için negatif dışsallık yaratmaktadır. Bununla birlikte her iki firmanın da nehir üzerinde mülkiyete dayalı bir hakkı bulunmamaktadır. Dolayısıyla kâğıt imalathanesinin balık üretim işletmesine verdiği zarar karşılığı bir ödeme yapma zorunluluğu yoktur. Dördüncü bölüm­de negatif dışsallıkları içselleştirmeye zorlayacak bir sistem yoksa kaynak dağı­lımında aşırı kirlilik olarak gözlenebilecek sonuçlar ortaya çıkacağını ve bunun sosyal açıdan bir etkinsizlik problemi olacağını belirtmiştik. Bu örneğimizde de nehre olması gerekenden fazla kirletici atık bırakılmasıyla sonuçlanan aşırı kâğıt üretimi ve yetersiz balık üretimi ile sonuçlanan bir etkinsizlik problemi ile karşı karşıyayız. Bu problemin optimum kirlilik düzeyinde çözülmesi beklenmektedir. Şimdi böyle bir problem karşısında sorumluluk hukukunu kullanarak optimum kirlilik düzeyi için nasıl bir çözüm bulunabileceğini açıklamaya çalışalım.

Sorumluluk hukuku kâğıt imalathanesi sahibine ilgili yasa gereği balık üretim çiftliği sahibinin zararını tazmin etmesini emredecektir. Mahkeme kirlilikten za­rar gören tarafa ödenecek tutarı hasar maliyet fonksiyonunu göz önünde bulun­durarak belirleyecektir.

Kâğıt imalathanesinin üretim sürecinde atıklarını nehre bırakmasıyla oluşan kirliliğin neden olduğu hasarın parasal değeri kirlilik hasar maliyetini oluştur­maktadır.

Coasian yaklaşıma göre bu süreçte mülki­yet hakkının başlangıçta nasıl dağılmış olduğunun önemi yoktur. Coase kirleten ve kirlilikten zarar gören taraflar arasında gönüllü pazarlık esasına dayalı tica­retin sağlayacağı bir piyasa çözümü ile dışsallıkların içselleştirilebileceğini ileri sürmektedir (Hussen, 2005, 94). Böylelikle, piyasa başarısızlığı nedeniyle oluşan etkinsizlik sorununa hükûmet müdahalesi yerine yine piyasa sistemi içinde bir çözüm bulunmuş olmaktadır.

Kamu otoritesi emisyonları We miktarda sınırlayan (MCC=MDC) bir emis­yon standardı belirleyip kâğıt imalathanesini bu standarda uymaya zorlayabilir. Optimal kirlilik düzeyini belirleyen bu çözüm ancak standardı belirleyen oto­ritenin kirletenin kirlilik kontrol maliyetleri, kirlenen tarafın uğradığı zararın maliyeti gibi standart belirleme sürecini etkileyen göstergeler hakkında tam bil­gi sahibi olması durumunda gerçekleşebilir. Aksi durumda kamu otoritesi emis­yon standardını maliyetler konusunda başlangıçta sahip olduğu bilginin yarattığı farkındalık düzeyinde belirler. Örneğin, nehirdeki kirlenme konusunda abartılı bir tehdit algısı oluşmuşsa belirlenecek olan standart, optimum kirlilik miktarı için gerekenden daha fazla kirlilik kontrolünde bulunulmasına neden olacaktır. Şekilde W1 olarak tanımlanmış olan emisyon standardının, kirlilik miktarını op­timum kirlilik miktarınının (We) da altına çeken bir sıkılıkta belirlenmiş olduğu görülmektedir. Emisyon standardının aşırı sıkılaştırılmış olması nedeniyle bu uy­gulamadan zarar gören kirleticiler standardın yenilenmesi için tepki gösterebi­lirler.

Coase’un yaklaşımı, mülkiyetin hangi tarafta olduğuna bağlı olarak ödeme yükümlülüğünü belirlerken, kirleten öder ilkesine kayıtsız kalmaktadır. Nehri kirleten çok sayıda kâğıt imalathanesi bulunması durumun­da, nehrin kullanım hakkına sahip olan balık üretim çiftliğini zararını tazmin ederek ikna etmek durumundaki imalathanelerin bundan sağlayacakları fayda­yı bir başka ifadeyle gerçek ödeme istekliliklerini gizlemeleri mümkündür. Kâğıt imalathanelerinin bedavacılık olarak tanımlanan bu duruşu nedeniyle optimum kirlilik düzeyinin belirlenmesi mümkün olamamaktadır.

Çevre sorunlarının yasal düzenlemelerle çözümü konusunda geliştirilmiş önemli alternatiflerden biri de hedeflenen çevre kalitesini tanımlayan standartlar geliş­tirilmesidir.

Çevre vergileri dışsal maliyetleri içselleş­tiremeyen piyasa sistemini düzenleyerek çevreye zararlı her türlü atığın kontrol edilmesini sağlayan maliyet etkin bir araç olarak görülmektedir.

Kirletici emisyonlarını, emisyon kontrolünün marjinal faydasını marjinal kirlilik kontrol maliyetine eşitleyen optimum emisyon miktarına kadar azaltmak istedi­ğimizi düşünelim. Bu amacımızı standart belirleme ve çevre vergisi gibi iki dü­zenleme ile gerçekleştirebileceğimizi biliyoruz. Bu iki düzenleme arasında çevre vergisinin maliyet etkinlik kriterine uyan bir araç olması nedeniyle daha avantajlı olduğunu da belirtmiştik. Bununla birlikte firmaların marjinal kirlilik kontrol ma­liyetlerini ve kirlilik kontrolünün marjinal faydasını doğru olarak tahmin etmenin güçlükleri nedeniyle optimum emisyon miktarı için merkezî hükûmet tarafın­dan açıklanan çevre vergisi oranına şüpheyle bakıldığını da biliyoruz. Bu nedenle emisyonların optimum kontrol düzeyinde belirlenmesini teşvik etmek üzere bu iki amacın üstün yönlerini birleştirerek maliyet etkin çözümü piyasa mekanizmasının işleyişine bırakan devredilebilir emisyon izinleri sistemi geliştirilmiştir.

Devredilebilir emisyon izinleri sisteminde, emisyon izinleri çok sayıda firma arasında paylaştırılmışsa izin fiyatları rekabetçi bir piyasa ortamında oluşacaktır.

Kirlilik hasar maliyeti: Bir ekonomik faaliyet sonucu çevreye bırakılan kirletici emisyonların ekolojik sistemde neden olduğu tüm hasarın parasal değeridir.

Çevre vergileri yoluyla çözüm

Kirlilik hasar maliyeti

Kirlilik kontrol (azaltım) maliyeti

Kirleten öder ilkesi

Konutlar

Kirleten öder ilkesi

MSC=MSB

I, II ve III

MCCa=Tk

Kirlilik kontrol uygulamalarının düşük işlem maliyetine sahip olmasıdır.

Nobel ödüllü iktisatçı Jan Tinbergen, iki şeyin sınırı olmadığını ifade etmektedir: "sorumluluk hissetmek zorunda olduğumuz gelecek kuşakların sayısı  ve yaratıcılıktır.