DOĞAL KAYNAKLAR VE ÇEVRE EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 16

Ticareti yapılan emisyon izinleri yoluyla negatif dışsallıklar için bir piyasa yaratılmaktadır. Devredilebilir emisyon izinleri sisteminin gösterdiği piyasa çözümü,
standartlar sisteminin avantajlı yönlerini, emisyon vergisi sisteminin maliyet etkinlik avantajları ile birlikte sağlamaktadır (Pindyck, Rubinfeld, 2001, 631). Merkezî yönetim tarafından belirlenen toplam emisyon izinleri sayısı, emisyon standardı uygulamasında olduğu gibi, mevcut sistemin standardını oluşturmaktadır. Ticarete konu olan emisyon izinleri için oluşan piyasa fiyatı ise emisyon vergisi uygulamasında olduğu gibi maliyet etkin çözümün gerçekleşmesini sağlamaktadır.
Devredilebilir emisyon izinleri sisteminin firmaları yeni teknolojilere yatırım yapmaya cesaretlendirebileceği düşünülmektedir. Yenilikçi firmalar emisyon
miktarlarını azaltırken, kullanmadıkları emisyon izinlerini satarak kâr edebilirler.
Piyasaya yeni giriş yapan kirletici firmalar da piyasada mevcut firmaların kullanmadıkları emisyon izinlerini kirlilik kontrol maliyetinden daha düşük bir harcamayla satın alma olanağı bulmaktadırlar. Emisyon izinleri sistemi bu yönüyle
yeni ve eski firmaları etkin kirlilik kontrol yeterlilikleri elde etmek üzere cesaretlendirmektedir.
Devredilebilir emisyon izinleri sisteminin piyasalardaki rekabet iklimini olumsuz yönde etkiyebileceği de düşünülmektedir (Van Ierland, 1993, 97). Emisyon
izin sertifikalarının dağıtılmış olduğu bölgede piyasaya yeni girecek olan firmalar, kirletici emisyon izinleri satın almak için mevcut firmalara yüksek fiyatlar
ödemek zorunda kalacaklardır. Bu da piyasada var olan firmalara, piyasaya yeni
girecek firmalar karşısında rekabet üstünlüğü sağlamış olacaktır. Belirli bir bölge
için bile tanımlanması zor olan emisyon izinlerinin, küresel çevre sorunları karşısında nasıl tanımlanabileceği ve nasıl paylaştırılacağı konusunda belirsizlikler
bulunmaktadır. Emisyon ölçümlerinin düzenli olarak yapılmasını ve takip edilmesini gerektiren bu sistem, idari yönden yüksek maliyetlerin oluşmasına neden
olabilmektedir

Avrupa Birliği (AB) geçmişi II. Dünya Savaşı sonrasına dayanan, başarılı bir ekonomik bütünleşme örneğidir. II. Dünya Savaşı sonrasında Batı Avrupa’nın yeniden yapılanma sürecinde Fransa ve Almanya’nın girişimiyle 1952 yılında hayata geçen Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT), Avrupa ekonomik bütünleşme sürecinin ilk adımıdır.  AKÇT oluşumuna, Fransa ve Almanya ile birlikte İtalya, Belçika, Hollanda ve Lüksemburg da katılmıştır. AKÇT, üye ülkeler arasında kömür ve çelik endüstlerinde bir ortak pazar yaratmayı amaçlayan bir kuruluştur.

Avrupa Birliği (AB) çevre politikasının gelişimi üç döneme ayrılarak incelenebilir. Bu dönemler sırasıyla;

İlki; Roma Antlaşması’nın yürürlüğe girdiği 1957 yılından 1972 yılında gerçekleştirilen Stockhom Konferansı’na kadar olan dönemdir.

İkinci dönem; 1973 yılında AB Birinci Çevre Eylem Programı’nın kabul edilmesiyle başlayan ve 1987 yılında Tek Avrupa Senedi’nin yürürlüğe girmesiyle sona eren dönemdir.

Üçüncü dönem; Tek Avrupa Senedi’nden günümüze kadar olan dönemdir.

1972 yılında Stockholm’de, Birleşmiş Milletler çatısı altında toplanan ve uluslararası çevre politikalarının az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerle birlikte tartışıldığı ilk önemli toplantı olan Birleşmiş Milletler İnsan Çevresi Konferansının veya kısaca Stockholm Konferansıdır. Birleşmiş Milletler İnsan Çevresi Konferansının/Stockholm Konferansının, Avrupa Birliği çevre politikasının ilk döneminde, çevre konusunda yaşanan önemli bir uluslararası gelişmedir. Stokckholm Konferansı, Avrupa Birliği çevre politikasının ikinci döneminin şekillenmesinde etkili olmuştur.

Avrupa Birliği çevre politikasının ikinci dönemde çevre konusunda yaşanan en önemli uluslararası gelişme, 1987 yılında Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu tarafından “Ortak Geleceğimiz” isimli raporun yayınlanması olmuştur.  Gro Harlem Brundtland başkanlığında hazırlanan rapor, küresel ekonominin gelişmek zorunda olduğunu kabul etmekle birlikte ekonomik büyümenin dünyanın doğal sınırlarını aşmaması gerektiği vurgulanmaktadır.

Sürdürülebilir kalkınma; insan ile doğa arasında denge kurarak doğal kaynakları tüketmeden gelecek nesillerin ihtiyaçlarının karşılanmasına ve kalkınmasına imkân verecek şekilde, bugünün ve geleceğin yaşamını ve kalkınmasını programlamaktadır.

Birleşmiş Milletler Binyıl Zirvesi 2000 yılında gerçekleşmiştir. Binyıl Zirvesi olarak adlandırılan zirve esasen ekonomik kalkınma için evrensel bir çerçeve sunmaktadır. Binyıl Zirvesi’nde kabul edilen Bin Yıl Kalkınma Hedefleri; aşırı yoksulluk ve açlıkla mücadele, cinsiyetler arası eşitliğin teşvik edilmesi, çocuk ölümlerinin azaltılması gibi konuların yanı sıra çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması konusunu da kapamaktadır. Çevresel sürdürülebilirlik konusunda hedef; ülke politikalarına sürdürülebilir kalkınma ilkelerin dâhil edilmesi ve doğal kaynaklarda yaşanan kayıpların tersine çevrilmesidir.

Avrupa Birliği’nde (AB), Tek Avrupa Senedi 1987 yılında yürürlüğe girmiştir. Tek Avrupa Senedi ile çevre konusundaki hükümler AB Antlaşmaları’na eklenmiştir. Diğer bir ifade ile AB çevre politikasına ilişkin hükümler, AB müktesebatına dâhil edilmiştir.  Böylece AB çevre politikası AB ekonomi politikalarından biri hâlini almıştır.

Avrupa Birliği’nin (AB) temel ilkelerinin açıklandığı Maastricht Antlaşması’nın 2. Maddesi’nde AB’nin, uyumlu ve dengeli kalkınmanın, çevreye saygılı, sürekli ve enflasyonist olmayan bir büyümenin, ekonomik performansların yüksek derecede bütünlüğünün, yüksek seviyeli bir istihdam ve sosyal korumanın, yaşam seviyesinin ve kalitesinin yükseltilmesinin, üye devletler arasında ekonomik ve sosyal bütünlükle dayanışmanın iyileştirilmesi görevine sahip olduğu belirtilmiştir. Buradan, AB’de sürdürülebilir kalkınma hedefinin ilk kez açıkça vurgulandığı ortaya çıkmaktadır.

Lizbon Anlaşması 2009 yılında yürürlüğe girmiştir. Lizbon Anlaşması, Avrupa Birliği’nin kurucu anlaşmalarına yeni hükümler ekleyen bir tadil antlaşmasıdır. Lizbon Anlaşması’nın 143. Maddesinde, Avrupa Birliği’nin uluslararası çevre politikalarının şekillenmesi sürecinde, iklim değişikliği konusunda aktif rol üstleneceğini belirten bir hüküm içermektedir.

Avrupa Birliği, 2014-2020 yılları arasını kapsayan Yedinci Çevre Eylem Programı 2012 yılında sona eren Altıncı Çevre Eylem Programı’nın yerini almaktadır. Bu program Gezegenin Sınırları İçinde Daha İyi Yaşamak sloganı ile 17 Ocak 2014 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Sürdürülebilir kalkınmanın kavramsal çerçevesi çizilirken bu çerçeve içinde üç temel unsur mutlaka yer almaktadır: (i) Çevre (çevrebilim, tabiat ve tabii kaynaklar), (ii) ekonomi ve (iii) toplum ve kültür. Dünya Bankası bu modele dördüncü alt unsur olarak “kurumlar”ı ilave etmektedir.

Çevresel olarak sürdürülebilir bir sistemin kaynak temelini sabit tutması gerekmektedir. Ayrıca yenilenebilir kaynakların istismarından kaçınmalı, yenilenemeyen kaynaklardan yalnızca yatırımlarla yerine yeterince konulmuş olanları tüketmeli ve ekosistem işlevlerinin zarar görmesine engel olmalıdır.

Sürdürülebilir kalkınma deyimi ise ilk kez Uluslararası Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUNC) tarafından hazırlanan “Dünya Koruma Stratejisi” adlı belgede kullanılmıştır.

Ortak Geleceğimiz (Brundtland) Raporu Bugün artık dünya ülkelerinin liderleri, kalkınma uzmanları, sivil toplum kuruluşları ve kalkınmayla ilgili diğer uluslararası kuruluşlar, “insan mutluluğu ve iyiliği” gibi geniş kapsamlı bir nihai amaca ulaşmak için şu dört temel amaca ulaşılması gerektiğini düşünmektedirler: a) Yapısal değişimi yaşayan sağlıklı ve gelişen bir ekonomi, b) Kazanımların geniş ölçüde ve adaletli bir şekilde dağıtılmasını sağlayan bir ekonomi, c) İnsan hakları ve özgürlüklerini garanti altına alan siyasi bir sistem ve etkili liderlik d) Çevrenin korunmasını gözeten bir iktisat politikası.

1972 yılında Stockholm’de gerçekleştirilen Birleşmiş Milletler İnsanî Çevre Konferansı’nda, insan yerleşimleri konusunda Birleşmiş Milletler tarafından bir konferans düzenlenmesi konusunda bir tavsiye kararı alınmıştı. 1976 yılında Vancouver’da Habitat-I Konferansı gerçekleştirildi ve ardından 1978 yılında Birleşmiş Milletler İnsan Yerleşimleri Merkezi (UNCHS) kuruldu. Burada temel amaç insan yerleşimleri faaliyetlerinin koordinasyonunu sağlamak, kentleşme sorunları hakkında ülkelere bilgi, teknik yardım ve finansman desteği sağlamaktı.

Sürdürülebilir kalkınma oldukça geniş kapsamlı bir kavram olduğu için bu konuda gösterge geliştirmek oldukça zordur. Sürdürülebilir kalkınma konusunda geliştirilecek bir göstergede şu özellikler bulunmalıdır: • Kolay anlaşılabilir, açık ve net olmalıdır, • Politika geliştirmeye uygun olmalıdır, • Bilimsel ve teorik olarak olarak sağlam temellere oturmalıdır, • Teknik olarak ölçülebilir olmalıdır, • Hem zamana hem de coğrafi farklılıklara uygun olmalıdır, • İlk bakışta verdiği anlamdan çok daha farklı bakış açılarını ve vizyonu yaratacak kadar anlamlı olmalıdır.

Ekolojik ayak izi kavramı tabiatın taşıma kapasitesini ölçmek için geliştirilmiş olan bir yöntemdir ve sonuçları bir ülkenin sürdürülebilir kalkınma derecesinin bir göstergesi olarak kullanılmaktadır.

Sürdürülebilir kalkınma ile ilgili stratejilerin ve doğal olarak politikaların gerçekleştirmeye çalıştığı temel amaçlar şunlardır: a) Büyümenin yeniden canlandırılması, b) Büyümenin niteliğinin değiştirilmesi, c) Sürdürülebilir bir nüfus artışının sağlanması, d) Teknolojinin yeniden yönlendirilmesi ve yönetimi, e) Gıda, enerji, su ve sağlık alanlarında toplumun temel ihtiyaçlarının sağlanması, f) Kaynak rezervinin korunması ve değerinin artırılması, g) Karar verme süreçlerinde çevre ve ekonominin birleştirilmesi.

Yenilenen yönlendirme: Geleneksel paydaşlarla birlikte kâr amaçlı olmayan kurumlar, uluslararası şirketler ve uluslararası medya gibi yeni taraflar rol almalı ve küreselliğe doğru bir değişim yaşanmalıdır.