DOĞAL KAYNAKLAR VE ÇEVRE EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 14

Çevre Dostu Ürün Etiketi: Bir ürünün yaşam döngüsü boyunca çevreye karşı duyarlı ve çevre dostu olduğunu gösteren bir sertifikadır.

Kirlilik kontrol (azaltım) maliyeti: Çevre kalitesini iyileştirmek veya kirliliği kontrol altına almak amacıyla toplumun doğrudan yaptığı parasal harcamalardır. Pis su arıtma, filitrelendirilmiş baca sistemleri, ses yalıtım duvarları ve otomobillerin katalitik dönüştürücüleri için yapılan harcamalar toplumun kirlilik kontrol maliyetlerini temsil eden örneklerdir. Doğru cevap B'dir.

Kirleten öder ilkesi, çevreyi kirleten tarafa, sebep olduğu kirliliğin temizlenme maliyetinin veya kirleterek verdiği zararın parasal karşılığının ödettirilmesini benimseyen bir çevre politikası ilkesidir. Çevre kirliliğinden mağdur olanların haklarının mahkemeler yoluyla korunmasının da bazı dezavantajlı yönleri bulunmaktadır. Birincisi, hukuki karar süreçleri yavaş ve maliyetlidir. İkincisi kirlilikten zarar gören taraf dava açma maliyetini karşılayamayacak durumdaysa, sorunun dava yoluyla çözümünü öneren bu sistemden beklenen sonucu almak mümkün olmayacaktır. Üçüncüsü, kirletenler ve kirlilikten etkilenenler çok sayıda olduğu zaman kimin kimden ne kadar etkilendiğini belirlemek zor olabilir. Dördüncüsü, karar verecek mahkemenin tarafların yanıltıcı bilgilendirmesi sonucu vereceği ceza sosyal optimumu sağlamak için gerekli olandan daha az veya daha fazla takdir edilmiş olabilir. Kirleten tarafın verdiği zararı gizlemeye çalışması, zarar gören tarafın da gördüğü zararı abartılı göstermesi sonucu oluşan bu bilgilenme sorunu çevresel sorumluluk hukuku uygulamasının etkinliğini azaltmaktadır.  Kirletici emisyonların miktarının artması sonucu marjinal kirlilik kontrol maliyetinin de artması ise kirlilik kontrol (azaltım) maliyeti ile ilişkilidir.  Kirlilik kontrol maliyeti, çevre kalitesini iyileştirmek veya kirliliği kontrol altına almak amacıyla toplumun doğrudan yaptığı parasal harcamalardır. Doğru cevap C'dir.

MDC eğrisi orijinden başlayarak atık emisyon miktarıyla birlikte artmaktadır. MCC eğrisi azalan ve belirli bir atık emisyon miktarında sıfır olan bir eğridir. Verilen şekil göz önünde bulundurularak hiçbir önlem alınmadığı ve maksimum atık emisyonu durumunda zarar veren kuruma MDC eğrisinin altında kalan ORWm alanıyla tanımlanmış bir parasal maliyet getirmektedir. Doğru cevap A'dır.

Coasian yaklaşıma göre bu süreçte mülkiyet hakkının başlangıçta nasıl dağılmış olduğunun önemi yoktur. Coasian yaklaşım, mülkiyet hakkının kirleten veya kirlilikten zarar gören taraflardan hangisine verilmiş olursa olsun karşılıklı pazarlık süreci sonunda optimum kirlilik düzeyini başarılabileceğini ileri sürmektedir. Böylelikle, piyasa başarısızlığı nedeniyle oluşan etkinsizlik sorununa hükümet müdahalesi yerine yine piyasa sistemi içinde bir çözüm bulunmuş olmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Bedavacılık; ortak mallardan kimin ne kadar fayda sağladığının belirlenemeyeceğini gören kullanıcıların, maliyetin başkaları tarafından karşılanması beklentisiyle sağladıkları faydayı gizleyerek finansmanına katılmaktan kaçınmaları durumudur. Doğru cevap D'dir.

Çevre sorunlarının yasal düzenlemelerle çözümü konusunda geliştirilmiş önemli alternatiflerden biri de hedeflenen çevre kalitesini tanımlayan standartlar geliştirilmesidir. Sınır değerleri tanımlayan standartların belirlenmesinin ardından, standartlara uyulup uyulmadığının denetlendiği bir izleme süreci başlamaktadır. Standardın tanımlanmış olmasının, denetim mekanizması olmaksızın tek başına bir anlamı olmayacaktır. Standartların tanımlanması ve denetlenmesi, iş yeri kapatma, para cezası ve hapis ile cezalandırılma gibi zorlayıcı yaptırımlarla desteklenmedikçe yeterli olmayacaktır. Çevre sorunları karşısında standartlar geliştirerek yaptırımlarla bu standartlara uyulmasını zorlayan bu yaklaşım sahip olduğu özellikleri nedeniyle emir ve kontrol yaklaşımı kapsamında görülmektedir.

Emir kontrol mekanizmasıyla çalışan standartların öne çıkan üstünlüklerini; sayısal ve teknolojik olarak tanımlanabilen bir hedefi doğrudan ve kolaylıkla gerçekleştirebilmeleri, aşırı tehlikeli olarak kabul edilen DDT ve endüstriyel atık gibi maddelerin tehlikeli düzeylerin altında tutulması konusunda ciddi yaptırımları sayesinde çok etkili olabilmeleri, herkese eşit koşullar getiren adil bir uygulama olması ve eşit sorumluluk yüklemesinin toplumda meydana getirdiği manevi tatmin nedeniyle politik olarak uygulanabilirliğinin yüksek olması şeklinde sıralayabiliriz. Basit ve esnek olmaları ve politik olarak kabul görmeleri gibi avantajlarına rağmen ekonomik ve sosyal sonuçlarıyla birlikte değerlendirildiğinde, standartların çok sayıda olumsuzluğa da sahip olduğu görülmektedir. Kamu otoritesi tarafından tek taraflı olarak belirlenen standartların son derece müdahaleci olması ve piyasa sisteminin ruhuyla uyumlu olmaması, kirlilik kontrol uygulamalarının idare hukukunun alanına girmesi ve zorlama, izleme ve cezalandırma faaliyetlerinin geniş bir bürokrasi alanı yaratıyor olması nedeniyle yüksek işlem maliyetlerine sahip olması bu uygulamanın olumsuz yanları arasında gösterilebilir. Dolayısıyla doğru cevap D'dir.

Çevre vergileri yoluyla çözüm alternatifi bağlamında literatüre Pigou vergisi olarak girmiş olan bu düzenleyici araç, çevreye bırakılan her bir zararlı emisyon biriminin fiyatlandırılarak kirleten tarafa ödettirilmesini öneren kirleten öder ilkesini esas almaktadır. Pigou vergisi ile kirleticilerin negatif dışsallıklar olarak ortaya çıkan maliyetlerden de sorumlu tutulması amaçlanmaktadır. Çevre vergileri firmaları üretim faaliyetlerini uzun dönemde çevreye zararlı olmayacak biçimde yeniden düzenlemeye zorlamaktadır. Çevre vergileri ile maliyetleri artan firmalar ya üretimlerini optimum üretim miktarına kadar azaltacak ya da kirletici emisyonlarını azaltacak yeni bir teknolojiye yatırım yapacaklardır. Emir ve kontrol yaklaşımı ise yasal olarak yasak ve zorlamalar getirerek çevresel dışsallıkları içselleştirmeyi amaçlamaktadır. Doğru cevap A'dır.

Çevre vergilerinin bazı dezavantajları olduğu da bilinmektedir. İlk olarak, firmaların marjinal kirlilik kontrol maliyetlerini ve kirlilik kontrolünün marjinal faydasını ölçme konusundaki belirsizlikler nedeniyle merkezî yönetim optimum vergi oranının belirlenmesinde problemlerle karşılaşılmaktadır. İkinci olarak, çevre vergilerinin uygulanmasında kirletici emisyonların ölçülmesi ve denetlenmesi için kurulacak sistemin işletim maliyetleri bir hayli yüksek olabilmektedir. Üçüncü olarak, verginin firmalara yüklediği maliyetin, piyasa fiyatları üzerinden tüketicilere yansıtılması durumunda etkinsiz hâle gelmesi mümkündür. Dördüncü dezavantajı, vergi nedeniyle maliyeti yükselen firmaların maliyet minimizasyonu amacıyla istihdam ettikleri iş gücünün bir bölümünü işten çıkarmayı tercih edebilmesidir. Çevre vergileri, ödenen vergi ile kirletme hakkının satın alındığı izlenimi yaratması nedeniyle de eleştirilmektedir. Çevre vergilerinin kirletme izin hakkı gibi görülmesi, önleyici fonksiyonunun etkinliğini azaltabilmektedir. Çevre sorunlarına standartlar belirlenmesinin ise en önemli kusuru kirlilik kontrol maliyetlerindeki farklılıkları dikkate almaksızın tüm firmalara tek tipte uygulanmasıdır. Doğru cevap E'dir.

Devredilebilir emisyon izinleri sisteminde kirletici emisyonların optimum emisyon miktarına azaltılmasını teşvik etmek üzere kirletme izinlerinin ticaretinin yapıldığı bir piyasa oluşturulmaktadır. Merkezî veya yerel yönetimler tarafından belirli bir coğrafi alan dâhilinde, ortamın kendini yenileyebilme kapasitesi de dikkate alınarak belirlenen emisyon kotası bölge içinde faaliyet gösteren firmalar arasında emisyon izinleri olarak dağıtılmaktadır. Her firma bu yolla belirli bir kirletici için tanımlanmış miktarda kirletme iznine sahip olmaktadır. Devredilebilir emisyon izinleri sistemi, sınırlı miktardaki emisyon izninin, iznini aşan ve iznini tam kullanmayan çok sayıda firmanın alıcı ve satıcı olarak katıldıkları piyasada oluşan fiyatlar tarafından yönetilmektedir. Emisyon izinlerinin ticaretine izin veren bu sistem, firmaların kirlilik kontrol kararlarını piyasa sisteminin işleyişine bırakarak maliyet etkin çözüme ulaşmayı amaçlamaktadır. Doğru cevap B'dir.

İktisat biliminin temel amacı kıt kaynakların etkin yönetimiyle birlikte toplum refahını maksimumlaştıran çözümleri elde etmektir. Doğru cevap D'dir.

Çevresel sorumluluk hukuku çevreyi kirleterek negatif dışsallığa neden olduğu tespit edilen tarafın, kirlilikten zarar gören tarafa verdiği zararları karşılamak üzere ödemek zorunda olduğu tazminatı belirleyen düzenlemelerden oluşmaktadır.

Kirlilik hasar maliyeti: Bir ekonomik faaliyet sonucu çevreye bırakılan kirletici emisyonların ekolojik sistemde neden olduğu tüm hasarın  parasal değeridir.

Coasian yaklaşım, mülkiyet hakkının kirleten veya kirlilikten zarar gören taraflardan hangisine verilmiş olursa olsun karşılıklı pazarlık süreci sonunda optimum kirlilik düzeyini başarılabileceğini ileri sürmektedir.

Literatüre Pigou vergisi olarak girmiş olan bu düzenleyici araç, çevreye bırakılan her bir zararlı emisyon biriminin fiyatlandırılarak kirleten tarafa ödettirilmesini öneren kirleten öder ilkesini esas almaktadır. Pigou vergisi ile kirleticilerin negatif dışsallıklar olarak ortaya çıkan maliyetlerden de sorumlu tutulması amaçlanmaktadır. Çevre vergileri firmaları üretim faaliyetlerini uzun dönemde çevreye zararlı olmayacak biçimde yeniden düzenlemeye zorlamaktadır. Çevre vergileri ile maliyetleri artan firmalar ya üretimlerini optimum üretim miktarına kadar azaltacak ya da kirletici emisyonlarını azaltacak yeni bir teknolojiye yatırım yapacaklardır.

İşlem maliyetleri: Tarafların, negatif dışsallıkların etkisini ortadan kaldırmak üzere bir araya gelme, müzakere etme, pazarlık ve sonuçlandırma sürecinde katlandıkları maliyetlerdir.

Üretimi sırasında kullanılan girdiler ve tüketim sonrası ortaya çıkan atıkları çevreye zarar verecek maddeler içermiyorsa, kullanılan ambalaj malzemesi doğada zararlı etkiler yaratmıyorsa veya tüketildikten sonra bir başka ürünün girdisi olarak kullanılabiliyorsa bu tür ürünlerin çevre dostu ürün etiketi ile çevresel özellikleri açısından diğerlerinden farklı olduğu vurgusu "Çevre Standartları Yoluyla Çözüm" başlığı altında yer almaktadır.

I, II ve V

III ve IV Çevre Sorunlarına Piyasa Temelli Düzenlemeler Yoluyla Çözüm Alternatiflerindendir.