DOĞAL KAYNAKLAR VE ÇEVRE EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 17

Bu bağlamda, Malthus’un nüfus kanununa göre, sürekli bir nüfus artışının gelecekte gıda maddeleri üretimi yeterli olamayacağı, bu hızda artan nüfusun ise kaynak ve ihtiyaç dengesini bozarak insanlığın refahını, olumsuz yönde etkileyeceğini vurgulamaktadır. Mathus ayrıca, toprak, doğal kaynaklar ve çevrenin sınırlı olduğu düşüncesi ve nüfus kanunu nedeniyle uzun dönemde ekonomik büyüme konusunda kötümserdir. Toprak miktar ve nitelik bakımından kıt ve sınırlı bir üretim faktörüdür. Bu durumda artan nüfus başına düşen gıda üretimi azaldığı için yoksulluk ve yaşam standartlarının kötüleşmesi kaçınılmaz olmaktadır. Bu bağlamda Mathus’a göre ekonomik büyüme ve refah için nüfusun büyümesini sonlandırmak gerekmektedir.

Roma Klübü, 1972 yılında “Büyümenin Sınırları” isimli bir raporu yayınlayarak “değişmek ve yok olmak” ikilemi üzerinde düşünüldüğünden insanlığın geleceği konusunda karamsar bir çerçeve çiziyordu. Raporda tartışılan ve dikkat çeken temel konular ise hızlı ekonomik büyüme ve sanayileşme, artan nüfus artışı ve artan çevre kirliliğidir.

Etkinsizlik: İktisatçılar kirliliğin azlığı veya aşırılığı ile sonuçlanan üretim miktarlarını etkinsizlik olarak tanımlamaktadırlar.

Edgeworh kutusu: İki malın iki tüketici arasında veya iki üretim faktörünün iki mal veya hizmet üretimi arasındaki olası tüm dağılımlarını gösteren bir diyagramdır.

Genel olarak piyasa fiyatları çevresel kaynakların değerini tam olarak yansıtmamaktadır. Çevresel kaynaklar söz konusu olduğunda piyasa başarısızlığı aşağıda sıraladığımız nedenlerden biri veya tümünden kaynaklanmaktadır:
• Tanımlanmamış mülkiyet hakları
• Kamu malları ve ortak mülkiyetteki kaynaklar
• Dışsallıklar
• Aksak rekabet piyasaları

Mülkiyeti açıklıkla tanımlanmış malların özel mallar olduğunu, mülkiyeti açık olarak tanımlanamayan çevresel malların ise genel olarak tam kamu malları veya ortak mallar olarak tanımladığımız gruplar altında toplandığı görülür.

Mülkiyet haklarının iyi tanımlanmamış olduğu çevresel kaynakların kullanımında piyasa başarısızlığı olarak tanımlanan koşullar oluşmaktadır. Çevresel kaynakların kullanımında etkinsizlik ise başta aşırı kirlilik olmak üzere çeşitli çevre sorunları olarak karşımıza çıkmaktadır.

Kamu malını bedava tüketebileceğini bilen hiç kimse bir fiyat ödemeye istekli olmayacaktır. Kamu malını herhangi bir ödeme yapmaksızın faydasından yararlanabilecekleri bir mal olarak görenlerin aldıkları bu pozisyon bedavacılık sorunu olarak tanımlanmaktadır. Hiç kimse sahibi olmadığı bir mal için fiyat ödemeye istekli olmayacaktır. Bu nedenle dışarıda tutulma özelliği olmaksızın bir fiyat sisteminin çalışması mümkün değildir.

Tam kamu malının belirleyici bir özelliği, kişilerin bu mal veya hizmetten yararlanmamak gibi bir seçeneklerinin olmamasıdır. Tam kamu mallarına örnek olarak; ulusal savunma hizmeti, biyolojik çeşitlilik, temiz hava, sele karşı koruma hizmetleri ve görsel güzellikler gösterilebilir. Gürültü ve kirli hava gibi örnekler ise tam kamu malının tüm özelliklerine sahip olan kamu zararlılarına örnektir.

Sıkışıklık malları dışarıda tutma özelliğine sahip oldukları gibi tüketimlerinde rakiplik veya rakipsizlik özelliklerine sahip olabilmektedirler. Bununla birlikte tüketimin hangi düzeyde gerçekleştiğine bağlı olarak kamu malı veya özel malların karakteristiklerini sergilerler. Bu tür bir mala örnek olarak piknik alanları gösterilebilir. Bir tatil gününün erken saatlerinde belirli bir sayıda insan diğer insanların eğlenmesine engel olmaksızın piknik alanının sunduğu mevcut olanaklardan rahatlıkla yararlanabilir. Bu noktada ilave kişinin mevcut olanaklardan yararlanmasının marjinal maliyeti sıfır olduğu için kamu malı özelliği göstermektedir. Günün belirli bir saatinden sonra piknik alanına giriş yapan insan sayısının artmasıyla birlikte sıkışıklık oluşmaya başlar. Piknik alanına giriş yapan her birey alanda bulunanların hareket alanını daraltarak verdiği küçük rahatsızlığı dikkate almaksızın alana yerleştikçe bir marjinal maliyet oluşmaya başlar. Otoyollar, köprüler, balıkçılık ve su sporları için ayrılmış siteler, gezi ve yürüyüş alanları, sanat galerileri ve tarihi mekanlar sıkışıklık mallarına verilebilecek örneklerdir.

Pozitif dışsallığın olduğu bir durumda sosyal fayda, özel fayda ile dışsal faydanın toplamından oluşmaktadır.
Sosyal Fayda = Özel Fayda + Dışsal Fayda
Dışsal faydanın pozitif olması durumunda sosyal faydanın özel faydadan büyük olduğunu görmekteyiz.
Dışsal fayda > 0
Sosyal Fayda > Özel Fayda

Dışsallıkların piyasa fiyatlarında içselleştirilemediği durumlarda, bir firma veya bireyin üretim ve tüketim gibi ekonomik faaliyetlerinin bir sonucu olarak, tazmin edilmeksizin zarar görenler olduğu gibi maliyetine katılmaksızın fayda sağlayanlar da olabilir. Dışsallıklar bu ayrımda ele alındığında, ortaya çıkan etkinin yönüne göre negatif dışsallıklar ve pozitif dışsallıklar olarak tanımlanmaktadır. Negatif dışsallıklar tazmin edilmemiş maliyet artışlarını, pozitif dışsallıklar ise maliyetine katılmaksızın sağlanan fayda artışlarını tanımlamaktadır.

Monopol: Piyasaya giriş engelleri nedeniyle yakın ikamesi olmayan bir malın arzının bir tek firma tarafından gerçekleştirildiği bir aksak rekabet piyasası türüdür.

Dışsallık veya dışsal etki bir firma veya bir kişinin ekonomik faaliyetlerinin bir başka firma veya kişiyi kasıtlı olmaksızın etkilemesiyle ortaya çıkmaktadır. Üçüncü taraflar üzerinde kasıtlı olmaksızın oluşan bu etki zararlı veya yararlı olabilmektedir.

Çevre sorunlarının özellikle ekonomik açıdan nedenlerine baktığımızda ise nüfus
artışı ve kentleşme, sanayileşme, ekonomik büyüme, toplumsal, ekonomik azgelişmişlik ve yoksulluk şeklinde bir sınıflandırma yapabiliriz

Ekonomik Büyüme, Bir ülkenin genellikle bir yıl içinde üretim kapasitesinde
veya reel gayri-safi yuriçi hasılatında (GSYH) görülen ve sayısal olarak ölçülebilen reel artışlardır.

Bu bağlamda göç ve dengesiz kentleşme ise, toprak kaymasına ve çölleşmeye, arazilerin yok edilmesine, yakacak ihtiyacı için orman ve bitki örtülerinin yok edilmesine, sanayi üretim artışı ve yerleşim yerlerinin artmasından dolayı sera gazlarını artmasına, hava ve su kirliliğine, gürültü ve trafik sıkışıklığına neden olmaktadır. Bütün bu sorunlar, nüfus ve kentleşmenin, doğal kaynak ve çevre üzerinde yaratmış oldukları doğal kaynak ve çevre sorunlarının en önemli
olanlarıdır

Bu nedenlerle hava kirliliğine neden olan sanayi üretim alanları ise demir-çelik,
gübre, boya apre, kağıt selüloz çimento, şeker teksti, petrokimya, tarımsal mücadele, deri sanayi ve enerji üretimine ilişkin bütün üretim faaliyetleridir

Mutlak Yoksulluk: Hane halkı yada bireylerin biyolojik olarak varlıklarını sürdürebilmeleri ve üretebilmeleri için ihtiyaç duydukları asgari gelir ve harcama düzeyidir. Tanımın yaşamı sürdürebilmek için gerekli olan asgari besin bileşenlerini veya kaloriyi esas alması ona mutlaklık niteliği kazandırmaktadır.

Küresel çevre sorunu ilk olarak Roma Klübü’nün “Büyümenin Sınırları” raporunda vurgulanmaktadır.