DOĞAL KAYNAKLAR VE ÇEVRE EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 14

Topraklar (tarımsal topraklar, otlak ve meralar, orman arazileri), sular (denizler, göller, nehirler), doğal bitki örtüsü ve yabanıl hayvan toplulukları, madenler ve değerli varlıklar (metalik olan ve metalik olmayan madenler ve kömür, petrol, uranyum, taşlar gibi varlıklar) doğal kaynak olarak sayılmaktadır. Ayrıca, doğal kaynakların birçoğunun kaynağı olan güneş de doğal kaynak olarak sayılmaktadır. Ayrıca, yağmurlar, rüzgâr da yine doğal kaynak kapsamı içinde yer almaktadır.

Doğal kaynakların en önemli özelliği ve doğal kaynaklarla ilgili en önemli sorun yeterlilik veya kıtlık sorunudur.

İktisadi düşünce tarihinde doğal kaynaklar, çevre ve ekonomi ilişkisi 17-18.yüzyıl ve daha eski dönemlerde tartışılmaya başlanmıştır. Tarımsal üretim için toprak ve doğal kaynakların önemini vurgulayan ilk iktisadi düşünce Fizyokrasidir.

Çevre Konferansı’nın çevre sorunlarının küresel düzeyde algılanması çabaları sonucunda 1987 yılında Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu, Gro Harlem Brundland başkanlığında oluşturulan ve Brundland Raporu olarak isimlendirilen bir rapor hazırlamıştır. “Ortak Geleceğimiz” olarak da bilinen bu rapor, çevre ve ekonomi ilişkisi açısından önemli bir rapor olurken aynı zamanda küresel platformda ilk defa yeni kalkınma anlayışını sürdürülebilir kalkınma kavramı çerçevesinde açıklayan bir çalışmadır.

Kıtlık: İhtiyaçları karşılayacak malların ve bu malların üretimi için gerekli kaynakların sahip olunanlardan daima daha fazla olması durumudur.
Ekolojik sistem: Doğadaki canlı ve cansız varlıkların, karşılıklı etkileşim içinde meydana getirdikleri süreç ve akımlardan oluşan dinamik yapıyı tanımlamaktadır.
İktisadi etkinlik: Kıt kaynakların toplum refahını maksimumlaştıran biçimde yönetimini gerçekleştiren karar mekanizmalarını tanımlamaktadır. Doğru cevap A'dır.

Piyasa mekanizmasının kıt kaynakların yönetiminde toplum refahını aksimumlaştıracak çözümler ortaya koyabilmesi belli koşulların var olmasına bağlıdır:
• Piyasanın aktörleri kararlarını alırken kişisel çıkarları ile uyumlu tercihlerde bulunmakta, yani rasyonel davranmaktadırlar.
• Piyasanın aktörleri cari döneme ve gelecek dönemlere yönelik işlemlerini tam bilgi ile gerçekleştirmektedirler.
• Girişimciler kar gördükleri piyasalara özgürce yatırım yapabilmekte, tüketiciler de ihtiyaçlarını karşılayacak malları özgürce seçebilmektedirler.
• Piyasada işlem yapan aktörler, tek başına piyasa fiyatını etkileyemeyecek kadar çok sayıdadır.
• Tüm mal ve hizmetler ile üretim faktörlerine ait mülkiyet hakları iyi tanımlanmıştır. Mülkiyet hakkı varlıklar üzerindeki her türlü tasarruf hakkının yasal düzenlemelerle güvence altına alınmış olmasını gerektirmektedir.
• Malların ve üretim faktörlerinin fiyatlarının belirlendiği piyasalar tam rekabet piyasası özelliklerini taşımaktadır. Doğru cevap B'dir.

Tam rekabet piyasası: Çok sayıda alıcı ve satıcının bulunduğu, alıcı ve satıcıların piyasa ile ilgili her türlü bilgiye eksiksiz sahip olabildiği, piyasaya giriş ve çıkış önünde bir engelin bulunmadığı, mal ve hizmetler ile üretim faktörlerinin homojen olduğu varsayılan ve bu varsayımların tümünün eksiksiz gerçekleştiği durumda var olduğu kabul edilen bir piyasa türüdür. Doğru cevap C'dir.

Etkinsizlik: İktisatçılar kirliliğin azlığı veya aşırılığı ile sonuçlanan üretim miktarlarını etkinsizlik olarak tanımlamaktadırlar. Doğru cevap E'dir.

Bütçe doğrusu: Tüketicinin veri piyasa fiyatları karşısında belirli bir bütçe ile satın alabileceği maksimum mal miktarlarını göstermektedir. Doğru cevap E'dir.

İktisatçılara göre üretimde etkinlik, mevcut üretim faktörleri bileşimini değiştirerek, üretilen mallardan birinin miktarını azaltmadan diğer malın veya malların üretim miktarını arttırmanın mümkün olmadığı durumudur. Doğru cevap D'dir.

Piyasa bir malı talep edenlerle arz edenlerin oluşturduğu bir mübadele ağı olarak tanımlanmaktadır. Tam rekabet piyasası dengesine ilişkin açıklamalarımızı Y malı üzerinden yapalım. Y malı daha önceki açıklamalarımızdan hatırlanacağı gibi, yenilenemez nitelikteki doğal kaynakları kullanan ve üretim süreci çevre kirliliğine neden olan çevre için zararlı bir malı temsil etmektedir. Bununla birlikte Y malının olumsuz çevresel etkileri olmasına karşın toplumun tüketiminden vazgeçemeyeceği faydalı bir mal olduğunu belirtelim. Üretiminini durdurmanın mümkün olmadığını bildiğimiz Y malının optimum üretim miktarı ne olmalıdır? İktisatçılar, Y malının tam rekabet piyasası koşullarını taşıyan bir piyasada optimum miktarda üretileceğini kabul etmektedirler. Doğru cevap B'dir.

Tüketici rantı: Daha yüksek fiyat ödemeye istekli oldukları hâlde piyasada oluşan tek fiyattan bu malı satın alan tüketicilerin elde ettikleri kazanç toplamıdır.
Üretici rantı: Daha düşük bir fiyatla satmaya razı oldukları hâlde piyasada oluşan tek fiyattan bu malı satan üreticilerin elde ettikleri kazanç toplamıdır. Doğru cevap A'dır.

Yukarıdaki ifade Marjinal ikame oranını açıklamaktadır.

Bütçe doğrusu: Tüketicinin veri piyasa fiyatları karşısında belirli bir bütçe ile satın alabileceği maksimum mal miktarlarını göstermektedir.

Piyasa arzı ise arzı etkileyen fiyat dışındaki diğer faktörlerin sabit olduğu varsayımı altında (ceteris paribus) belirli bir dönemde üreticilerin belirli bir miktarda malı piyasaya getirmek üzere piyasadan bekledikleri minimum fiyatlar setini göstermektedir.

Tüketici rantı: Daha yüksek fiyat ödemeye istekli oldukları hâlde piyasada oluşan tek fiyattan bu malı satın alan
tüketicilerin elde ettikleri kazanç toplamıdır.

Çevre sorunları, insanoğlunun ekonomik faaliyetleri nedeniyle doğal çevresi üzerinde kurmuş olduğu hakimiyet ve baskının, çevrenin taşıma kapasitesini aşması sonucu ortaya çıkan tehlikelerdir. İnsan doğadan ve doğal kaynaklardan sürekli yararlanmış, kullanmış ve işlemiş, sahip olduğu bilgi tecrübe ve teknolojik ilerlemeye bağlı olarak doğaya hakim olmuştur. Fakat insanoğlunun bu faaliyetleri ile birlikte doğaya ve çevreye verdiği zararlar da sürekli artmıştır. Özellikle  küresel düzeyde hızlı nüfus artışı ve beslenme ihtiyacı nedeniyle yeni tarım alanlarına duyulan ihtiyaç nedeniyle ekolojik sistem sürekli zarar görmüştür. Ayrıca teknolojik gelişmeler, hızlı sanayileşme kaygıları ve modernleşme ihtiyacı nedeniyle toplumların değişimi sonucunda çevre sorunlarının boyutları değişmiş, artmıştır. Enerji krizi ise çevre sorunlarının sonuçlarından biri olarak gösterilebilir. Doğru cevap D'dir.

Teknolojik gelişmeler ve hızlı sanayileşme kaygıları ve modernleşme ihtiyacı nedeniyle toplumların değişimi sonucunda çevre sorunlarının boyutları değişmiş, artmıştır. Özellikle II. Dünya Savaşı’yla birlikte ortaya çıkan olaylar çok önemlidir. 1943 yılında Los Angels’ta görülen duman, savaş sırasında insan tarafından üretilen atom bombasındaki radyoaktif elementler, 1944 yılında yoğun olarak kullanılan DDT, sabun yerine kullanılmaya başlanan deterjanlar ve savaş sonrası çöp sorununu artıran sentetik plastikler atıklar, silah, mermi, metal atıklar toplumların dikkatini çeken olaylardır. Dolayısıyla DDT kullanımı çevresel sorunlara yol açan durumlardan biridir. Çevre literatüründe trajik çevresel felaketler olarak anılan olaylardan bazıları ise Sovyetler Birliği’ndeki Çernobil nükleer kazası, Hindistan’ın Bhopal yöresinde, bir Amerikan şirketinin çalıştırdığı zirai mücadele ilaç fabrikasında iki binden çok kişinin ölümüyle sonuçlanan sızıntı, Meksika’da bin kişinin ölümüne neden olan sıvı gaz tankı patlaması, Japonya’da Minamata’da civa zehirlenmesi olayı, İsviçre’de Sandoz kimyasal tesisindeki yangın nedeniyle civa benzeri zehirli sıvıların Ren Nehri’ne boşalması sonucu milyonlarca balığın ölmesi ve bölgede yaşayanların içme sularının tehlike altında olması şeklinde örneklendirilebilir. Doğru cevap A'dır.

Kentleşme aslında demografik bir süreçtir. Kentleşme kent sayısındaki artış ve kentsel nüfustaki artış olarak çok genel bir tanımlamayı içermektedir. Kentleşme, demografik olduğu kadar ekonomik, siyasal, toplumsal ve teknolojik boyutları da kapsayan bir süreçtir. Kentleşme, kentlerin büyümesi, yeni kentsel yerleşim yerlerinin kurulması, üretim için sektörler için toprak ve arazi paylaşımı nüfusun ve kentleşmenin çevreye etkisinin derecesini ve yönünü belirlemektedir. Bu bağlamda göç ve dengesiz kentleşme ise, toprak kaymasına ve çölleşmeye, arazilerin yok edilmesine, yakacak ihtiyacı için orman ve bitki örtülerinin yok edilmesine, sanayi üretim artışı ve yerleşim yerlerinin artmasından dolayı sera gazlarını artmasına, hava ve su kirliliğine, gürültü ve trafik sıkışıklığına neden olmaktadır. Bütün bu sorunlar, nüfus ve kentleşmenin, doğal kaynak ve çevre üzerinde yaratmış oldukları doğal kaynak ve çevre sorunlarının en önemli olanlarıdır. Doğru cevap E'dir.