DOĞAL KAYNAKLAR VE ÇEVRE EKONOMİSİ - Deneme Sınavı - 11

Sınır ötesi çevre sorunları, iki veya daha fazla ülkenin çevre sorunlarının birbiri içine geçerek zararlı tüm emisyon ve atıkların hava, su, toprak aracılığıyla sınır­ları geçerek ülkeler arasında taşınmasıdır. Sınır ötesi çevre sorunları 1973 yılında OECD’nin yapmış olduğu bir tanımlamadır.

Yerel veya bölgesel olarak ortaya çıkan ve tanımlanan bu küresel çevre sorunları, küresel iklim değişimine, ozon tabaka­sının incelmesine tropik ormanların yok edilmesine, biyoljik çeşitliliğin azaltıl­masına, hava kirliliği ve asit yağmurlarının artmasına neden olduğu gibi yarattığı sonuçlar küresel düzeyde olmaktadır.

Tarım üretiminde ve imalat sanayiinde yoğun olarak kullanılan kimyasal madde­lerin ozon tabakasına verdiği zararın ortaya çıkığı 1970’lerden beri ozon tabakası konusundaki kaygılar gündemdedir.

Sanayileşmiş ülkelerin küresel ısınma ve iklim değişimine neden olan sera gazlarının emisyonunda payları çok yüksektir. Fakat azgelişmiş ülkelerde de kişi başına düşen emisyon miktarı da oldukça yüksektir. Azgelişmiş ülkelerde pirinç, çeltik üretimi ve hayvancılık gibi tarımsal üretimler nedeniyle özellikle metan gazı emisyonu atmosferde yoğunlaşmaktadır. Ormanları tahrip ve yok ederek ta­rım alanı açmak, tarım ve çiftlik artıklarını yakmak, fosil yakıt kullanarak tarım makinalarını kullanmak, gübre, böcek ilaçlarını kullanmak sürekli atmosfede sera gazlarının emisyonunu artırmaktadır. Ayrıca bu ülkelerde ısınmak ve enerji için kullanılan fosil yakıtlar, temizlik için kullanılan kimyasallar, çeşitli spreyler, bu gazların emisyonunu daha da artırmaktadır. Azgelişmiş ülkelerde zararlı gazların emisyonuna yönelik bir denetim ve kontrol sistemlerinin olmayışı ve işleyişindeki aksaklıklar da sera gazlarının azgelişmiş ülkelerde de yoğun olmasına neden olan faktörlerden birisidir (Kaplan, 1999; 45; Godrej, 2003; 62).

Çevre sorunlarının, ekosistemler gibi ulus ve sınır tanımayan ve birbi­rine bağlı sorunlardan oluşan özellikler taşıması nedeniyle yarattıkları olumsuz sonuçlar aynı anda hem yerel, hem ulusal hem de uluslararası düzeyde etkili ol­maktadır (Algan, 1995; 210).

Küresel platformda ülkeler ise ekonomik, siyasal teknolojik ve demografik faktörlerin de etkisiyle olumsuz değişimlerden farklı şekillerde sorumludurlar. Bu bağlamda, küresel çevre sorunlarına neden olan ül­keler dört farklı grupta toplanmaktadır. Birinci grup ülkeler, sanayileşmiş ve ge­lişmiş ülkelerdir. Bu ülkelerin küresel çevre sorunlarının meydana gelmesindeki payları çok büyüktür. Özellikle sanayileşmenin etkisiyle karbondioksit, karbon­monoksit, kükürt emisyonları her türlü zehirli ve kimyasal atıklar ve emisyonları yayarak ozon tabakası ve küresel iklim değişimi üzerinde çok önemli olumsuz etkileri olmaktadır. İkinci grup ülkeler ise hızlı nüfus artışları ve kalkınma ile ilgili birçok problemleri olan azgelişmiş ülkelerdir. Bu ülkelerde sanayileşmenin neden oldu­ğu dışsallıklar çevre sorunlarını yaratmaktadır. Ayrıca, azgelişmişlik ve yoksulluk nedeniyle her türlü doğal kaynak ve çevresel varlıkların aşırı tüketilmesi sonucu da ortaya çıkan bölgesel ve küresel sorunlar, çevre sorunlarının artmasına neden olmaktadır. Üçüncü grup ülkeler, Sanayileşme çabaları olan gelişmekte olan ül­kelerdir. Hızlı sanayileşme ve kentleşme süreçleri nedeniyle ağır ve zehirli sanayi atıkları ve emisyonları, havanın suyun, bitki örtüsünün niteliklerini bozarken, nüfus artışı ve dengesiz kentleşme konut, barınma ve her türlü alt yapı sorunları yaratarak çevre sorunlarının artmasına neden olmaktadır. Dördüncü grup ülkeler ise eski Doğu Bloku olarak adlandırılan ve küreselleşme ile birlikte günümüzün Doğu Avrupa Ülkeleridir. Bu ülkelerde gelişmiş ülkelerin ihtiyacı olan hammad­de, enerji ve işgücü kaynakları olması nedeniyle doğal kaynakları, enerji kaynak­ları ve çevresel varlıkları hızlıca tükenmektedir. Ayrıca, bu ülkelerin gelir artışı için yaptıkları çevreyi dikkate almayan büyüme ve küresel piyasalara uyum çabaları ise karbondioksit kükürtdioksit emisyonlarının atmosfere yayılmasını hızlandır­makta ve su kirliliği, zehirli katı ve sıvı atıklar ile çöpler gibi çevre sorunlarını da kaçınılmaz olarak bütün ülkeleri etkilemektedir.

Çevre literatüründe trajik çevresel felaketler olarak anılan olaylar ise şunlardır: Sovyetler Birliği’ndeki Çernobil nükleer kazası, Hindistan’ın Bhopal yöresinde, bir Amerikan şirketinin çalıştırdığı zirai mücadele ilaç fabrikasında iki binden çok kişinin ölümüyle sonuçlanan sızıntı, Meksika’da bin kişinin ölümüne neden olan sıvı gaz tankı patlaması, Japonya’da Minamata’da civa zehirlenmesi olayı, İsviçre’de Sandoz kimyasal tesisindeki yangın nedeniyle civa benzeri zehirli sıvıların Ren Nehri’ne boşalması sonucu milyonlarca balığın ölmesi ve bölgede yaşayanların içme sularının tehlike altında olması.

Çevresel kaynakların kıtlığı karşısında yapılacak her seçimin, verilen karar nedeniyle oluşan bir fırsat maliyeti olacağı açıktır.

Çevresel kaynakların yönetimi söz konusu olduğunda bu kaynakların kıt olması nedeniyle iktisadi etkinlik kavramı önem kazanmaktadır.

Çevre kirliliğine neden olan fakat toplumun ihtiyaç duyduğu bir mal ne kadar üretilmelidir? Fosil yakıtlara dayalı enerji üreti­mi, çevreyi kirleten yönü ve ekonominin enerji ihtiyacı düşünüldüğünde örneğin kömür kullanarak üretilen enerjinin ne kadar olması gerektiği sorusu önemli bir iktisadi etkinlik sorusudur.

Tüketimde etkinsizlik hâlinde, malların bireyler arasında mübadelesi ile kim­senin durumunu kötüleştirmeksizin bir kişinin durumunu iyileştirebilecek bir Pareto etkin çözüme daha yakın olunabilir.

İktisatçılara göre üretimde etkinlik, mevcut üretim faktörleri bileşimini değiştirerek, üretilen mallardan birinin miktarını azaltmadan diğer malın veya malların üretim miktarını arttırmanın mümkün olmadığı durumudur.

İki üretim faktörünün (K ve L) X ve Y gibi iki mal arasında etkin dağılımı, üretim faktörleri arasındaki marjinal teknik ikame oranının (MRTSLK) üretilen iki mal için birbirine eşitlenmiş olmasını gerektirmektedir.

Tüketici rantı ve üretici rantı toplam alanları ile ifade edilen toplumsal ka­zancı maksimum yapan denge çözümü nedeniyle tam rekabet piyasası Pareto op­timaldir (Hussen, 2000,33).

Pareto optimal çözüm aynı zamanda iki ayrı sonuç ima etmektedir: Bunlardan birincisine göre, üretimde etkinlik sağlandığında iki mal arasındaki marjinal dönüşüm oranı bu malları üreten tüm firmalar için eşitlenmektedir. Tüm fir­malar X ve Y mallarını aynı maliyetlerle ürettikleri için bu malların hangi firma tarafından üretildiğinin kaynakların kullanımı açısından bir önemi bulunmamak­tadır. İkincisine göre, tüketimde etkinlik koşulu sağlandığında iki mal arasındaki marjinal ikame oranı bu malların tüm tüketicileri için eşitlenmektedir. Tüm tüketi­ciler X ve Y mallarının tüketiminden aynı faydayı sağlayacak olmaları nedeniyle bu malların kim tarafından tüketildiğinin de bir anlamı bulunmamaktadır.

Tüketici rantı ve üretici rantı toplam alanları ile ifade edilen toplumsal ka­zancı maksimum yapan denge çözümü nedeniyle tam rekabet piyasası Pareto op­timaldir (Hussen, 2000,33).

Denge piyasa fiyatından herhangi bir nedenle uzaklaşmak hangi yönde olursa olsun toplumsal kazanç kaybına neden olmaktadır. Görüldüğü gibi tam rekebet piyasası dengesinin öngördüğü miktarda üretilen Y malı, toplum refahını mak­simumlaştıran miktarda üretilmiş olacaktır. Bu nedenle tam rekabet piyasası dengesi Pareto optimaldir.

Çevresel kaynaklar söz konusu olduğunda
piyasa başarısızlığı aşağıda sıraladığımız nedenlerden biri veya tümünden kaynaklanmaktadır:
• Tanımlanmamış mülkiyet hakları
• Kamu malları ve ortak mülkiyetteki kaynaklar
• Dışsallıklar
• Aksak rekabet piyasaları

Doğru yanıt E şıkkıdır.

Bir kıt kaynağın piyasa eliyle dağılımının toplumsal refah açısından optimal olabilmesi için kullanılan kaynağın marjinal sosyal faydasının marjinal sosyal maliyetine eşit olması gerekmektedir.

Doğru yanıt C şıkkıdır.

Kıtlık: İhtiyaçları karşılayacak malların ve bu malların üretimi için gerekli kaynakların sahip olunanlardan daima daha fazla olması durumudur.