Sigortacılık Sektörü ve Özellikleri

Sigorta hasara uğrayan birey ya da şirketlerin zararlarını tazmin ederek, onları hasar öncesi duruma döndürmeyi amaçlayan bir risk finansmanı
yöntemi olarak ortaya çıkmıştır.

Bireylerin sigorta talebinde bulunmasının en önemli nedeni riskten kaçınmalarıdır. Ancak riskten kaçınma en önemli sebep olmasına rağmen,
sigorta talep etmenin tek nedeni değildir. Bunun dışında bireylerin sigorta talebi, prim yükü, bireyin geliri ve refah düzeyi, bireyin bilgisi, diğer tazminat
kaynaklarına erişime (örneğin devlet desteği olup olmaması), kaybın parasal olup olmaması gibi faktörlere bağlıdır.

Riskten kaçınan bireyler belirli bir serveti, ona aynı serveti sağlayacak riskli durumu tercih ederler. Örneğin, bir oyunda %50 olasılıkla 10.000
TL kazanılacak, %50 olasılıkla ise 10.000 TL kaybedilecek olsun. Bu oyunun beklenen değeri 0 TL’dir. (10.000*0,50-10.000*0,50). Sonuçta bu
oyun serveti değiştirmeyecektir.

Riskten kaçınan bir birey için 10.000 TL kaybetmenin üzüntüsü, 10.000 TL kazanmanın mutluluğundan daha fazla olacaktır. Riskten kaçınan kişinin bu oyunu kabul etmesi için oyunun neden olduğu riski telafi etmesi gerekir. Diyelim ki 10.000 TL kazanma olasılığı %60 iken, 10.000 TL kaybetme olasılığı %40 olsun. Bu durumda oyunun beklenen getirisi 2000 TL olacaktır.
(10.000*0,60-10.000*0,40). 2000 TL riskten kaçınan yatırımcının bu oyunu kabul etmesi için istenen risk primi olacaktır.

Riskten kaçınan bireyin belirsizliği ortadan kaldırmak için izleyebileceği üç farklı yol vardır. Birincisi, birey sigorta satın alabilir. İkincisi, kendi kendine sigorta yapabilir. Son olarak riskli varlığı almak isteyen birey, riskten kaçınıyorsa bu varlığa ödemek istediği fiyatı düşürebilir.

Riskin Paylaşılması: Sigorta, belirli bir olaydan kaynaklanan finansal kayıplarınn
paylaşılmasını sağlar. Tüm sigorta türleri için bu özellik geçerlidir ve bu olay bir yangın sigortasındaki yangın, hırsızlık sigortasında hırsızlık, hayat sigortasında aile reisinin ölümü olabilir. Eğer sigorta yapılmışsa, bu tür olaylardan kaynaklanan kayıplar sigorta havuzunda yer alan tüm bireylerin ödemiş olduğu primler ile karşılanır.

Riskin Bedeli: Bir sigorta işlemi yapılmadan önce transfer edilmek istenen riskin
ölçüm ve değerlemesi yapılmaktadır. Riskin ölçülmesi sonucunda, sigortalının ödeyeceği prim düzeyi belirlenmektedir. Eğer sigortalının riski yüksek ölçülmüşse, bu durumda, bu riskin üstlenilmesi için sigorta şirketi daha yüksek prim talep etmektedir.

Çok sayıda kişinin sigortalanması: Bir sigortanın fiyatı temel olarak sonradan belli olan tazminatlara bağlıdır. Başlangıçta, bilinmeyen bir faktördür ve geçmiş tazminat deneyimlerinden ya da insanoğlunun ömür istatistiklerinden, kazalar ve sonuçlarından yola çıkarak tahmin edilmeye çalışılır. Eğer büyük sayılarda riskler sigortalandı ise genellikle geçmiş tazminat deneyimleri çok küçük değişikliklerle tekrarlanır. Nihai amaç, sigorta maliyetini mümkün olduğu kadar düşük tutmaktır.

Bir sigorta aşağıda belirtilen temel özelliklere sahiptir.

Riskin Paylaşılması

İş Birliği Aracı Olma

Riskin Bedeli 

Ödeme miktarı

Beklenmedik Hasar Ödemesi

Çok sayıda kişinin sigortalanması

Sigorta, bir hayır ya da kumar değildir

Sigortanın işleyişi dört temel özellik üzerine kurulmuştur.

Bu özellikler:
• Transfer
• Zararı paylaşma
• Hasarların havuzlanması ve büyük sayılar kanunu
• Sınıflama

Büyük Sayılar Kanunu’na bir zarın atılması örneği verilebilir. Zar atıldığı durumda, altı yüzün de gelme olasılığı birbirine eşittir. Bu altı sonucun ortalama değeri, birden altıya kadar olan sayıların aritmetik ortalaması alındığında 3,5
olacaktır. Zarı ilk atışlarda sonuçlar çok farklı ve dalgalı olsa da deney tekrarlandıkça ve tekrarlanma sayısı arttıkça, sonuçların ortalama değerinin 3.5’a yaklaştığı görülecektir.

Bir havuzda yalnızca iki birey bulunduğunu ve bu iki kişinin özdeş iki eve sahip olduğunu düşünelim. Her bir evin değeri 100.000 TL olsun ve evlerin bir tehlike sonucu yıkıma uğrama olasılığının %5 olduğunu ve hasar görme durumunun birbirinden bağımsız olduğunu varsayalım. Havuzlamanın olmadığı durumda bireyler karşılaştıkları hasarları tek başlarına ödeyeceklerdir ve her bireyin uğrayabileceği beklenen hasar tutarı şu şekilde hesaplanacaktır:
Yıkıma uğrama olasılığı %5 ise, yıkıma uğramama olasılığı %95 olacaktır. Bu durumda beklenen hasar, olasılıklar ve olasılık sonuçlarının çarpımının toplanması yoluyla bulunacaktır:
Beklenen hasar = 0,05*100.000+0,95*0 =5000 TL

Varyans, gözlem değerlerinin beklenen hasardan farklarının karelerinin olasılık değerleri ile çarpımlarının toplamı alınarak bulunmaktadır. Standart
sapma ise varyansın kareköküdür.

Bir sigorta sözleşmesi, diğer normal sözleşmelerden farklıdır, bu nedenle bu sözleşmelerin sahip olması gereken belli prensipler bulunmaktadır.

Bu prensipler şu şekilde sıralanabilir:
• Azami iyi niyet prensibi
• Sigortalanabilir menfaat prensibi
• Tazminat prensibi
• Halefiyet prensibi
• Hasara katılım prensibi
• Yakın sebep prensibi

Azami iyi niyet prensibi, sigorta sözleşmesinde yer alan tarafların dürüstlüğüne vurgu yapan bir sigortacılık prensibidir. Bu prensip, sigorta sözleşmesinde, maddi gerçekliğe ilişkin herhangi bir aldatma, sır saklama, gerçeğe aykırı beyanat gibi durumların olmaması gerektiğine dayanır. Sigorta sözleşmesinde tüm taraflar maddi gerçekliğe ilişkin her şeyi açıklamak zorundadır.

Sigortalının beyan ettiği tüm bilgiler maddi gerçeklik olarak kabul edilmez. Bir durumun maddi gerçeklik kabul edilmesi için gereklilikler şu şekildedir:
• Teklif sahibine dair bilgiler tüm gerçekliği ile bilindiğinde, sigortacının teklif edilen riski kabul etmediği,
• Bilindiğinde, sigortacının daha yüksek bir prim talep edeceği,
• Bilindiğinde, sigortacının farklı şart ve koşullara sahip bir sigorta sözleşmesi düzenleyeceği durumlar maddi gerçeklik olarak kabul edilmektedir.

Aşağıda sıralanan durumların sigortalı tarafından beyan edilmesine gerek yoktur :
• Riski azaltan unsurlar
• Kamuya açık bilgiler
• Açıklanan bilgiler yoluyla çıkarım yapılabilecek durumlar
• Sigorta şirketinin feragat ettiği durumlar
• Poliçe şartlarının neden olduğu durumlar

Bir sigorta işleminde sigortalanabilir bir menfaatin aranma şartının üç önemli nedeni vardır:
• Sigortanın bir kumar oyunu olmasını önlemek
• Ahlaki rizikoyu azaltmak: Eğer bir başkasının malı sigortalanabilseydi, sigortalayan kişi o mala zarar vermeye çalışabilirdi. Ya da hayat sigortası yaptırabilseydi, kişinin canına kastedebilirdi. Sigortalanabilir bir menfaatin bulunması bu şekilde yaşanabilecek ahlaki rizikoyu ortadan kaldırmaktadır.
• Mal sigortalarında sigortalının hasarını ölçmek: Çoğu mal sigortası tazminat sözleşmeleridir. Buradaki kurtarma ölçüsü ise sigortalının sigortalanabilir menfaatidir. Eğer hasar ödemeleri sigortalının sigortalanabilir
menfaatini aşmazsa, tazminat prensibi desteklenmiş olur.

Örneğin, evinizi yangın tehlikesine karşı sigortalamış olduğunuzu düşünelim. Sigorta bedeli 500.000 TL ise ve evinizde yangın sonucunda 50.000 TL’lik bir
hasar oluştu ise, tazminat prensibi gereği sigortalıya sigorta bedeli kadar değil, oluşan hasar kadar 50.000 TL ödeme yapılması gerekmektedir. Ancak
uygulamada, ödenen tazminat bedeli bazı sözleşme şartlarından dolayı genellikle hasar değerinden daha az olmaktadır.

Tazminat prensibinin uygulanması için gerekli koşulları beş maddede sıralayabiliriz :
• Sigortalı, hasara neden olan olay ortaya çıktığında, bir kayıp ile karşılaştığını ve bu kaybın finansal bir kayıp olduğunu ispatlamak zorundadır.
• Tazminat miktarı sigorta bedelinden daha yüksek olmamalıdır.
• Eğer sigortalı gerçek hasarın üzerinde bir tazminat almış ise, sigorta şirketi bu ödemeyi faizi ile birlikte geri isteme hakkına sahiptir.
• Sigortalının hasarı sigorta şirketi tarafından tam olarak karşılanmasına rağmen, sigortalı üçüncü bir taraftan belli miktarda bir ödemeyi almış ise, sigorta şirketi üçüncü tarafın yapmış olduğu bu ödemenin tamamını sigortalıdan isteme hakkına sahiptir.
• Tazminat prensibi hayat sigortaları için uygulanamaz çünkü hayat sigortalarında hasar tutarı kolay bir biçimde hesaplanamaz.