Dış Ticarette Ulusal ve Uluslararası Kurum ve Kuruluşların Önemi

Türkiye’de ihracat, ithalat ve dış ticaret ile ilgili anlaşmaların hazırlanması, müzakere edilmesi ve söz konusu anlaşmaların uygulanması Ticaret Bakanlığı'nın görevleri arasındadır.

Hükümetler bazı tedbirlerle döviz kazandırıcı mal ve hizmet ihracatlarını teşvik etmektedirler. Bu tedbirler ekonomik kalkınmayı sağlamak, yerli üretimi teşvik ve korumak, ithalat ve ihracatı düzenlemek, geliştirmek ve diğer ülkelerle dengeli ticari ilişkiler oluşturmak, toplum ihtiyaçlarını düzenli olarak karşılamak ve piyasada istikrarı sağlamak, dış ticaretin yol açabileceği salgın hastalıkları önlemek veya denetim altına almak, tehlikeli maddeleri denetlemek gibi amaçlarla alınmaktadır.

Dış ticaret kurallarının belirlenmesinde görev alan ulusal kurum ve kuruluşlar; Ticaret Bakanlığı, Hazine ve Maliye Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı ile Türk Standartları Enstitüsü (TSE), Türk Patent ve Marka Kurumu (TPMK) ve Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) gibi bakanlık ve kurumlardır.

İhracatı Yasak Mallar Listesi 11 maddeden oluşur. Kültür ve tabiat varlıkları, Hint keneviri, tütün tohumu ve fidesi, doğadan toplanan doğal çiçek soğanları ve zeytin (tescili yapılmış ve Millî Çeşit Listesi’nde yayımlanmış olan çeşitlerinin yurt içinde sertifikalandırılmış olanları hariç), incir, fındık, Antep fıstığı, asma (sultani çekirdeksiz) fidanları yasak ürünler arasındadır.

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tekstil ürünlerinin insan ve çevre sağlığına zararlı kimyasallar (azor boya) içerip içermediğine dair incelemeler ve piyasa denetim gözetim soruşturmaları yapar.

İthalat işlemlerinde uyulması gereken kurallar ithalat rejim kararı ve buna ilişkin tebliğler Türkiye’nin Ticari Haklarının Korunması, İthalatta Haksız Rekabetin Önlenmesine İlişkin Tebliğler, Korunma Önlemleri, Gözetim Uygulamaları, Kota ve Tarife Kontenjanı İdaresi, Tekstil ve Konfeksiyon Ürünlerine İlişkin Uygulamalar ve İthal Şehadetnamesi Formu’ndan oluşur.

Tarım ürünlerinin dış ticareti söz konusu ise Ticaret Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı ve sektör temsilcilerinin görüşlerini alarak tarım ürünlerinin ithalatına ilişkin mevzuatı hazırlar.

Tütün, Tütün Mamulleri, Alkol ve Alkollü İçkilerin İthalat Denetimi Tebliği’nde yer alan hususlarda uygulamaya yönelik önlem almaya ve düzenleme yapmaya Ticaret Bakanlığı Ürün Güvenliği ve Denetimi Genel Müdürlüğü yetkilidir.

Fiili denetime yönlendirilen riskli ürünlerin ithalat denetimleri ilgili yönetmelik veya yönetmeliklere uygun olarak Türk Standartları Enstitüsü tarafından yapılır.

Risk analizlerinde kullanılacak kriterler, gerektiğinde Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, TSE ve ilgili diğer tarafların da görüşü alınarak Ticaret Bakanlığınca belirlenir.

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) uluslararası taşımacılıkla ilgili TIR Karnesi İşlemleri ve geçici ithalat ve ihracatı kolaylaştıran ATA Karnesi İşlemleri ile uluslararası lojistik ve dış ticarete katkı sağlamaktadır.

Dış ticaret kurallarının belirlenmesinde görev alan uluslararası kuruluşlar;

• Dünya Ticaret Örgütü (WTO)
• Ekonomik İş Birliği ve Kalkınma Örgütü (OECD)
• Uluslararası Ticaret Odası (INCOTERMS)'dir.

En az gelişmiş ülkeler ile çoğu gelişmekte olan ülkede dış ticaretin finansmanı önemli bir sorundur. İthalat için gerekli dövizin yurt içinde tedariki konusunda yaşanan sıkıntılar (döviz darboğazları), üretimi ve ekonomik büyümeyi olumsuz etkilemektedir. Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin kalkınabilmesi için gerekli altyapı, enerji, fabrika, liman, baraj, yol gibi yatırımlarda kullanılan ara ve yatırım mallarının ithali için uluslararası kuruluşlardan finansman desteği alınır.

Birleşmiş Milletler (BM) sistemi içinde yer alan Ekonomik ve Sosyal Konsey (Economic and Social Council), BM Kalkınma Programı (United Nations Development Programme: UNDP), Dünya Gıda Programı (World Food Programme: WFP), Uluslararası Ticaret Merkezi (International Trade Centre: ITC), BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı (United Nations Conference on Trade and Development: UNCTAD), BM Sınai Kalkınma Örgütü (United Nations Industrial Development Organization: UNIDO), Gıda ve Tarım Örgütü (Food and Agricultural Organizaton: FAO) gibi kuruluşlar dolaylı olarak dış ticarete katkı sağlamaktadır.

Tercihli Ticaret Anlaşması (Prefential Trade Agreement: PTA) ile iki veya daha fazla ülke arasında seçilmiş ürünlerin (malların ve/veya hizmetlerin) dış ticaretinde tarife ve tarife dışı engellerin azaltılarak taraflar arasında ticaretin nispeten serbestleştirilmesini amaçlayan anlaşmadır.

Ekonomik bütünleşme en zayıftan en derine doğru; serbest ticaret bölgesi, gümrük birliği, ortak pazar, ekonomik birlik ve tam ekonomik bütünleşme olmak üzere beş aşamadan oluşur.

Serbest Ticaret Bölgesi (Free Trade Area: FTA) oluşturmaya yönelik anlaşma hükümleri gereği, üye ülkeler kendi aralarındaki dış ticareti kısıtlayan tarife ve kota gibi sınırlamaları (engelleri) ortadan kaldırmakta, böylece dış ticareti serbestleştirmektedirler.

Tarihteki ilk gümrük birliği 19. yüzyılda kurulan Alman Gümrük Birliği'dir.

Ortak Pazar (Common Market), gümrük birliğine göre ekonomik bütünleşmenin (birleşmenin) daha derinleştiği bir aşamadır. Ortak pazarda amaç, üye ülkeler arasında malların, sermayenin, hizmetlerin ve kişilerin (iş gücü ve girişimci) serbest dolaşımını sağlamaktır.

Dünyada ülkelerin dış ticaretlerini kolaylaştırmaya yönelik yöntemler;

• Daimi Koordinasyon Komiteleri
• Geçici Komiteler
• Toplantılar
• Yazışmalar şeklinde sınıflandırılmaktadır.