DIŞ TİCARETE GİRİŞ

Katma Değer: Bir üretim sürecindeki çıktı ile girdi arasındaki farktır.

Ekonomik Karmaşıklık: Bir ülkenin üretim yelpazesinde ne kadar farklı bilgi ve yetkinlik kullanılarak oluşturulmuş ürünler olduğunu, dolayısıyla ülkelerin ekonomik üretim yapılarının bileşenleri olan bilgi ve yetkinliği ifade eden bir kavramdır.

Ülkelerin dış ticaretinde mal ve hizmet çeşitlendirmesi ya da yoğunlaşması düzeylerindeki farklılığın sebebi olarak aşağıdaki hususlar gösterilebilir:
• Ekonomik gelişmişlik düzeyi: Ülke ekonomileri geliştikçe üretimde çeşitlenme ortaya çıkacak, bu da dış ticaretin çeşitlenmesi olarak kendini gösterecektir.
• Sanayileşme derecesi: Bir ülkede sanayileşme seviyesi arttıkça, yapısal dönüşüm süreci ilerleme gösterdikçe mal ve hizmet çeşitliliği artmaktadır.
• Ülkenin coğrafi konumu: Bir ülke coğrafi bakımdan dünya ticaret merkezlerine ne kadar yakın ya da entegre olmuşsa, dış ticaret profilinin de o kadar çeşitlenmesi beklenir.
• Ekonomik büyüklük: Bir ülke ne kadar büyükse, iklim ve insan kaynaklarına bağlı
olarak üretilen ve ihraç edilen mal ve hizmetler de o kadar çeşitli olacaktır.

Endüstri-içi ticaret: Belirli bir endüstri kapsamında, birbirinden farklılaştırılmış yapıdaki ürünlerin eş zamanlı olarak ihraç ve ithal edilmesidir.

Ülkelerin rekabet gücünü ihracat performansından yararlanarak ortaya koyan bir yöntem olan, Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler Endeksi; ülkenin belli bir sektör ihracatının, ülkenin toplam ihracatına oranının, aynı sektörün dünyadaki ihracatının dünya toplam ihracatına oranı olarak açıklanabilir.

Ar-Ge Faaliyeti: Ekonomide teknolojinin, bilgi stokunun artırılması amacıyla gerçekleştirilen her türden yaratıcı nitelikteki sistematik aktivitedir.

Finansal Derinleşme: Finansal sistemde meydana gelen inovatif gelişmelerin, finansal hizmet ve araçlardaki çeşitliliğin artışıdır.

Kurumsal Yapı: Ekonominin ve piyasaların işleyişini düzenlemek amacıyla mülkiyet hakları, makroekonomik istikrar, sosyal güvenlik ve anlaşmazlıkların çözümü için
oluşturulmuş kurumlar ile düzenleyici ve denetleyici kurumlardan oluşan organizasyonlar, kurallar ve uygulamalar bütünüdür.

Bir ülke için dış ticarette çeşitlendirmenin sağladığı yararlar maddeler hâlinde şu şekilde ifade edilebilir:
• Hızlı ekonomik büyüme gerçekleştirilir.
• Geleneksel üretim teknikleri yerine, yeni üretim tekniklerinin ortaya konması ile verimlilik ve sermaye stoku artışı sağlanır.
• Yeni endüstriler ortaya çıkar ve mevcut sektörler genişler.
• Üretim artışı çıktı düzeyine önemli katkı sağlar.

• İhracatçı sektör sayısındaki artış, sektörler arası ileri geri bağlantılar yoluyla ortaya çıkabilecek muhtemel riskler sektörler arasında dağıtılmış olur.
• Dış ticaret kanalıyla irtibatlı olunan ülke sayısında artış sağlayarak, ülkeler arasındaki
ekonomik bağın kuvvetlenmesinde önemli rol oynar.
• Ekonominin sahip olduğu kaynakların daha etkin ve daha verimli kullanımını sağlar.
• Sektörel çeşitliliğin artması yoluyla finansal gelişmişlik düzeyinin artması da beklenir.
• Farklı bölgeler, sektörler ve nüfus düzeyi dış ticaretin kazanımlarından yararlanabilir.

Rekabet gücü: Uluslararası rekabetle yüz yüze gelen firmaların, endüstrilerin, bölgelerin, ulusların ve ülkeler üstü bölgelerin, nispeten yüksek gelirin, istihdam
seviyesinde ve üretim faktörlerindeki yüksek dönüşüm oranlarında sürekliliğin sağlanması ile üretim yapabilme yeteneğidir.

Dış Ticaret Politikası: Dış ticaret politikası, bir ülkenin doğrudan doğruya bir ticaretin sınırlandırılması, engellenmesi ile yapılış, uygulanış biçimlerinin belirlenmesine yönelik sistematik olarak almış olduğu yöntem ve kararları oluşturur.

Ülkelerin rekabet gücünü, sektörlerin toplam rekabet gücü ile açıklayan Porter, rekabet analizlerinde sektörleri ve firmaları ön plana çıkarmaktadır. Porter firmaları ele almakta haksız değildir, zira ihracat yapan firmaların daha verimli olduğuna dair mikro düzeyde kanıtlar bulunmaktadır. Dolayısıyla Porter rekabet gücü sağlama açısından maliyet liderliği, farklılaşma ve odaklanma gibi üç temel strateji tanımlar.

Katma Değer: Bir üretim sürecindeki çıktı ile girdi arasındaki farktır.

Ülkelerin dış ticaret ilişkisi kurdukları mal ve ülke yelpazesinin genişlemesi yoluyla dış ticarette maliyet avantajı elde etme, rekabetçi gücü yükseltme, ihracat performansı artışı ve yeni iş-gelir imkânları yaratabilir ve bunların sonucunda da ekonomik gelişmede ilerleme kat ederler. Bu doğrultuda, dış ticarette çeşitlendirme yaklaşımını bu sürecin bir parçası olarak inceleyebiliriz.

Ülkelerin dış ticaretinde mal ve hizmet çeşitlendirmesi ya da yoğunlaşması düzeylerindeki farklılığın sebebi olarak aşağıdaki hususlar gösterilebilir (Kösekahyaoğlu, 2007):
• Ekonomik gelişmişlik düzeyi: Ülke ekonomileri geliştikçe üretimde çeşitlenme ortaya çıkacak, bu da dış ticaretin çeşitlenmesi olarak kendini gösterecektir.
• Sanayileşme derecesi: Bir ülkede sanayileşme seviyesi arttıkça, yapısal dönüşüm süreci ilerleme gösterdikçe mal ve hizmet çeşitliliği artmaktadır.
• Ülkenin coğrafi konumu: Bir ülke coğrafi bakımdan dünya ticaret merkezlerine ne kadar yakın ya da entegre olmuşsa, dış ticaret profilinin de o kadar çeşitlenmesi beklenir.
• Ekonomik büyüklük: Bir ülke ne kadar büyükse, iklim ve insan kaynaklarına bağlı olarak üretilen ve ihraç edilen mal ve hizmetler de o kadar çeşitli olacaktır.

Endüstri-içi ticaret: Belirli bir endüstri kapsamında, birbirinden farklılaştırılmış
yapıdaki ürünlerin eş zamanlı olarak ihraç ve ithal edilmesidir.

Ülkelerin ihraç ya da ithal ettikleri mallar bazında yoğunlaşmanın ölçülmesi için başvurulan en yaygın yöntemlerden biri, ülkenin ihracatındaki ya da ithalatındaki yoğunlaşma düzeyini veren GiniHirschman Endeksi Katsayısıdır. Bu katsayı, bir ülkenin ihracatındaki ya da ithalatındaki mal ya da ülke dağılımının hangi oranda olduğunu gösterir.

Dış ticarette mal ve hizmetler ile ülke çeşitlendirmesini destekleyen faktörlerin oldukça çeşitli bir yapı arz ettiği ifade edilebilir. Bunlar; mal ve hizmet kalitesinde artış, finansal derinleşme, altyapı yatırımları, kurumsal yapı ve dış ticaret politikasındaki iyileştirmeler gibi faktörler olarak sıralanabilir.

Bir ülke için dış ticarette çeşitlendirmenin sağladığı yararlar maddeler hâlinde şu şekilde ifade edilebilir (Can ve Kösekahyaoğlu, 2016):
• Hızlı ekonomik büyüme gerçekleştirilir.
• Geleneksel üretim teknikleri yerine, yeni üretim tekniklerinin ortaya konması ile verimlilik ve sermaye stoku artışı sağlanır.
• Yeni endüstriler ortaya çıkar ve mevcut sektörler genişler.
• Üretim artışı çıktı düzeyine önemli katkı sağlar.

• İhracatçı sektör sayısındaki artış, sektörler arası ileri geri bağlantılar yoluyla ortaya çıkabilecek muhtemel riskler sektörler arasında dağıtılmış olur.
• Dış ticaret kanalıyla irtibatlı olunan ülke sayısında artış sağlayarak, ülkeler arasındaki ekonomik bağın kuvvetlenmesinde önemli rol oynar.
• Ekonominin sahip olduğu kaynakların daha etkin ve daha verimli kullanımını sağlar.
• Sektörel çeşitliliğin artması yoluyla finansal gelişmişlik düzeyinin artması da beklenir.
• Farklı bölgeler, sektörler ve nüfus düzeyi dış ticaretin kazanımlarından yararlanabilir.