DIŞ TİCARETE GİRİŞ

Tarihsel kayıtlar, dar anlamıyla ilk dış ticaret faaliyetlerinin M.Ö. 2000’li yılların başlarında Mezopotamya’da başladığını göstermektedir.

1453’te İstanbul’un fethedilmesi ve sonrasında Ümit Burnu’nun ve Amerika’nın keşfi, Ümit Burnu üzerinden Hindistan’a ulaşılması gibi coğrafi keşifler, İpek Yolu gibi ticari yolların önemini azaltmış ve Hindistan’da Batılı ülkelere ait şirketlerin kurulmasıyla birlikte ekonomik/ticari sistem ve güç dengeleri tamamen değişmiştir. Deniz yollarıyla gelişen ticari yapıda şeker, tütün, kürkler ve kahve gibi mallar yoğun bir şekilde alım satıma konu olmuştur. Güçlü donanmalara ve ticari filolara sahip Avrupalı ülkeler, koloniliciğin iç ekonomik yapıya ilişkin bir oluşum olduğunu ileri sürmüşler ve dış piyasalara açılmaya (sömürgeciliğe) önem vermişlerdir. Buna göre dış piyasalara yönelmek, rakip ülkelere yönelik ticari bağımlılığı azaltacak ve ticaretle elde edilen değerli maden birikimi sayesinde ulusal hazine artacaktır. Bu görüşler dünya ticaretinde yeni bir aşamaya geçilmesine neden olmuştur.

Ticaret tarihindeki önemli gelişmelerin gerçekleşme sırası şu sıradadır: merkantilizm, klasik liberalizm, küreselleşme ve uluslararası e-ticaretin ortaya çıkması şeklindedir.

Bedelsiz İhracat: Yurda tekrar getirilmesi ge­rekli olmadan yurt dışına (hediyeler, reklam ve tanıtım ürünleri gibi) mal çıkarılması şeklindeki ihracattır.

Ankonsinyasyon (Komisyoncu) İthalat: İh­racatçının malını satması için ithalatçının ülkesin­deki ticari memur veya komisyoncuya belirli bir bedel karşılığında teslim etmesi ve sonrasında söz konusu malın komisyoncu tarafından satılarak mal bedelinin ihracatçıya transfer edilmesi durumudur.

A ülkesinden B ülkesine ihraç edilen ma­lın yolda C ülkesinin gümrük sınırların­dan gümrük gözetimi altında geçmesine transit geçiş denilmektedir.

Ticari malların ithalatının ve ihracatının sorunsuz bir şekilde gerçekleştirilmesi, mal fiyatlarının ma­kul seviyede olması, endüstrilerin kuruluş yerlerinin belirlenmesi ve dış ticaret hacminin genişlemesinde uluslararası taşımacılık (nakliyecilik) faaliyetlerinin doğrudan etkisi bulunmaktadır. Öyle ki birçok mal ve hizmetin dış ticarete konu olmamasının temel nedeni, taşıma giderlerinin yüksek olmasıdır. Bazı malların taşıma maliyetleri ülkeler arasında ticaret öncesinde var olan fiyat farkından daha yüksek olabilmektedir. Bu nedenle taşıma giderleri bazen gümrük vergisi uygulaması gibi etki ederek dış ti­caret hacmini daraltıp, özellikle de ithalatçı ülkede fiyatların yükselmesine yol açabilmektedir.

Hava Yolu Taşımacılığı: Hacim olarak küçük, değer olarak büyük malların özellikle 500 km’den daha uzak mesafelere hızlı bir şekilde taşınmasını sağlayan, ancak diğerlerine göre pahalı olan bir ta­şıma modudur.

Navlun sigortası, ticari malların deniz yoluyla ta­şınması için gemi firmasına ödenen taşıma hizmeti bedelinin, yani navlunun deniz yolunda ortaya çı­kabilecek risklere karşı teminat altına alınmasını sağlayan sigorta türüdür.

Dış ticaret ve gümrük mevzuatları ile parasal boyutu kambiyo mevzuatı ile düzenlenmektedir. Nakit para ve menkul kıymetler (bono, tahvil, hisse senedi vb.) gibi para yerine geçen varlıkla­rın ülkeler arası kambiyosuna/değiş tokuşuna, dış ticaret işlemlerinden doğan yabancı para alacak/borçlarının ülkeler arası transferine ilişkin usul ve esasları düzenleyen hukuki kuralların tümüne kambiyo mevzuatı denilmektedir. Dış ticaret iş­lemleri ile ilgili kambiyo işlemleri, anlaşmalı ban­kalar aracılığıyla yapılmaktadır. Aracı bankalar yasal süreler içinde yurtdışına döviz transferi ve yurtiçine döviz girişi şeklindeki yükümlülüklerin yerine getirilmemesi ve yasalara uymayan dış tica­ret durumunda ilgili resmî kurumlara başvurmak ile yükümlüdürler. Dış ticaret işlemleri ile ilgili olarak kambiyo rejimi kapsamında, bankalar tara­fından döviz alım ve satım belgeleri ile ulusal para transfer belgesi ve ilgili gümrük idaresi tarafından döviz beyan tutanağı düzenlenerek işlemlerin ak­samamasına katkıda bulunulmaktadır. Etkin bir şekilde işleyen kambiyo rejimi, dış ticaret işlemle­rinin sürdürülebilirliği açısından önem arz etmek­tedir. İthalat ve ihracat işlem süreçleri bağlamında bilinmesi gereken temel kambiyo kavramlarını aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür.

Merkantilizm: Sömürgecilik yapan Avrupa ülkelerine özgü ekonomik ve siyasi bir düşünce biçimidir. 1450’lilerde ortaya çıkan bu sistemdeki temel iktisadi faaliyet türü dış ticarettir. Merkantilistlere göre dünya serveti sabittir ve dış ticaret yoluyla artırılma imkânı bulunmamaktadır. Buna göre ticaret yapan taraflardan biri kazançlı çıkarken diğeri mutlaka kayba uğrayacaktır. Bu nedenle ihracatı teşvik etmeye, ithalatı da sınırlamaya yönelik ticari önlemler alınmalıdır. Devlet nihai mal ihracatını ve ihtiyaç duyulan ucuz hammadde ithalatını teşvik etmeye, buna karşılık nihai mal ithalatını kısıtlamaya yönelik müdahalelerde bulunmalıdır.