Dış Ticarette Gelişen Trendler ve Teknolojiler

Bazı toplumsal, siyasi, iktisadi düzenlemelerin başarılabilmesi gerekmektedir. Burada düzenlemeler ile ifade edilen ise yapısal reformlardır. Ülkelerde yapısal reformları hayata geçirebilmek, uluslararası sermaye için sınırların ortadan kalkması, oyun alanının dünya ölçeğinde genişlemesi anlamına gelmektedir. 21. yüzyıl, büyük ölçüde küresel ekonomide bu sınırların ortadan kalktığı gelişmelere sahne olsa da küresel ekonomi bir yandan da bazı ülkelerin ticaret savaşları ile öne çıktığı ve dış ticarette korumacı eğilim ve uygulamaların gündeme geldiği bir sürece doğru yol almaktadır.

Bilgi ve iletişim teknolojilerinde meydana gelen ilerlemeler ve ortaya çıkan yenilikler, ülkelerin dış ticaret potansiyelinin gelişmesine ve daha fazla ekonomik ve ticari ilişki yürütmelerine, küresel ekonominin genişlemesine ve bununla birlikte ekonomik alanda önemli dönüşümlerin söz konusu olmasına yol açmaktadır. Ülkeler bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmelerin güçlendirdiği ve dönüştürdüğü küresel ekonomik koşullarda, yüzyıllardır gerçekleştirdikleri dış ticaret faaliyetlerini sürdürmekte ve değişen koşullar, ülkelerin zaman zaman dış ticaretle ilgili yeni politikalar geliştirmelerini gündeme getirmektedir. Bu açıdan bilgi ve iletişim teknolojileri ile dış ticaret ilişkisinin ülke ekonomileri açısından önemli sonuçlar yarattığı söylenebilir.

İkinci Dünya Savaşı sonrası dönem, dünya ülkelerinde teknolojinin yakınsama gösterdiği ve bilgi farkındalığındaki artışla bilgi çağı ya da bilgi toplumu olarak anılmaya başlayan bir dönemi ortaya çıkarmıştır. Bilgi ve iletişim teknolojilerinde görülen gelişmeler, ekonominin de büyük bir dönüşüm yaşamasına, küreselleşmenin yeni açılımların kaynağı olarak; yaşamanın, iş yapmanın, çalışmanın, öğrenmenin ve eğlenmenin kurallarını değiştirdiği, verimliliğin artış gösterdiği, küçük/büyük yeniliklerin daha hızlı ortaya çıktığı bir dünya yaratmıştır. Bu gelişme süreci, ülkelerin ve toplumların sosyal, ekonomik ve kültürel yönlerden gelişmesine, dış ticaret gibi ekonominin her alanında önemli değişikliklerin meydana gelmesine neden olmaktadır. Bu değişiklikler, 4. Sanayi Devrimi ya da diğer deyişle Endüstri 4.0 kavramlarını ortaya çıkarmıştır.

Endüstri 4.0 ile sadece fiziksel obje niteliğinde olan ürünlerden değil, aynı zamanda algılayan, programlanabilen, karar verebilen, harekete geçebilen ve çevresiyle iletişim kurabilen özellikte ürünler üretilebilir hâle gelinmektedir. Piyasada rekabetin bu tür ürünlere doğru kayması, üretim süreçlerinde de önemli değişikliklerin yaşanmasına sebep olmaktadır. Endüstriyel devrimler tarihsel süreçte üretim yapısını her aşamada değiştirmiştir. Kaynak optimizasyonu sorunları, ülkelerin yasal düzenlemeleri ve hammadde fiyatları artışı, bir süre sonra gelişmiş ülkelerde pazarın doygunluk noktasına ulaşmasına sebep olmuştur. Aynı dönemlerde gelişmekte olan ülkelerin pazarda sadece hammadde tedarikçisi olarak değil, aynı zamanda üretime geçebilme gayesi, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeleri iş birliğine sürüklemiştir. Fakat gelinen durumda, Çin’in küresel piyasada elde ettiği rekabetçi konumun Batılı ülkelerde tehdit algısı oluşturması ve Doğu’nun bir fabrika niteliğinde işleyen üretim tesisi özelliğinin, tekrar Batı’ya kaydırılması yönünde oluşan arzu, Endüstri 4.0’ın dış ticaret bağlamındaki önemi ve gerekçesini açıklamaktadır.

Ticaret savaşları, iki veya daha fazla ülkenin ürünlerinin piyasadaki rekabetinden, cari dengelerin sağlanmasına kadar birtakım farklı sebeplerle karşılaştıkları ticaret engellerine yanıt vermeleri ve birbirlerine karşılık olarak yeni ticaret engelleri ve tarifeler uygulaması olarak ifade edilebilir. Başka bir değişle; Ticaret Savaşları, ülkelerin birbirleriyle yaptıkları ticaretten kazançlı çıkabilmek için uyguladıkları kısıtlamalar, yasaklamalar, denetimler vb. ticaret kısıtlamalarıdır.

Ülkelerin dış ticaret politikalarına yönelik yaklaşımlarının belirtilen koşullar altında değişmesi, karşımıza Yeni Merkantilizm kavramını çıkarmıştır. Gündeme gelen bu Yeni Merkantilist politikaların hedefi, hükûmetlerin nakit döviz rezerv düzeyini artırmak ve daha etkili parasal ve mali politikalar uygulanmasını sağlamaktır.

Yeni Merkantilizm: Ticari kapitalizmin modern çeşitlemesi bağlamında, dış ticaret dengesi lehine ihracatı körükleyip ithalatı köstekleyen, sonuçta iç tüketimi kısan ve sermaye hareketini denetim altına alan ve kur kararlarını merkezileştiren bir politika rejimidir.

Bilgi ve İletişim Teknolojileri: Bilginin toplanması, depolanması, işlenmesi ve çeşitli ağlar aracılığıyla bir yerden başka bir yere taşınmasıdır. Bilgi ve iletişim teknolojileri küreselleşme sürecinin gelişimi için bir tür dinamo olarak nitelendirilebilir. Çünkü teknik yönden sağlanan bu gelişmeler, dünya ekonomisini daha küresel hâle getirerek, ülkeleri birbirine daha fazla bağlamakta, ülkeler arasındaki dış ticaret potansiyelini de artırmaktadır. Bilgi ve iletişim teknolojileri, bir ekonomide inovasyonların ortaya çıkmasında kolaylaştırıcı bir role sahiptir. Ülkeler, bilgi ve iletişim teknolojileri sayesinde giderek artan bir oranda birbirlerinin uzmanlıklarından ve yeteneklerinden yararlanmaktadır. Böylece yeni iş birlikleri ile bilgiye ulaşma olanakları hızlı bir şekilde artmaktadır. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin varlığı ve bu teknolojilere ulaşılabilirlik, bir ülkenin rekabet gücü ve dış ticaret potansiyeli açısından, ülkenin teknolojiye ne denli hazır olduğunu ortaya koyan önemli bir göstergedir. Dış ticaretin bilgi ve iletişim teknolojileri ile bağı sadece bu teknolojilerin sunduğu altyapı olanakları ile sınırlı değildir. Ülkeler aynı zamanda yüksek teknolojili ürünler ve hâliyle yüksek katma değere sahip ürünler ihraç etmek ve dış ticaretten daha fazla gelir elde etmek istemektedirler.

Bilgi ve iletişim teknolojileri temelindeki gelişmeler ve internet ağlarının dünyanın farklı yerlerinden ticarete taraf olan kişi ve kuruluşları bir araya getirmesi ile yayılım gösteren dijital ticaret platformları, dış ticaretin önemli ölçüde ilerleme göstermesinde etkili olmaktadır. Servis sağlayıcılar ile müşterilerin iletişim hâlinde olmasını sağlayan dijital ticaret platformları; iş süreçlerinin kısalmasına, maliyetlerin azalmasına ve verimliliğin artmasına olanak sunmaktadır. Bu tür platformlar, birey ya da kuruluşların bir varlığın ortak kullanımı ya da bir hizmetin sunumu sırasında ortaya çıkan işlem ve ihtilaf maliyetlerini büyük ölçüde azaltırlar. Dijital ticaret platformlarının açıklanan olumlu özelliklerinin yanı sıra, bu platformlarda büyük veri ve bulut bilişim teknolojilerinin yaygın olarak kullanılması veri güvenliği ihtiyacını artırmaktadır. Bu durum, siber güvenlik konusunu gündeme getirir.

İnternetin toplumlar tarafından çeşitli amaçlarla kullanılmaya başlamasıyla, internet üzerinden birbirleriyle haberleşen, bilgiye ulaşan ve elde ettiği bilgileri tartışan ve bunun yanı sıra eğlence, dinlenme, bilgilenme ve alışveriş amaçlı olarak kullanmaya başlayan bir kitle oluşmuştur.

E-Ticaret; internet kullanımının artmasıyla ortaya çıkan, elektronik ortamda yapılan ticareti ifade eder. Mal ve hizmetlerin üretim, tanıtım, satış, sigorta, dağıtım ve ödeme işlemlerinin bilgisayar ağları üzerinden yapılmasıdır.

Bunlar;

• İşletmeden – İşletmeye (B2B): İşletmeler arasındaki ürünlerin servislerin veya bilginin internet üzerinden değişimi biçiminde yapılan e-ticaret biçimidir.
• İşletmeden – Tüketiciye (B2C): Herhangi bir işletmenin ürün ya da servislerinin internet üzerinden müşterilerin kullanımı için satışı olarak tanımlanabilir.
• Tüketiciden – Tüketiciye (C2C): İnternet üzerindeki sanal pazar yerleri üzerinde alıcı ve satıcıya mal değişimi, kullanılmış ürün pazarlama ve ürün fiyatları üzerinde pazarlık imkânı sağlayan yapıdaki e-ticaret türüdür.
• Tüketiciden – İşletmeye (C2B): B2C modeline benzeyen bu modelde fark tüketicinin satıcı, işletmenin ise alıcı olmasıdır. Kariyer siteleri bu modele örnek olarak verilebilir.

Mobil ödeme kavramı, “mallar, hizmetler ve faturaların kablosuz iletişim teknolojileri yardımıyla mobil cihazlar vasıtasıyla gerçekleştirilmesi” olarak tanımlanır. Tüketiciler için cüzdan veya kredi kartı taşımak gibi fiziksel gereksinimler ortadan kalkmakta ve ödeme teknikleri mobil çözümlerle giderek kolaylaşmaktadır. Bunun bireysel tüketim ile sınırlı kalmayarak ticari alana yansıdığı da bir gerçektir. Bütün bu gelişmeler, kripto para ya da dış ticarete yönelik ödeme tekniklerinin gelişimine yol açmaktadır.

Fin-Tech: Finansal hizmetlerin sunumunda geleneksel finansal yöntemlerle rekabet etmeyi amaçlayan teknoloji ve yenilikleri ifade eder. Ülkeler arasındaki dış ticaret ilişkisinin finansman boyutunda önemli rol oynayan finansal sistem ve finansal kuruluşlar, FinTech sisteminin sunduğu gelişmeler ile özellikle veri güvenliğinin yükseltilmesini sağlayarak dış ticaretin gelişimini destekleyici bir rol yerine getirebilir. FinTech ekosisteminin oluşumunda ülkenin pazar yapısının, rekabet düzeyinin, tüketici davranışlarının, müşteri deneyiminin, fırsat ve tehditlerin ve yeni pazarların talep yapısının belirleyicileri olduğu söylenebilir.

FinTech ekosisteminin oluşumunda ülkenin pazar yapısının, rekabet düzeyinin, tüketici davranışlarının, müşteri deneyiminin, fırsat ve tehditlerin ve yeni pazarların talep yapısının belirleyicileri olduğu söylenebilir.

Yönetişim, kamu yönetiminde yeniden yapılanmayı, kamu sektörünün, özel sektör ve sivil toplumun gücünden de yararlanarak, kalite ve etkinliğini artırmasını sağlamaya dönük yeniden yapılandırma araçlarından biri olarak tanımlanabilir. Mikro düzeyde firmalar, makro düzeyde ise ülkeler sermaye gereksinimlerini güvenilirlik çerçevesinde sağlayabilmektedir. Yönetişim ilkelerinin benimsenmesi, üretimde ve dış ticarette verimliliğin, yatırımların ve dolayısıyla ihracatın artmasını sağlamaktadır. Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler her alanda olduğu gibi, bu alanda da yeni bir kavramın doğarak e-yönetişim kavramının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Böylece yeni nesil teknolojiler, toplumsal dinamikler tarafından içselleştirilerek katılımcılığın, saydamlığın ve hesap verebilirliğin sağlandığı bir kamu yönetimi anlayışının oluşturulması hedeflenmektedir.

Blokzincir, ürünlerin daha verimli ve güvenilir hâle getirilmesinin yanı sıra, ticaretin finansmanını da etkileyen bir teknolojidir. Blokzincir tabanlı kayıt sistemleri küresel ticaret tedarik zincirinde ve giderek daha fazla etkili olmakta, uluslararası ticarette kullanılan ödeme tekniklerini kolaylaştırmaktadır.

Bunlar:

• Finansal işlemlerin büyüyen boyutu gelişmekte olan piyasaları da kapsayacak şekilde genişleyebilir.
• Doğrudan blokzincir üzerinde yaratılan yeni hizmetler ve değer değiş tokuşunun artması finansal işlemlerin aracısız gerçekleştirilmesini sağlayabilir.
• Her türlü değer değiş tokuşunun blokzincir üzerinde yapılabilir hâle gelmesi ile alım satımı yapılabilir varlık miktarında büyük bir artış yaşanabilir.
• Gelişmekte olan piyasalarda daha iyi mülkiyet kayıtları yaratılarak, ticareti yapılabilir varlık miktarı fazlalaşabilir.
• Sözleşme ve hukuki hizmetlerin artan ölçüde kırılması mümkün olmayan şifreler ya da tasarlanan akıllı sözleşmeler kullanılmasıyla işlem güvenliği artış gösterebilir.
• Blokzincir ile ticari ve finansal nitelikteki bütün işlemlerin depolandığı bir kasa defteri oluştukça, şeffaflık oluşabilir.

Büyük veri, gelişen teknoloji ve artan veri kullanım oranı paralelinde daha fazla çeşitlilik içeren ve işlenebilen veri kümesidir. Dijital dönüşüm sürecinde en sık karşılaşılan kavramlardan biridir. Çünkü dijital dönüşüme konu olan bütün mecralarda üretilen veriler, kaydedilmekte, analiz edilmekte ve karar süreçlerine bir girdi olarak dâhil edilmektedir. 

İmalat sanayi açısından büyük verinin üretimde kalite ve verimliliği artırması, lojistik açısından maliyetleri hafifletmesi, enerji tasarrufu sağlaması ve mevcut araçların bakımını kolaylaştırması beklenir. Özellikle büyük veri olanaklarından yararlanma başarısını gösteren KOBİ’lerin rekabet güçlerinin, küresel aktörlerle rekabet performansını da sağlayabileceği söylenebilir. Bu sayede firmalar piyasa talebine göre bir üretim planı yapmakta ve böylece müşteri sadakati oluşumunu da sağlayabilmektedir. Bu verilerin; internet sitesi ziyaretleri, aramalar, e-postalar, sosyal medya etkileşimleri, reklam tıklamaları ve birçok faaliyete dair olması, bu verilerin analiz edilmesi ile çok önemli çıkarımlar yapılabilmesini mümkün kılmaktadır.

Yapay zekânın, bilgisayarların insanın bilişsel işlevlerini taklit etmek için kullanılmasını ele alan, makine öğrenmesinden daha geniş bir kavram olduğu söylenebilir. Yapay zekâ ve makine öğrenmesi, piyasa aktörlerini daha iyi analiz etme imkânı sunarak, üretimde ve ticari faaliyetlerde verimlilik artışı sağlamaktadır. Dış ticarette yapay zekâ ve makine öğrenmesinin ticari nakliye rotalarının optimize edilmesi, limanlardaki gemi ve kamyon trafiğinin yönetilmesi, e-ticaret arama sorgularının bir dilden diğer dillere çevrilmesi ve envanterin yönetilmesi gibi uygulama alanları bulunmaktadır. Yapay zekâ uygulamaları karar süreçlerinde insanlar tarafından analiz edilmesi mümkün olmayan büyüklükte veri gruplarından bilgiler çıkararak bunu ticaret alanında değerli bir bilgiye dönüştürebilmektedir.

Üç boyutlu yazıcı ile baskı, malzemeyi alıp dijital bir şablon kullanarak üç boyutlu bir nesne yaratmaktadır. Bu teknoloji çok geniş bir uygulama yelpazesine sahiptir. Özellikle otomotiv, havacılık ve medikal sektörlerinde hızlı ve yaygın biçimde kullanılmaya başlanmıştır. Fiziksel anlamda küresel ticaret hacminde önemli değişimlere neden olması beklenen ve daha az işgücü kullanımı gerektiren, ithalat ihtiyacını azaltan ve daha ucuza üretimi mümkün hâle getiren üç boyutlu yazıcılarla yapılan baskılar, hem üretim hem de ticaret anlayışını değiştirmektedir.