Dış Ticarette Korumacılık ve Serbestleşme

Bir ülkede hükümetin ekonomik, politik, sosyal
vb. amaçlarını gerçekleştirmek amacıyla mal ve
hizmetlerin dış ticaretini/ülkeler arasında dolaşımını
kısıtlamaya ve/veya engellemeye yönelik müdahalelerde
bulunmasına korumacılık denilmektedir.

Dış ticarete ilişkin
tarihî kayıtlar, MÖ 2000’li yıllardan günümüze kadar
geçen sürede serbest dış ticaret ve korumacılık
uygulamalarının düzenli bir sıra takip etmese de
sürekli var olduğunu göstermektedir.

• Güçlü askeri donanmalara ve ticaret filolarına
  sahip olmak,
• Ülkelerin altın ve değerli maden stokunu
  artırmak,
• İç ve dış ekonomik faaliyetlere kamusal müdahalede
  bulunmak,
• Nihai mal ithalatını yasaklamak,
• Üretim için gerekli olan hammadde ithalatını
  artırmak,
• Ülke içi üretimi teşvik ederek, ihracatı artırmak,
• Sömürge ülkelerle dış ticaret yapmak,
• Monopol ve monopson güce sahip firmaları

desteklemek,

    • Ülkeye altın girişinin çıkışından daha fazla
olmasını (dış ödeme fazlası oluşturmak)
sağlamak vb. gibi uygulamalar yer almaktadır.

• Bilgi ekonomisine geçiş ve değişen yönetim
şekilleri,
• Çok uluslu şirketler,
• Teknolojinin kontrolü ve fikrî mülkiyet
hakları,
• Ekonomik, siyasi ve askerî güç,
• Ekonomik krizler,
• Dış ticarete (özellikle ithalata) bağımlılık
düzeyi,
• GSYİH’nin büyüklüğü ve dış borçların
düzeyi,
• Küresel güvenlik (iç ve dış saldırılardan korunma)
faaliyetleri,
• Ulusal geçerliliği olan uluslararası ekonomi
politikaları vb. yer almaya başlamıştır.

Siyasi otoritelerin yeni korumacılık uygulamaları
kapsamında, yurtiçinde korumacılığı yurtdışında
serbestleşmeyi savunmalarına literatürde
“içeride Keynes-dışarıda Smith” yaklaşımı adı
verilmektedir.

• Bretton Woods (sabit ve ayarlanabilir döviz
kuru) sisteminin yıkılması,
• Enerji krizleri (OPEC’in tüm dünyada
enerji fiyatlarını çok yükseltmesi),
• ABD ve AB’nin Japonya karşısındaki rekabet
gücünün zayıflaması,
• Tüm dünyada işsizlik ile birlikte enflasyonun
(stagflasyonun) oluşması vb. şeklindedir.

• Millî güvenlikle ilgili stratejik önemdeki endüstrilerde
kendi kendine yeterli olmak, iç
ve dış askeri tehditlere karşı koymak,
• Yeni kurulan firmaların büyük firmalarla rekabet
edebilmesine olanak sağlamak,
• Bazı ülkelerdeki firmaların dış piyasalarda
iç piyasadan daha ucuz fiyatla mal satması
(damping) şeklindeki haksız rekabet uygulamalarını
ortadan kaldırmak,

• Ülkeler arasında üretim ve maliyet koşullarının
eşitlemesini sağlamak,
• İleri teknoloji içerikli mal ve hizmet üreten
firmaların korunmasıyla, ülkelerin gelecekteki
hızlı büyümelerine katkıda bulunmak,
• Yurtiçinde üretim yapan firmaların sayısını
artırarak işsizliğin azalmasına yardımcı
olmak,
• İthalatın kısılması ve ülkeden döviz çıkışının
kontrol altına alınması yoluyla dış ödemeler
bilançosu açıklarının giderilmesini sağlamak,
• Yerli ve millî mal ve hizmet üretimini teşvik
etmek,
• Ekonomik açıdan kendi kendine yeterli olmayı
sağlamak,
• Dış ticaret hadlerini ülke lehine çevirerek ticari
kazançları artırmak,
• İşgücü sömürüsüne ve çocuk işçi çalıştırmaya
dayalı haksız rekabeti önlemek,
• Çevre kirliliğine ve iklim değişikliğine neden
olan mal ve hizmetlerin sayısını azaltmak
vb. bulunmaktadır.

• Dış ticaretin cezalandırıcı bir dış politika
aracı olarak kullanabilmesi,

• Tüketicilerin kalitesiz malları yüksek fiyattan
tüketmek zorunda kalmaları,
• Ülke kaynaklarının etkin olmayan alanlarda
kullanılması (kaynak israfı),
• Koruma taleplerini ve rant kollama (haksız
kazanç elde etme) faaliyetlerini artırması,
• Üretim teknolojisini geriletmesi, monopol
karlarını artırması ve rekabet gücünü
zayıflatması,
• Korunmaya alışan genç/bebek endüstrilerin
hiç büyümemesi,
• Serbest dış ticaretin millî güvenliği tehdit
etmemesi,
• Korumacılık yoluyla üretim maliyetleri eşitlenince,
dış ticaret yapmaya gerek kalmaması,
• İthalatın kesilmesinin, yabancı girdiye bağlı
yurtiçi üretimi azaltması, işsizliği artırması,
• Ticaret ve gümrük savaşlarını artırması,
• Vatandaşların vergi yükünü artırması vb.
şeklinde sıralanabilir.

• Ticari malların çeşitlenmesi,
• Dış ticaret hacminin (ihracat + ithalat) genişlemesi,
• Ekonomik büyümenin ve refahın artması,
• Uygarlıkların gelişmesi,
• Toplumsal ve kültürel yapının değişmesi,
• Ulus devlet kavramının (milli egemenlik)
ortaya çıkması,
• Ticarette paranın kullanılması,

• Ticaret (kolonilerinin) merkezlerinin kurulması,
• Siyasi güç dengelerinin değişmesi,
• Kazananların ve kaybedenlerin olması vb.
yer almaktadır

• DTÖ’nün kapsamında yer alan tüm anlaşmaların
uygulanması, idaresi ve işleyişini
kolaylaştırmak ve bunlar için çerçeve düzenlemek,
• Çok taraflı ticari ilişkiler hakkında forum
düzenlemek,
• Taraflar arası pazarlık görüşmelerinin sonuçlarına
ilişkin uygulama çerçevesi düzenlemek,
• Üyeler arasında çıkabilecek anlaşmazlıkların
giderilmesi için arabulucu sıfatıyla devreye
girmek,
• Ticaret Politikalarını Gözden Geçirme
Mekanizması (TPRM-Trade Policy Review
Mechanism) çerçevesinde üye ülkelerin
ticaret politikalarını incelemek ve denetlemek
ve
• Uluslararası Para Fonu (IMF), Uluslararası
İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD) ve
bağlı kuruluşları ile işbirliği yapmak şeklindedir.

Bu teoriye göre ekonomik gelişmenin sağlanabilmesi
için tüm endüstrilerde ama özellikle de
sanayi sektöründe ithal ikameci sanayileşme stratejisi
benimsenmelidir. Sanayi sektöründe kendi
kendine yeterli olunması ve ulusal malların yurtiçi
talebin tamamını karşılaması sadece refahın değil,
ulusal güvenliğin de temel gerekliliği durumundadır.
Bu bağlamda kamu politikalarının odak noktası,
hangi ekonomik faaliyetlerin nerelerde ve nasıl
gerçekleştirileceğine karar vermektir.

İhracata dayalı ekonomik
kalkınma için sanayi endüstrisindeki tüm firmaların
değil de yeni kurulan ve ileride karşılaştırmalı
üstünlük elde edebileceği düşünülen firmaların
kamu desteğiyle korunması gerekmektedir.

Küreselleşen dünyadaki iki ve çok taraflı
ilişkiler altında kamu otoritesi/hükûmetler, diğer
ülkelerle işbirliği mi yapılmalı yoksa misilleme mi
yapılmalı, koşullara göre ne tür ödül veya cezalar
verilmeli gibi stratejik hesaplar yapmaktadırlar.
Kısacası stratejik ticaret teorisi, kamu gücünün
uluslararası arenadaki boyutunu ölçen bir kriterdir.
Bu kapsamda ön plana çıkan temel alanlardan
biri özellikle gelişmiş ülkelerin yüksek teknolojili
endüstrileridir.

Farklılaştırılmış nitelikte
mal ve hizmet üreten az sayıda ve
büyük ölçekli firmaya karşılık çok sayıda
alıcının bulunduğu, firmalar arasında
karşılıklı bağımlılık ilişkisinin söz konusu
olduğu piyasa türüdür.

Klasik teoriler; Mutlak Üstünlük Teorisi, Karşılaştırmalı
Üstünlük Teorisi ve Faktör Donatımı
Teorisi (ve bu teoriden türetilen teorik yaklaşımlar)
dir.

Adam Smith’in serbest
ticaretin yararlarını açıkladığı bu teoriye göre,
ülkelerin karlı dış ticaret yapabilmeleri için ticarete
konu olan malların maliyetlerinin (= fiyatlarının)
farklı olması gerekmektedir. Üretim sürecinde sadece
emeğin kullanıldığı varsayımı altında, bir malın
maliyeti o malın üretiminde kullanılan emek
miktarına bağlıdır. Bir birim emeğin üretebildiği
mal miktarı arttıkça malın maliyeti düşmektedir
(verimliliği artmaktadır). Buna göre ülkeler mutlak
olarak daha düşük maliyetle ürettikleri mallarda
uzmanlaşmalı ve bunları ihraç etmelidir. Daha
yüksek maliyetle ürettiklerini ise yabancı ülkelerden
ithal etmelidir.

David
Ricardo’nun geliştirdiği bu teoriye göre kârlı dış
ticaret yapılabilmesi için bir ülkenin bir malın üretiminde
diğer malın üretimine göre daha yüksek
oranda verimli olması, yani üretimde karşılaştırmalı
olarak üstün olması gerekmektedir. Buna göre
ülkeler karşılaştırmalı üstünlüğe sahip oldukları
malların üretiminde uzmanlaşmalı ve bunları ihraç
edip, diğerlerini ithal etmelidir. Böylece her iki
ülke dış ticaretten kazançlı çıkacaktır.

Bu teori ülkeler
arasında üretim maliyeti (fiyatı) farklılıklarının nedenini
açıklamak amacıyla Eli Heckscher ve Bertil
Ohlin tarafından geliştirilmiştir. Bu teoriye göre
ülkeler arasında maliyet farklılığı yaratan temel
unsurlar, ülkelerin faktör donatımları ve üretilen
malların faktör yoğunluğu/oranları açısından farklı
olmalarıdır. Buna göre bir ülkede sermaye miktarı,
diğer ülkede emek miktarı karşılaştırmalı olarak
daha fazla ise ülkelerin faktör donatımlarının farklı
olduğu söylenebilir. Dolayısıyla emek miktarı çok/
bol olan ülkede emek, sermayenin bol olduğu ülkede
ise sermaye daha ucuzdur. Faktör yoğunluğunun
farklı olması ise iki maldan birinin üretiminde
emeğe göre daha çok sermaye kullanılması (malın
sermaye yoğun olması); diğerinin üretiminde ise
sermayeye göre daha çok emek kullanılması (malın
emek yoğun olması) durumudur.

Gümrük vergileri, eş-etkili vergiler, miktar kısıtlamaları (kotalar), ithalat yasakları ve dış ticaretin devletleştirilmesi araçları kullanılır.

Az sayıdaki büyük firmanın kar
maksimizasyonu sağlamak amacıyla aralarında
açık veya gizli anlaşma yapmalarıdır.