Dış Ticarette İhracat ve İthalat Uygulamaları

1948 yılında Gümrük Tarifeleri Genel Anlaşması (GATT) ile temelleri atılan ve 1995 yılında kurulan Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) ile kurumsal bir yapıya kavuşan çok taraflı ticaret sistemi, ülkeler arasında serbest dış ticaret yapılmasını gerektirmektedir.

İhracatın ve ithalatın ülke ekonomilerine katkı sağlayabilmesi için ticari firmaların yerine getirmeleri gereken temel aşamalar hakkında bilgiler verilmelidir. Bu kapsamda ihracatçı ve ithalatçı olmak, alıcı/satıcı bulmak, mal ve belge hazırlamak, gümrükleme ve taşımacılık, ihracat ve ithalat sonrası işlemler gibi konular hakkında bilgi sahibi olmaları gerekir.

Dış piyasalara açılarak mal ve hizmet satmanın iki temel yolu vardır. Birincisi, bir firmanın ürettiği mal-hizmetleri doğrudan kendisinin ihraç etmesi, yani doğrudan ihracat yapmasıdır. İkincisi ise firmanın yurtiçi piyasadaki aracı (komisyoncu, acente vb.) firmaların yardımıyla dolaylı ihracat yapmasıdır.

Doğrudan ihracatın temel avantajları; aracıları bertaraf ederek kâr marjını artırmak, ihracatçının ithalatçı ile daha yakın ilişkiler kurması, tüm ihracat aşamalarını kontrol etmek vb. iken, dezavantajları; zaman ve kaynak israfı, ihracatçının doğrudan risklerle karşı karşıya kalması gibi sorunlardır.

Dolaylı ihracatın avantajları arasında; ihracatçının satış yerine üretime yönelebilmesi, aracıların deneyimlerinden faydalanma vb. gibi hususlar yer alırken, dezavantajları arasında; ihracatçının mal üzerindeki kontrolünü kaybetmesi, ihracatçının dolandırılabilmesi vb. gibi sıkıntılar bulunmaktadır.

İş planı kapsamında; hangi mal ve hizmetlerin ihraç edileceği, hangi dış piyasalara ihracat yapılacağı, firmanın yerli yabancı rakipleri karşısındaki avantaj ve dezavantajları, satış yöntemleri, fiyat ve pazarlama stratejileri vb. gibi birçok konuda araştırma yapılması ve riski minimum yapan seçeneklere göre hareket edilmesi gerekmektedir.

İş planı doğrultusunda hareket eden ticari firmaların ihracat yapmaları için takip etmeleri gereken temel aşamalar; ihracatçı sıfatının kazanılması, alıcının/ithalatçının bulunması ve sözleşme imzalanması, mal-hizmet ve belge hazırlanması, gümrük ve lojistik işlemleri ve ihracat sonrası işlemlerdir.

Ticari bir işlemin ihracat olabilmesi; ihracat ve gümrük mevzuatlarına göre ticareti serbest (serbest dolaşımda) olan bir mal veya hizmetin gerekli bilgi ve belgelerle birlikte ilgili gümrük mercilerine teslim edilmesini, mal-hizmetin yurt dışına çıkarılmasını, kambiyo mevzuatına uygun olarak mal bedelinin bankalar aracılığıyla ya da elden teslim alınmasını gerektirmektedir.

Ticari girişimcilerin ve/veya firmaların ihracat yapabilmeleri için ihracatçı/tacirlik sıfatını kazanmaları gerekmektedir. Bu kapsamda resmî olarak öncelikle vergi dairelerine kayıt yaptırılıp tek vergi numarası alınmaktadır (Gerçek usulde vergiye tabi olunmaktadır). Daha sonra ihraç edilecek mal ve hizmete göre ilgili ihracatçı birlikleri genel sekreterliğine üye olunmaktadır. Hukuki tasarruf yapma yetkisi tanınan ortaklıklar ihracat yapabilmektedirler. Bunların ispatlanması için ilgili kurumlara (Ticaret ve Sanayi Odaları, Esnaf ve Sanatkârlar Odası, ortaklık sözleşmesinin beyanı vb. gibi) kayıtlı olduğunu gösteren belgeler alınmalı ve ihracatın yapılacağı ilgili gümrüklere teslim edilmelidir. Bu koşulları yerine getirenler, herhangi bir kısıtlamaya tabi olmadan serbest bir şekilde ihracat yapma imkânı elde etmiş olmaktadırlar. 

Alıcı bulunduktan sonra ihracatçı, satılacak mal ve hizmetin miktarı ve özellikleri, birim ve toplam fiyatı, ambalaj özellikleri, taşımacılık modları, ödeme şekli, yükleme şekli, karşılıklı sorumluluklar ve cezai uygulamalar vb. gibi hususları içeren bir teklif hazırlayıp ithalatçıya göndermektedir. İthalatçı tarafından yapılan incelemeler sonrasında taraflar arasında bir satış sözleşmesi imzalanmaktadır.

Gümrük beyannamesi, ihracatçının gümrük mevzuatına uygun olarak hazırlayıp ilgili ihracatçı birliğine onaylattıktan sonra gümrükleme işlemi için gümrük idaresine teslim ettiği belgedir. Bu belge tescil edildikten sonra resmi olarak ihracat işlemi başlamış olmaktadır.

Gümrükleme, ülkeler arasında yapılan dış ticarete ilişkin faaliyetlerde, mal ve hizmetlerin gümrük bölgelerinden geçişi sırasında yapılan belgeye dayalı resmi işlemlerin tümüdür.

Yurtiçine gelecek mal ve hizmetin gümrük rejimine tabi Dış Ticarete Giriş olabilmesi için ithalatçının gümrük mevzuatına uygun olarak hazırlayıp ilgili ithalatçı birliğine onaylattığı gümrük beyannamesinin gümrükleme işlemi için gümrük idaresine teslim edilmesi gerekmektedir. Bu belge gümrük idaresi tarafından tescil edildikten sonra resmî olarak ithalat işlemine başlanabilmektedir.

Uluslararası anlaşmalara uyma gerekliliği dışında, ihracatın yasaklanmasına neden olan temel faktörler arasında; stratejik açıdan önemli olan malların diğer ülkelerin eline geçmesini istememek, yurtiçi endüstriler için önem taşıyan ve sınırlı olan hammaddelerin bulunması, dış ticaret hadlerinin [(İhracat Fiyatı/İthalat Fiyatı)*100] iyileştirilmesi, siyasal faktörler vb. bulunmaktadır.

Uluslararası anlaşma, kanun, kararname ve ilgili sair mevzuat uyarınca bazı malların ihracı belli kamu kurum ve kuruluşlarının ön iznine bağlanmıştır. Bu mallar ilgili mercilerden ön izin alındıktan sonra ihracat mevzuatı hükümlerine göre ihraç edilebilmektedir.

Örnek:

• Kontrole Tabi Tutulacak Harp Araç ve Gereçleri ile Silah, Mühimmat ve Bunlara Ait Yedek Parçalar, Askeri Patlayıcı Maddeler, Bunlara Ait Teknolojiler,
• Afyon ve haşhaş kellesi,
• Orman ağacı tohumları ve diğer yetiştirme materyalleri,
• Yarış atları

İhraç edilecek malın niteliğine göre alınması gereken belgeler, malların ilgili mevzuatta belirtilen koşullara uygun olup olmadığını ispatlamaya yönelik belgelerdir. Bunların arasında; Standart kontrol belgesi, bitki sağlık sertifikası, zirai karantina belgesi, analiz raporu, hayvansal ürünlerle ilgili sağlık sertifikası, CE belgesi, borsa tescil beyannamesi, gözetim belgesi vb. gibi belgeler yer almaktadır.

Türkiye’de ihracat yapan firmaların üretim ve pazarlamaya yönelik faaliyetleri kamu tarafından desteklenmektedir. Desteklerin temel amaçları arasında; firmaların dış piyasalarda karşılaştıkları sorunları azaltmak/gidermek, üretim maliyetlerini düşürmek, uluslararası rekabet güçlerini artırmak ve ülke ekonomilerine katkılarını artırmaktır.

Bir ülkede yurtiçi firmaların yabancı ülkelerdeki firmaların rekabetinden korunması, kamu ahlakı, düzeni ve güvenliği açısından tehlikeli kabul edilen malların ülkeye girişinin engellenmesi, hazine için vergi geliri elde edilmesi, dış açıkların kapatılması vb. gibi nedenlerle ithalata kamu eliyle müdahalede bulunulabilmektedir.

Türkiye’de ithalat rejimi kararına göre karşılığında yurt dışına döviz transferi yapılmadan yurtdışında elde edilen ve yurda getirilmesi zorunlu olmayan, dış kazanç ve tasarruflarla satın alınmış olan bazı şahsi ve ticari nitelikli malların yurtiçine getirilmesine bedelsiz ithalat denilmektedir. Miktarı ticari teamüllere uygun numune ve/veya maddeler, hediyeler, reklam eşyası, Çeşitli sebeplerle yurt dışına geçici olarak çıkarılan vasıtaların değiştirilen motorları, Sanayiciler tarafından, imalat ve montaj için denemelerde kullanılmak üzere veya örnek olarak getirilecek sanayi mamulleri örnek verilebilir.

Bunlar;

• Dampinge karşı önlemler,
• Sübvansiyona karşı telafi edici önlemler,
• Önlemlerin etkisiz kılınmasına karşı önlemler,
• İthal mallara ek mali yükümlülük getirilmesi,
• İlave gümrük vergisi,
• Kayda alma uygulamasıdır.