Dış Ticaretin Finansmanı ve Muhasebeleştirilmesi

Finansal kiralama, bir yatırım malının mülkiyeti finansal kiralama şirketinde kalarak, belirlenen kiralar karşılığında kullanım hakkının kiracıya verilmesi ve sözleşmede belirlenen değer üzerinden kiracıya geçmesini sağlayan bir finansman yöntemidir.

Leasing şirketi (kiralayan); yatırımcının (kiracı), kendi belirlediği satıcı firma ile fiyat ve özelliklerinde anlaştığı malı, finansal kiralama sözleşmesi kapsamında peşin olarak satın alıp, mutabık kalınan ve sözleşmede belirtilen vade ve bedel ile kiraya verir. Mülkiyet hakkı leasing şirketinde, kullanım hakkı da kiracı firmada kalmaktadır. Böylece; yatırım malı kendi kendini öderken, sözleşme süresi sonunda sembolik bir değerle (örn. 10TL) mülkiyeti yatırımcıya (kiracıya) geçecektir.

Finansal kiralama unsurları şöyle sıralanabilir: Kiralayan, satıcı, kira, sözleşme, sözleşmenin süresi, sözleşmenin şekli tescili, kiracı, sigorta, sözleşmenin sona ermesi (fesih, haciz, iflas), mülkiyet devri.

Finansal Kiralama Kanunu’nda "Sabit kıymet niteliğindeki her türlü taşınır ve taşınmaz mal, yani; amortismana tabi tüm sabit kıymetler leasinge konu olabilir" şeklinde tanımlanır. Ancak, patent hakkı, fikri ve sınaî haklar ile bilgisayar yazılımı gibi maddi olmayan konular için leasing yapılamamaktadır. Öte yandan leasing konusu malın, bağımsız ve üzerinden amortisman ayrılabilen bir özellik taşıması gerekmektedir. Buna göre ham madde ya da ara malı niteliğinde bulunan ve kullanıldığında tüm özelliklerini yitiren mallar, leasing konusu yapılamamaktadır.

Finansal kiralamanın avantajları şöyle sıralanabilir:

• Orta ve Uzun Vadeli Finansman
• Esnek Kira Ödeme Planı
• Kira Süresi Boyunca Sabit Kira Ödemeleri
• Alternatif Finansman İmkanı
• Kira Süresi Sonunda Sembolik Bedelle Mülkiyet Devri
• Operasyonel Kolaylık
• Teşvikleri kullanma imkanı
• % 100 Finansman
• Mali Raporlama
• Amortisman
• Vergi Avantajı
• Vergi, Resim ve Harç Muafiyeti
• BSMV ve KKDF uygulanamaz
• Enflasyona karşı güvence, faiz dalgalanmalarından etkilenmeme

Finansal kiralama işlemlerine yönelik olarak Tekdüzen Hesap Planında yer alan ve özellik gösteren hesaplar aşağıdaki gibidir:

• 124 KAZANILMAMIŞ FİNANSAL KİRALAMA FAİZ GELİRİ
• 224 KAZANILMAMIŞ FİNANSAL KİRALAMA FAİZ GELİRİ
• 301 FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİNDEN BORÇLAR
• 302 ERTELENMİŞ FİNANSAL KİRALAMA BORÇLANMA MALİYETLERİ
• 401 FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİNDEN BORÇLAR
• 402 ERTELENMİŞ FİNANSAL KİRALAMA BORÇLANMA MALİYETLERİ

Bu hesaplar, finansal kiralamanın yapıldığı tarihte kiralama işlemlerinden doğan alacaklar ile kira ödemelerinin bugünkü değeri arasındaki farkı gösteren, henüz kazanılmamış finansal kiralama faiz gelirlerinin izlendiği hesaplardır. Bu gelirlerin hesaplanmasına ilişkin bilgiler bilanço dipnotlarında yer alır.

Kiracıların finansal kiralama yapanlara olan borçlarının izlendiği hesaplardır. Finansal sözleşme tutarı (anapara + faiz) bu hesaplara alacak yazılır.

Finansal kiralamanın yapıldığı tarihte, kiralama işlemlerinden doğan borçlar ile kiralanan varlığa ilişkin kira ödemelerinin bugünkü değeri arasındaki farkı gösteren henüz ödenmemiş finansal kiralama borçlanma maliyetlerinin izlendiği hesaplardır.

• Faktoring, satıcı firmaların kısa vadeli alacaklarının, belirli bir komisyon bedeli veya faktor ücreti karşılığında faktor adı verilen faktoring şirketlerince temlik edilmesi ve tahsilinin üstlenilmesi ile satıcı firmaların da kredi sağlamış olmalarının yanı sıra birçok finansman hizmetlerinden yararlanabildikleri bir finansman tekniği olarak tanımlanabilir.
• Diğer bir tanıma göre faktoring, mal ve hizmet satışlarından doğan bir alacağın, faktoring konusunda faaliyet gösteren bir kuruluşa temlik edilmesi karşılığı garanti, alacağın takibi, yönetimi ve tahsili yoluyla bu fonksiyonlardan en az ikisinin bir arada kullanıldığı bir finansman ve sigorta yöntemidir.

Faktoring’in fonksiyonları alacak tahsili ve yönetimi, alacakların risklere karşı sigorta edilmesi, istihbarat ve finansman olmak üzere dört ana başlık altında toplanabilir.

• Mali tablolar (Bilanço-gelir tablosu vb.)
• İmza Sirküleri
• Kuruluş (Ticaret Sicil) gazetesi
• Son sermaye artırımı ile ilgili ticaret sicil gazetesi
• Hazırun cetveli
• Faaliyet Belgesi
• Vergi Levhası
• Alıcı ile olan yıllık ticaret hacmi
• Alıcının adresi ve bankası
• Alıcı ile temas kurma izni (satıcının onayına bırakılır).
• Faktor bu bilgiler ışığında müşterisi ve borçlu hakkında istihbarat yapar ve müşteriye imzalanacak faktoring sözleşmesinin şartlarını, komisyon ve uygulanacak faiz oranını sunar. Müşteri ile varılacak anlaşma çerçevesinde faktoring sözleşmesi imzalanır ve satıcının alacaklarını faktora temliki ile çalışmalara başlar.

• Müşteri alacaklarını faktor'a temlik eder (Vadeli satışlarından doğmuş ya da doğacak faturalar).
• Müşteriden, temlik ettiği alacaklara ait teminatlar (senet, çek, vb.) alınır.
• Alacakların gerçek ticari alışverişten oluşup oluşmadığı incelenir.
• Faktor, düzenlenen faktoring sözleşmesi çerçevesinde alacakları satın alır.
• Faktor, müşteriye alacakları karşılığında günün ekonomik koşullarında ödemeyi yapar.

• Vadeli satışlar sonucunda oluşan alacakların tahsilini faktoring şirketi üstlenir.
• Alacakların kayıtları ve takibi faktoring şirketince yapılır.
• Faktor tarafından, tahakkuk eden faktoring ücreti, komisyon, vb. masraflar için fatura düzenlenir.
• Faktor, müşteriye alacaklarının durumunu gösteren aylık ekstre ve raporlar gönderir.

Alacak yönetimi, tahsilat yönetimi ve nakit yönetimi hizmetleri karşılığında işletme iki tip maliyetle karşılaşacaktır. Bu maliyetler faktoring komisyonu ve faktoring ücretidir.

Bu komisyon oranı; alıcı sayısı, alıcı riski, fatura büyüklüğü ve sayısı, vade, satıcının taahhüt ettiği yıllık ciro, faktoring yapılan ülkeler gibi unsurlara göre belirlenir. Fatura bedeli üzerinden alınan ve faktoring hizmet türüne göre % 0.5 ile %1,5 arasında değişen bir ücrettir.

Faktoring şirketi tarafından kullandırılan finansman karşılığında iç ve dış piyasa durumuna göre belirlenen faiz oranıdır. Mevcut bakiye gün ve faktoring ücret oranı üzerinden hesaplanır ve işlemin başında veya her ay/vade sonunda müşteriye fatura edilir. Uluslararası faktoring işlemleri yürürlükte olan vergi mevzuatında ihracata tanınan teşvikler çerçevesinde her türlü vergi, resim ve harçtan muaftır. Yurtiçi faktoring işlemlerinde ise faktoring ücreti ve komisyonu BSMV’ye tabidir, KKDF’den muaftır.

Günümüzde sıkça başvurulan bir yol olan yurt içi faktoring şu şekilde işler:

• Satıcı, malları ve faturayı alıcıya yollar.
• Satıcı bu faturanın bir kopyasını faktoring firmasına gönderir.
• Faktoring firması satıcı ile yapacağı sözleşme çerçevesinde bu faturayı temlik alır, fatura bedelinin %80’ine kadar ön ödeme yapar.
• Faktoring firması, vadesi gelince alıcıdan fatura bedelini tahsil eder ve satıcıya faktoring hizmet bedeli düşüldükten sonra kalan ödemeyi yapar.

Günümüzde sıkça başvurulan bir yol olan yurtdışı faktoring şu şekilde işler:

• Satıcı malları ve faturayı alıcıya yollar.
• Satıcı faturanın bir kopyasını faktoring şirketine gönderir.
• Faktoring şirketi satıcıya faturanın %80’ine kadar bir ön ödeme yapar.
• Faktoring şirketi fatura kopyasını alıcının ülkesindeki muhabirine yollar.
• Muhabir faturayı tahsil eder.
• Muhabir, faktoring şirketine ödemeyi yapar, faktoring şirketi de satıcıya kalan ödemeyi yapar.

Forfaiting faktoring’e göre daha çok orta vadeli senetli alacakların yönetiminde kullanılır. Yani mal ve hizmetlerin dış satımından doğan orta vadeli alacakların, daha önce bu alacakları elinde bulunduranlara başvurma hakkı bulunmaksızın satın alınması işlemi olarak tanımlanabilir.

Forfaiting işleminin yürütülmesi dört aşamada gerçekleşir:

• İhracatçının forfaiter’ı bilgilendirmesi
• Forfaiter’in ihracatçıya teklifini sunması
• İhracatçı ile forfaiter arasında sözleşme yapılması
• Alacağın forfaiter tarafından satın alınması

İthalatçıya forfaiting işleminin maliyeti ithalatçının garantöre ödediği ücrettir. İthalatçı ile garantör banka arasında karşılıklı anlaşma sonucu belirlenen bu ücret, garanti edilen senedin itibari değerinin belirli bir yüzdesidir. Bu ücretin ödenme zamanları ise 6 aylıktır; peşin ve ya yıllık olarak ithalatçı tarafından
bankasına ödenir.

Forfaiting finansmanında ihracatçının karşılaşacağı üç maliyet unsuru söz konusudur. Bunlar: İskonto oranı, taahhüt ücreti ve bekleme ücretidir.

Dünya ticaretinin canlandığı, faiz hadlerinin değişken olduğu, alternatif finansman yollarının çok çekici olmadığı bir dönemde, forfaiting tekniğinin ihracatçı açısından bazı üstünlükleri(avantajları) vardır. Bunlar: 

• Forfaiting işlemi ihracatçıya sabit faizli bir finansman imkanı sağlamakta ve ihracatçı faiz oranlarındaki değişimlerden etkilenmemektedir.
• Forfaiting işleminde bilanço analizi açısından alacakların gözükmemesi ihracatçının yeni krediler temin etme olanağına sahip olmasına neden olmaktadır.
• Forfaiting işlemine taraf olan ülkelerdeki ekonomik ve politik riskler forfaiter’a yansıtılmaktadır.
• Forfaiting'de kredi işlemi hızlı bir şekilde tamamlanmaktadır.
• İhracatçı, vadeli olan satışını hemen nakde çevirebildiği için likiditesini artırabilmekte, artan likiditesini yeni yatırımlar için kullanabilmektedir.
  • İthalatçı hakkında bilgi toplamak, ülke risklerini inceleyip değerlendirmek gibi zaman alan ve çaba gerektiren işlemleri forfaiter yerine getirmektedir.

• Forfaiterin tüm riskleri üslenmesi, forfaiteri diğer borç veren finans kurumlarına göre daha yüksek bir marj uygulamasına neden olmaktadır. Bundan dolayı forfaitingin maliyeti diğer finansman yöntemlerine göre daha yüksektir.
  • İhracatçı, alıcı ülkenin borç araçları senetleri konularındaki güncel mevzuatını izlemek ve yeterince bilmek, borç araçlarının doğru düzenlenmesini ve garanti edilmelerini sağlamakla yükümlüdür. Fakat uygulamada bu husustaki sorumluluk yine forfaiter'e yüklenmektedir. Diğer taraftan, ihracatçının, garantörün güvenilir olduğu hususunda forfaiter'i ikna etmekte zorlukla karşılaşabilmesi de mümkündür.

Avantajlar

• Alternatif bir finansman kaynağı olması,
• İthalatçının her türlü yatırım indiriminden yararlanma imkanına sahip olması,
• İşlemlerin basit oluşu, hızlı bir şekilde yürümesi ve sabit faizli bir finansman olması.

Dezavantajlar

• Verilen aval ve garantilerin ithalatçının kredi limitini azaltması,
• İthalatçının garanti ücreti ödemesi,
• Forfaiter'in yüksek marjlar uygulaması.

Avantajlar

• Forfaiting işlemiyle ilgili belgelerin basit olması ve hızlı bir şekilde hazırlanabilmesi,
• Satın alınan borç araçlarının ikincil piyasalarının olması ve bu piyasada kolayca alınıp satılabilmesi
• Yüksek olan marjların temini forfaiter’ın avantajlarıdır.

Dezavantajlar

• Ödemelerde bir gecikme söz konusu olduğunda forfaiting finansmanının özelliği gereği forfaiter ödemelerin yapılması konusunda herhangi bir merciye başvuramamaktadır. Bu yüzden forfaiter, müşterisinin iş yaptığı ülkelerin mevzuatına hakim olmalıdır.
• Forfaiter garantör bankanın kredi değerliliğini de kontrol etmek durumundadır.

Avantajlar: Grantör'ün, forfaiting işleminde faiz geliri temin etmesi ve sağladığı hizmetler için ücret alması forfaiting işleminin garantöre sağladığı avantajlardır.
Dezavantajlar: Forfaiting işleminde, garantör, garanti ettiği borcu mutlak surette ödemekle yükümlüdür. İleride sözleşmeyle ilgili oluşabilecek herhangi bir anlaşmazlık durumunda ödemeleri geciktiremez.

Türk Eximbank'ın temel amaçları;

• İhracatın geliştirilmesi,
• İhraç edilen mal ve hizmetlerin çeşitlendirilmesi,
• İhraç mallarına yeni pazarlar kazandırılması,
• İhracatçıların uluslararası ticarette paylarının artırılması ve girişimlerinde gerekli desteğin sağlanması,
• İhracatçılar ile yurt dışında faaliyet gösteren müteahhitler ve yatırımcılara uluslararası piyasalarda rekabet gücü ve güvence kazandırılması,
• Yurt dışında yapılacak yatırımlar ile ihracata yönelik yatırım malları üretim ve satışının desteklenmesidir.

Türk Eximbank'ın faaliyetleri;

• Mal ve hizmet ihracatını, kısa orta ve uzun vadeli kredilerle finanse etmek,
• İhracatçıya yurtiçi ve yurtdışı finansman kurumlarından sağlanacak kredi için garanti vermek,
• İhracatçının ticari ve politik risklerden kaynaklanabilecek zararlarının belli bir bölümünü teminat altına almak şeklinde sıralanabilir.

1. Kısa Vadeli Eximbank Kredileri
      -Sevk Öncesi İhracat Kredileri
      -Dış Ticaret Şirketleri (DTŞ) Kısa Vadeli İhracat Kredisi
      -İhracata Hazırlık Kredileri
      -KOBİ İhracata Hazırlık Kredileri
2. Özellikli Krediler
   -Yurt Dışı Mağazalar Yatırım Kredisi
   -Gemi İnşa ve İhracatı Finansman Programı
   -Yurt Dışı Müteahhitlik Hizmetlerine Yönelik Teminat Mektubu Programı
3. Döviz Kazandırıcı Hizmetler Kapsamındaki Krediler
   -Uluslararası Nakliyat Pazarlama Kredisi (Karayolu/Denizyolu/Havayolu)
   -Turizm Kredisi
4. İslam Kalkınma Bankası Kaynaklı Krediler
   -İhracat Finansmanı Programı
   -İhracata Yönelik Üretim Finansman Kredisi

İhracat kredi sigortası programları ile ihracatçı firmaların ihraç ettiği mal bedellerinin, ticari ve politik risklere karşı belirli oranlarda teminat altına alınması ve Sigortalı firmaların gerek Türk Eximbank nezdinde doğmuş veya doğacak alacak haklarını ticari bankalara temlik etmek suretiyle, gerekse kambiyo senedine bağlı vadeli alacaklarını ister Türk Eximbank'da, isterse Türk Eximbank onayı ile ticari bankalarda iskonto ettirmek suretiyle hem sevk öncesi, hem de sevk sonrası dönem için düzenli finansman imkanına erişmeleri amaçlanmaktadır.

Ticari bankaların kısa vadeli kredi türleri arasında, borçlu cari hesap şeklinde açılan krediler, ıskonto ve iştira kredisi, senet karşılığı avans ödeme, finansman bonosu, döviz kredileri ve prefinansman kredileri sayılabilir.

Türkiye’nin Kalkınma Planları ve Yıllık Programlardaki toplumsal ve ekonomik hedeflerin gerçekleştirilmesi amacıyla yapılacak faaliyetlerin, uluslararası kuruluşlara olan yükümlülüklerine aykırılık teşkil etmeyecek yöntemlerle desteklenmesidir. KOBİ niteliğindeki firmalar başta olmak üzere, ihracatçı firmaların ihracata yönelik faaliyetlerini gerek üretim, gerekse pazarlama aşamalarında destekleyerek, uluslararası pazarlarda karşılaştıkları sorunların giderilmesine yardımcı olmak ve rekabet gücü kazanmalarına olanak sağlamaktır.

İhracatı destekleyici başlıca faaliyetler arasında kredi ve sigorta desteği, dış pazarlara ilişkin bilgi sunumu, ticari sergi ve fuarlar düzenleme, ticari faaliyetlere sponsorluk yapma ve aktif olarak yer alma, işletmelere özgü ticari raporlar hazırlama, ticari bir anlaşmaya taraf ya da arabulucu olma gibi destek ve teşvikler yer almaktadır.