Dış Ticarette Teslim (Satış) Şekilleri, Ödeme Şekilleri, Belgeler ve Türkiye Uygulaması

Incoterms, Milletlerarası Ticaret Odası tarafından yapılmış bir düzenlemedir, genel olarak malların ulusal sınırları aştığı uluslararası satış sözleşmelerinde kullanılır. Incoterms’in amacı, alıcı ile satıcı arasında yapılan sözleşmelerde kolaylık sağlamaktır. Alıcı ile satıcı arasındaki sözleşmelerde kullanılır, taşıyıcı ile olan sözleşmelerde ise hukuki bir anlam ifade etmez. Satıcı ile alıcı arasında yapılan sözleşmede Incoterms 2010 kurallarının uygulanması isteniyorsa bunun sözleşmede açıkça belirtilmesi gereklidir. Incoterms, alıcı ile satıcı arasındaki sözleşmedir. Taşıyıcı ile olan sözleşmelerde ise hukuki bir anlam ifade etmez.

Incoterms 2010 kuralı “Tüm Taşıma Türlerini Kapsayan Kurallar” ve “Deniz ve İçsu Taşımalarına Özgü Kurallar” olarak 2 sınıfta sunulmuştur.İlk sınıf, hangi taşıma ürününün seçildiğinden ve tek bir veya birden fazla taşıma türünün kullanılmasından bağımsız olarak kullanılabilen yedi kuralı içerir. İkinci sınıfta ise hem malların taşıyıcıya teslim edildikleri yer, hem de malların alıcıya ulaştırılmak üzere yüklendikleri yer bir limandır. Incoterms kurallarından İşyerinde Teslim (EXW), Taşıyıcıya masrafsız (FCA), Terminalde Teslim (DAT), Belirlenen Yerde Teslim (DAP), Gümrük Resmi Ödenmiş Olarak Teslim (DDP), Gemi Doğrultusunda Masrafsız (FAS), Gemide Masrafsız (FOB), teslimlerinde belirlenen yer teslimin gerçekleştiği ve hasarın satıcıdan alıcıya geçtiği yerdir. Taşıma Ödenmiş Olarak (CPT), Taşıma ve Sigorta Ödenmiş Olarak Teslim (CIP), Masraflar ve Navlun (CFR) ve Masraflar, Sigorta ve Navlun (CIF) olarak anılan kurallarda ise belirtilen yer teslim yerinden farklılık gösterir. Sözü edilen 4 Incoterms kuralında belirlenen yer, o noktaya kadar olan taşıma ücretinin ödendiği varma yeridir. 

EXW …. (Belirlenen Teslim Yeri) Incoterms 2010 Satıcının, malları kendi kuruluşunda ya da ismen belirlenmiş başka bir yerde (işyerinde, fabrikada, depoda, vs.) alıcının sorumluluğuna bırakarak, teslim ettiği satış şeklidir. Satıcı, malları herhangi bir taşıma aracına yüklemek ya da malların ihracatı için gümrükleme işlemlerini yerine getirmek zorunda değildir. EXW, satıcı bakımından asgari yükümlülüğü temsil eder. Aynı terim, alıcının gerekli gümrük çıkış işlemlerini doğrudan ya da dolaylı olarak gerçekleştirme olanağına sahip olmadığı durumlarda kullanılmamalıdır. Böyle durumlarda FCA terimine başvurulmalıdır.

FCA.... (Belirlenen Teslim Yeri) Incoterms 2010

Bu satış şeklinde satıcı malları kendi işyerinde veya belirlenen başka bir yerde, alıcı tarafından belirlenen taşıyıcıya veya başka bir kişiye teslim eder. Teslim yerinde hasar alıcıya geçer.

CPT …. (Belirlenen Varma Yeri) Incoterms 2010

Satıcının, malları kendi seçtiği bir taşıyıcıya teslim ettiği, belirtilen varış noktasına getirilmesi için ilgili taşıma sözleşmesini yaparak taşıma masraflarını ödediği satış şeklidir. Satıcı teslim yükümlülüğünü mallar varma yerine ulaştığında değil, malları taşıyıcıya teslim ettiğinde yerine getirir.

CIP.... (Belirlenen Varma Yeri) Incoterms 2010

Bu satış şeklinde, satıcı malları kendi seçtiği bir taşıyıcıya belirlenen yerde teslim eder, malların varış noktasına getirilmesine ilişkin taşıma sözleşmesini yapar, taşıma masraflarını öder ve ayrıca alıcının yolculuk sırasında mallara ilişkin ziya ve hasar riskine karşılık bir sigorta sözleşmesi yapar.

DAT.... (Varma Limanı veya Yerinde Belirlenen Terminal) Incoterms 2010

Satıcının, malları belirlenen varma yerinde veya limanında belirlenen terminalde, gelen taşıma aracından boşaltılmış bir şekilde alıcının tasarrufuna bıraktığını, malları teslim ettiğini ifade eder. “Terminal” terimi rıhtım, depo, konteyner sahası veya yol, demiryolu veya hava kargosu gibi üstü açık ya da kapalı herhangi bir yer olabilir.

DAP.... (Belirlenen Varma Yeri) Incoterms 2010

Bu satış şekli, satıcının malları belirlenen varma yerinde gelen taşıma aracından boşaltmadan alıcıya teslim ettiğini ifade eder. Taraflar, belirlenen varma yerini açıkça belirtmelidir

DDP...(Belirlenen Varma Yeri) Incoterms 2010

Satıcının, malları ithalat için gümrüklenmiş olarak ve belirlenen varma yerinde gelen, taşıma aracında boşaltmaya hazır biçimde alıcının tasarrufuna bıraktığı satış şeklidir. Satıcı, yalnızca malların ihracat için gümrükleme işlemlerinden değil, aynı zamanda ithalat için gümrükleme işlemlerinden de sorumludur. Bu kural satıcı açısından azami yükümlülüğü gösterir.

FAS... (Belirlenen Yükleme Limanı) Incoterms 2010

Bu satış şeklinde satıcı malları belirlenen yükleme limanında, alıcı tarafından seçilen geminin doğrultusunda bırakarak alıcıya teslim eder. Mallara ilişkin hasar ve masraflar, mallar gemi doğrultusunda bırakıldığı anda alıcıya geçer. Mallar konteynerde olduğu hallerde, satıcının malları gemi doğrultusunda değil, terminalde taşıyıcıya teslim etmesi söz konusu olabilir. Bu durumda FAS yerine FCA kuralı kullanılmalıdır.

FOB....(Belirlenen Yükleme Limanı)

Satıcının malları belirlenen yükleme limanında alıcı tarafından seçilen gemide teslim ettiği satış şeklidir.

CFR...(Belirlenen varma limanı) Incoterms 2010

Satıcının malları gemide teslim ettiği, malların belirlenen varma limanına getirilmesi için taşıma sözleşmesi yaparak navlunu ödediği satış şeklidir.

CIF....(Belirlenen Varma Yeri) Incoterms 2010

Bu satış şeklinde, mallar gemide teslim edilir, malların belirlenen varma limanına getirilmesi için satıcı tarafından taşıma sözleşmesi ve yolculuk esnasında oluşabilecek hasar ve ziyaya ilişkin sigorta sözleşmesi yapılır.

Dış ülkelerden satın alınan malların bedellerinin ödenmesi şu şekillerde olabilir: • Peşin Ödeme • Mal Mukabili Ödeme • Vesaik Mukabili Ödeme • Malın Elden Çıkarılmasından Sonra Ödeme • Kabul Kredili Ödeme • Açık Vadeli Ödeme • Akreditifli Ödeme 

Peşin ödeme, ihracat gerçekleşmeden önce ithalatçının bedeli ödemesi ve ihracatçının bedeli tahsil ettikten sonra malları sevketmesidir. Bu ödeme şeklinde ithalatçı risk altındadır. İhracatçının ise hiçbir riski yoktur.Peşin ödeme 3 şekilde gerçekleşebilir.Havale: Bu ödeme şeklinde ithalatçı firma, ihracatçı adına belirli bir tutarın ödenmesi için talimat verir ve kendi ülkesindeki para cinsinden mal bedelini öder. Mal bedeli ithalatçının bankası tarafından ihracatçının ülkesindeki bankaya transfer edilir. Gelen havale ihracatçının bankası tarafından ihracatçı hesabına kaydedilir. Daha sonra ihracatçı malları ithalatçıya gönderir. Prefinansman: Prefinansman da bir ön ödeme şeklidir. Ancak bu ödeme şeklinde ithalatçı ihracatçının bankasından garanti alır. Eğer ihracatçı malı sevk etmez ise ihracatçının adına garanti vermiş bulunan banka faiz ile birlikte yapılan ön ödemeyi ithalatçıya iade eder. Garanti veren banka ise bu garanti karşılığında ihracatçıdan belirli bir komisyon alır. Prefinansmanda peşin ödenen kısım için faiz tahakkuku söz konusudur. Red Klaus Akreditif: Red Klaus, bir akreditife kırmızı renkte yazılmış ve ihraç olunacak malın satın alınması ile yükleme masraflarının karşılanması amacıyla ihracatçıya, aracı bankanın avans mahiyetinde peşin ödemede bulunma yetkisini veren bir şarttır.

Ödemenin malın ithalatından sonra yapılmasına imkan veren ödeme şeklidir. Bu ödeme şeklinde mal ithalatçı ülkeye gelir, ithalatçı firma tarafından gümrükten çekilir ve ödeme daha sonra yapılır.

Vesaik mukabili ödeme; belgelerin mal bedelinin ithalatçıdan tahsilinden sonra ithalatçıya verilmesini öngören ödeme şeklidir. Belgeler mali belgeler ve/veya ticari belgeler anlamına gelir. Bu ödeme şeklinde mal ihracatçı tarafından sevk edildikten sonra belgeler tahsil emri ekinde ihracatçı bankasına veya ithalatçı bankasına verilir. Tahsil emrinde belgelerin hangi şartlarla alıcıya teslim edileceği, ödenmemesi halinde ne yapılacağı, faiz ve komisyonun kime ait olacağı, tahsil edilen paranın ne şekilde transfer edileceği belirtilir.

Bu tür ödeme şeklinde mal ithalatçının ülkesine önceden gelmekte, ithalatçı da malın satışını yaptıkça satış bedelinden kendi komisyonunu düşmekte ve kalan miktarı ihracatçıya göndermektedir. Büyük ölçüde güvene dayanan ve konsinye satış diye de adlandırılan bu ödeme şeklinde de bankalardan yararlanılması gereklidir. Konsinye satış, normal yollarla satışı zor olan ve alıcının görüp beğenmesini gerektiren mallar için söz konusudur. Daha çok yaş meyve ve sebze gibi bozulabilir ve fiyatı günlük mal arzına göre değişebilen mallarda konsinye ihracat tercih edilmektedir.

İthalatçının, ihracatçı tarafından keşide edilen poliçeyi kabul ederek (ödeme yapmadan önce) malları almasını sağlayan bir kredi şeklidir.oliçe, alacaklı tarafından borçlu üzerine keşide edilen ve belirli bir tutarın belirli bir süre içinde veya ibrazında üçüncü şahsa veya emrine ödenmesi talebini kapsayan bir ödeme emridir. Poliçede esas itibariyle 3 kişi vardır. Poliçeyi düzenleyene keşideci, borçluya muhatap, bedelin ödeneceği şahsa lehtar denir. 

İhracatçılar tarafından yalnız kendi dış şubelerine veya güvenilir tek temsilcilerine yapılır. Bu ödeme şartı diğer yabancı müşterilere riskli oluşu ve parasal yükü nedeniyle yalnızca istisnai hallerde tanınmaktadır. Vadeler 30, 60, 90 veya 120 gün olabilir. Açık vadeli ödemede ithalatçı iskontodan yararlanabilmek için yükümlülüklerini de derhal yerine getirmeye çalışır. İhracatçının, ithalatçıya ödeme gününde (vadenin muacceliyetinde) banka kanalıyla bir poliçe ibraz ettirmesi de mümkündür.

Akreditiflere ilişkin Birörnek Usuller ve Uygulama Kuralları MTO tarafından ilk kez 1933 yılında yayımlanmış ve revizyonları 1951, 1962, 1974, 1983 ve 1993 yıllarında yapılmıştır. Kurallara ilişkin en son düzenleme ise MTO Yönetim Kurulu tarafından Kasım 2006’da kabul edilerek, UCP 600 (Uniform Customs and Practice for Documentary Credits) olarak Aralık 2006’da yayımlanmıştır. 2007 yılında tekrar revize edilerek, Temmuz 2007’de yayımlanmıştır. Akreditif, ithalatçının talimatına dayanarak, bir bankanın belirli bir paraya kadar, belirli bir süre içinde, belirli belgeler karşılığında ve öngörülen şartların yerine getirilmesi kaydıyla, ihracatçıya ödeme yapacağını veya ihracatçı tarafından keşide edilen poliçeleri kabul veya iştira edeceğini ihracatçıya karşı yazılı olarak taahhüt etmesidir. Akreditif, kredi anlamını içermektedir. Uluslararası uygulamada mal bedeli akreditif açılırken transfer edilmeyip, ödeme vesaikin teslim sırasında veya sonradan söz konusu olduğu için, akreditif işlemine vesikalı kredi ‘Documentary Credit’ de denilmektedir. Akreditif bir banka tarafından açılır. Akreditif alıcı bankasının satıcıya hitaben yazdığı kendi taahhüdünü kapsayan bir ihbar mektubu şeklinde düzenlenir. Bununla bu mektubun muhatabı olan satıcı, söz konusu mektupta belirtilen belgeleri ibraz ettiği ve şartları yerine getirdiği takdirde belli edilen miktara kadar bir parayı bankadan almak yetkisine sahiptir.

Belgeler dış ticaret işlemlerinde sevk edilen mal bedellerinin tahsiline yarayan araçlardır. Akreditif ve diğer ödeme şekilleri dolayısıyla kullanılan belgeler 5 grupta incelenebilir. • Sevk Belgeleri • Sigorta Belgeleri • Faturalar • Diğer Belgeler • Dolaşım Belgeleri

Farklı kriterlere göre değişik akreditif çeşitleri vardır. Önemli akreditif çeşitleri şunlardır: • Akreditif amirinin veya amir bankasının cayma hakkına göre, • İkinci banka tarafından teyit edilmiş olmasına göre, • Bir defa kullanılmakla hükmünü kaybedip kaybetmemesine göre, • Lehtar tarafından üçüncü şahsa devredilip devredilmemesine göre, • Ödeme şekline göre, Bunların yanısıra “Karşılıklı Akreditif”, “Red Klaus Akreditif”, “Green Klaus Akreditif” ve “Stand By Akreditif” çeşitleri de vardır.