DIŞ TİCARET İŞLEMLERİ VE BELGELERİ

Dış ticaret işlemleri sürecinde kullanılan belgeler, ispat edici olması bakımından bir delil, taraflar için bir güvence, dispozisyon, temlik (devir) ve finansman gibi fonksiyonlar üstlenmektedir.

Bu fonksiyonlardan biri olan Dispozisyon Fonksiyonu aşağıdaki gibi tanımlanabilir:

Taşıma belgeleri ile ilgili bir fonksiyon olan dispozisyon kavramı malı gönderen tarafa, teslimat yerinin değiştirilmesi, malın geri getirilmesi, nakliye işleminin durdurulması, malın alıcıdan başkasına teslimini istemek gibi haklar elde etmesine yardımcı olur. Doğru cevap B'dir.

Dış ticaret işleminde kullanılan belgeleri niteliklerine göre, ticari belgeler, resmi belgeler, sigorta belgeleri, finansman belgeleri ve taşıma belgeleri veya belgeyi kullananın tarafına göre, ithalatçı tarafından hazırlanacak/sağlanacak belgeler ve ihracatçı tarafından hazırlanacak/sağlanacak belgeler olarak sınıflandıran çeşitli çalışmalar bulunmaktadır. Aşağıda sunulan tabloda belgelerin niteliklerine göre bir tasnifi yapılmıştır.

Tablodan da görüldüğü gibi gözetim belgesi resmi bir belge değil, ticari bir belgedir. Doğru cevap C'dir.

Bakanlığın belirlediği haller ve eksik beyan halleri dışında, Bakanlığın kurumsal internet sayfasında duyurulan belgelerin gümrük beyannamesine eklenmesi zorunludur. Bu belgeler:

a. Tercihli tarife uygulanabilmesi için gerekli olan belgeler ile vergilendirmeyi doğrudan etkileyen veya yükümlüye vergi avantajı sağlayan belgeler,

b. Kanun veya uluslararası düzenlemelerin açık hükmü gereği, gümrük beyannamesi ekinde ibrazı zorunlu belgeler,

c. İthalat Rejim Kararında belirtilen ticaret politikası önlemlerinin düzenlenecek bir belgeye istinaden uygulanması durumunda buna ilişkin belgeler,

ç. İlgili gümrük rejimleri itibariyle, beyannamenin tescil işlemi öncesinde temin edilen ayniyat tespitine ilişkin belgeler,

d. Mallara ilişkin olarak ilgili kurumların yapmış oldukları kontrole ilişkin izin ve belgeler.

Söz konusu belgeler 5 yıl süresince saklanmak zorundadır. Doğru cevap E'dir.

Geminin kaptanı, donatanı veya mümessili tarafından yükletene taşıma belgesi olarak verilen belgeye deniz konşimentosu adı verilir. Konşimentoda;

Görüldüğü üzere taşımanın yapılacağı müddet deniz konşimentosunun şartlarından biri değildir. Taşımanın yapılacağı müddet, deniz konşimentosunun karayolundaki karşılığı olan karayolu taşıma senedinde  (CMR) bulunması gereken şartlardan biridir. Doğru cevap D'dir.

Uluslararası kara taşımacılığının kolaylaştırılmasını sağlayan bir gümrük transit belgesidir. TIR Karnesi ile hareket noktasındaki gümrük idaresinden, varış noktasındaki gümrük idaresine kadar bir prosedür altında taşınır. TIR karnesi olmadan uluslararası karayolu taşımacılığı yapılamaz. Tır Karnesi, 4, 6, 14 ve 20 yapraktan oluşan formlarda satılmaktadır. Malların hareket ettiği ülkeden tır karnesi sahibinin yerleşik olduğu veya ikamet ettiği ülkede verilir. Karneyi veren kurumun öngördüğü süre içerisinde, gümrük kontrolünden geçmesi kaydıyla hareket gümrüğünden varacağı gümrüğe kadar geçerlidir. Doğru cevap A'dır.

Navlun Faturası, dış ticarete konu olan malların nakliye bedellerin ihracatçı tarafından ödenmesi söz konusu olduğu durumlarda, genellikle taşıyıcı tarafından düzenlenen faturadır. Taşıma belgesi üzerine navlunun ödendiğine ilişkin not düşülür. İthalatçının bankası tarafından talep edilen fatura; malların teslim alındığı, yüklendiği ve taşınan mala ait navlun borcunun kalmadığını ifade etmektedir. Doğru cevap D'dir.

CITES Belgesi; nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES) kapsamında yer alan hayvan ve bitki türlerinin sürdürülebilir kullanımını sağlamak için, uluslararası ticaretinin kontrol altına alınmasına yönelik usul ve esasları ilgili kurum ve kuruluşlarla koordinasyon sağlayarak düzenleme amacıyla düzenlenen sözleşme uyarınca CITES belgesi düzenlenmektedir. CITES Yönetmeliği 3 ekten oluşmaktadır.

Ticareti yasak olan türler EK-I’de

Ticareti yasak olmayan, nesli tükenme tehlikesi bulunmayan ancak nesil devamını tehlikeye sokacak şekilde kullanılabilecek türler EK-II’de

Aşırı kullanımı önleme amacıyla, ticareti denetim altına alınacak türler ise EK-III’te aşırı kullanımı önlemek amacıyla kendi yetki alanında düzenlemeye tabi tutulan ve ticaretinin denetime alınmasında diğer taraflar ile işbirliğine ihtiyaç duyduğu belirtilen bütün türler sıralanmaktadır.

Doğru cevap E'dir.

Poliçe Kanununca öngörülen şekil ve şartlarca kayıtsız şartsız bir bedel ödenmesi için düzenlenen kıymetli evrak hükmündeki özel havale türüdür. İthalatçı, ticaretten doğan alacağının ödenmesi için ihracatçıya veya belirlediği bir kişiye ödenmesi için ihracatçının düzenleyerek kendisine gönderdiği poliçeyi inceler. Kabul etmesi halinde imzalayarak borç yükümlülüğü altına girmiş olur. Poliçenin geçerli olması için;

Senet metninde “poliçe” kelimesini, senet Türkçe’den başka bir dille yazılmışsa, o dilde poliçe karşılığı olarak kullanılan kelimeyi,

Belirli bir bedelin ödenmesi hususunda kayıtsız ve şartsız havaleyi,

Ödeyecek olan kişinin, “muhatabın” adını,

Vadeyi,

Ödeme yerini,

Kime veya kimin emrine ödenecek ise onun adını,

Düzenlenme tarihini ve yerini,

Düzenleyenin imzasını içermelidir. (TTK Md 671)

Ancak poliçe yukarıdaki tanımda da görüldüğü gibi kayıtsız ve şartsız belirli bir bedeli ödemek vaadini içermez. Bono kayıtsız ve şartsız belirli bir bedeli ödemek vaadini içermektedir. Doğru cevap D'dir.

Rehin Senedi; Kredi alan kişinin dış ticarete konu mallarını teminat olarak elinde bulunduran bankanın, borcunu ödemek isteyen borçluya mallarını satabileceğini gösteren bir teminat senedidir. Doğru cevap A'dır.

Elektronik ortamların kullanımı dış ticareti düzenleyen devlet kurumlarında hızlı ve doğru bilişim teknolojileri kullanarak malların dolaşım süresi azaltacak, zamanın etkin bir şekilde kullanılmasına ve maliyetlerin düşmesine yardımcı olacaktır. Ayrıca yasal prosedürlerin çok daha hızlı bir şekilde tamamlanmasına yardımcı olarak ekonomik performansa ciddi katkılar sağlayacaktır. Bu amaçla Ticaret Bakanlığı tarafından koordine edilen, “Dış Ticarette e-Belge Uygulama Grubu” faaliyetlerini sürdürmektedir. Doğru cevap B'dir.

Dış ticarette kullanılan finansman belgeleri şunlardır:

Poliçe, Bono, Antrepo Makbuzu, Rehin Senedi ve Teslim Emri

Fatura kapsamı dâhilinde malların cins ve türlerini, çeşitli ağırlıktaki kaplara konulması halinde, her kapta bulunan malların miktarını göstermek için düzenlenen belge çeki listesidir. Çeki listesi fatura ile birlikte ihracatçı firma veya malı gönderen tarafından veya beyan sahibi tarafından hazırlanabilir. Genellikle dökme mallar için hazırlanmaktadır

Dış ticarete konu olan malların nakliye bedellerin ihracatçı tarafından ödenmesi söz konusu olduğu durumlarda, genellikle taşıyıcı tarafından düzenlenen fatura navlun faturasıdır. Taşıma belgesi üzerine navlunun ödendiğine ilişkin not düşülür. İthalatçının bankası tarafından talep edilen fatura; malların teslim alındığı, yüklendiği ve taşınan mala ait navlun borcunun kalmadığını ifade etmektedir.

Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi çerçevesinde, gelişmiş ülkelerin, gelişmekte olan ülkelerin yaptıkları ihracat işlemlerinde özel vergi uygularken istemiş oldukları ve malların ihraç eden ülkeye ait olduğunu gösteren belge FORM A'dır.

İşlenmiş Tarım Ürünleri Beyan Formu/Analiz Sonuç Raporu, serbest dolaşıma sokulan işlenmiş tarım ürünlerinin tarım paylarını belirten ve kimyager tarafından onaylanmış belgedir.

İki nüsha olarak düzenlenen sertifika dört ay geçerli olmakla birlikte, bu süreden kısa raf ömrü olan ürünler için ürünün raf ömrü ile sınırlıdır.

Musevilik inanışının hâkim olduğu yerlere yapılan ihracat işlemlerinde, ithalatçıların talep etmiş olduğu, gerekli özenin gösterildiğini ortaya koyan sertifika koşer belgesidir.

Tasdikli fatura ihracatçının düzenlendiği ve ithalatçının konsolosluğuna onaylattığı bir faturadır.

Bono, ithalatçının imzalayarak ihracatçıya gönderdiği bir belgedir. Ancak dış ticaret işlemlerinde yaygın olarak kullanılmazlar. Bonoların geçerli olabilmesi için Bono veya emre yazılı senet;

a. Senet metninde “bono” veya “emre yazılı senet” kelimesini ve senet Türkçe’den başka bir dille yazılmışsa o dilde bono veya emre yazılı senet karşılığı olarak kullanılan kelimeyi,

b. Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedeli ödemek vaadini,

c. Vadeyi,

d. Ödeme yerini,

e. Kime veya kimin emrine ödenecek ise onun adını,

f. Düzenlenme tarihini ve yerini,

g. Düzenleyenin imzasını, içermelidir (TTK Md. 776)

E-belge kullanımı ile;

• Belgeler daha hızlı bir şekilde hazırlanabilecek,

• Ticarette bürokratik işlemlerden kaynaklanan gecikmeler engellenebilecek,

• Elektronik sistemde yapılan hareketler işlem esnasında veya sonradan takip edilebileceği için tarafların menfaatleri güvence altında olacak,

• Belgelerde, belge üzerinde yapılacak tahrifatlar ile yapılabilecek sahte işlemler en aza indirilecek,

• Belgelerin basım maliyeti ortaya çıkmayacak veya minimum seviyede kalacak,

• Daha az işgücü ile daha hızlı ve daha az hatayla işlem gerçekleştirilebilecek,

• Hatalı işlemlerin düzeltilmesi kolaylaşacak,

• Hataların fark edilmesi, hatalı işlemlerin tanımlanan parametreler yoluyla ortaya çıktığı anda tespiti mümkün olacak,

• Paydaşların bilgiye ulaşım süre ve maliyetleri azalacak,

• Tarafların sürecin her aşamasını takip edebilmeleri sağlanacaktır.